Δημήτρης Αλεξίου: «Φωτογραφία ξωμάχου ή Τα μάγια»
Ο Δημήτρης Αλεξίου αντί μνημοσύνου στον παππού και στη γιαγιά του, αντί κερί, καντήλι και λουλούδια, συνθέτει ποίημα.
Ο τίτλος Φωτογραφία ξωμάχου ή Τα μάγια μπαλαντζάρει ανάμεσα σ’ αυτό που κυριολεκτεί και στο άλλο που υποβάλλει την εξωπραγματική επίδραση στα ανθρώπινα και στην ανατροπή της φυσικής ροής. Η φωτογραφία του ξωμάχου παππού είναι εκεί. Σαν παλιός αγωνιστής. Στις βαθιές ρυτίδες του κρύβονται τα παθήματά του, όχι όμως και το τραγικότερο που θα ακολουθούσε. Στο συγκρατημένο χαμόγελό του η αισιοδοξία, λίγο πριν τη συμφορά, ή αλλιώς η ικανοποίηση. Παντρεύω την κόρη μου.
Το ποίημα εξελίσσεται σαν παραμύθι. Αλλά καλύτερα θα ήταν να το πούμε τραγωδία από εκείνες που συνέβαιναν συχνά, όχι μόνο στα παραμύθια αλλά και στην αληθινή ζωή. Η ιστορία του ξωμάχου παππού έχει τόπο, έχει αρχή, μέση και τέλος. Έχει μύθο και πλοκή, περιπέτεια και έξοδο τραγική. Δεν υπάρχει τραγωδία χωρίς θάνατο, άλλωστε.
Η υπόθεση έχει ως εξής, με λίγα λόγια. Ο παππούς κατεβαίνει από τα βουνά του για να κάνει τον γάμο της μεγάλης κόρης του. Στον δρόμο έβγαλε και τη φωτογραφία, που είναι και η μόνη που έχει. Είναι χαρούμενος:
Χιλιάδες ήλιοι ζωντανοί στα μάτια του
τα ζυγωματικά του μυρίζουν άνοιξη
τα μήλα του γεώμηλα
μετά όμως αντιλαμβάνονται ότι την ώρα της στέψης κάποια έκανε μάγια. Λείπουν μικροπράγματα σημαδιακά, όπως προκύπτει από τη συνέχεια:
Η χτένα,/ Οι καλτσοδέτες,/ Τ’ αποχτενίδια,/ Τ’ απολειφάδι.
[…]
Την ώρα της στέψης/ στη νύφη/ έκαναν μάγια
[…]
το Φεγγάρι στη χάση/ και ο ήλιος ολόρθος/ Συναστρία
Το τραγούδι του γάμου μετατρέπεται σε
χορικό τραγωδίας και θανάτου
Η νύφη έπαθε φθίση,
Την απομόνωσαν στον αχυρώνα/ στην άκρη της αυλής
Ο Παπαδιαμάντης το είχε επισημάνει πολλάκις, ο Παλαμάς συχνά. Η ζωή το επιβεβαιώνει. Η ιστορία του ξωμάχου δεν μας επιτρέπει να το παραβλέψουμε.
Ο πατέρας τρέχει να βρει την Αλεξάνδρα, «γυναίκα της εκκλησίας/ μόνο αυτή ξέρει να λύνει μάγια». Όπως στα παλιά παραμύθια, δρόμο παίρνει, δρόμο αφήνει, μπαίνει σε χωριά με πρωτάκουστα ονόματα –σλαβικά και οθωμανικά και αρβανίτικα–, ο ποιητής κανένα δεν ξέχασε, όλα τα ονομάτισε, ονόματα δυσκολοπρόφερτα που έδιναν μάκρος στον δύσβατο δρόμο του παππού, υποδηλώνοντας και τον δυσβάσταχτο πόνο του. Θα φτάσει κάποτε και θα μάθει. Τα μάγια έκανε η αντίζηλος εξαδέλφη, που στις σαράντα μέρες πήρε αυτή τον άντρα και η άλλη τον Άδη:
Οχιά/ κι εδώ στον Κάτω Κόσμο/ από τα είκοσί μου χρόνια,/ με ακολουθεί ο θυμός/ για το κακό που μου έκανες// Όμως/ δεν έχω δεύτερη ζωή/ για να μου πάρεις.
Αυτός είναι ο καμβάς του έργου. Μια ιστορία που μπορείς να τη δεις από πολλές πλευρές. Από αυτήν του τραγικού πατέρα, από την άλλη της αδικοχαμένης νύφης, από την τρίτη της ζηλόφθονης εξαδέλφης, από την τέταρτη της μικροκοινωνίας, με έναν γαμπρό διεκδικούμενο από πολλές κοπέλες που φτάνουνε στο έσχατο διάβημα, ένα μόλις λεπτό πριν από τον καθαρό φόνο. Η μάγισσα δεν έχει να λογοδοτήσει πουθενά, παρά μόνο στη συνείδησή της, αν έχει, και η συγκεκριμένη δεν φαίνεται πως έχει.
Η ποιητική σύνθεση του Δημήτρη Αλεξίου μάς πάει στη λαϊκή μας παράδοση, η οποία βρίθει από παρόμοιες ιστορίες. Ανακινεί επεισόδια συμπεριφορών της κλειστής, αγράμματης και συχνά ωμής και απάνθρωπης κοινωνίας, όπως βλέπουμε σε πολλά έργα μεγάλων δημιουργών, δημοτικά τραγούδια, μύθους και θρύλους, αλλά και πραγματικές ιστορίες.
Η αφήγηση είναι απλή, ευθύγραμμη, σαν δημοτικό τραγούδι, σαν παραμύθι που όμως δεν έχει αίσιο τέλος, δεν «ζήσαν αυτοί καλά κι εμείς καλύτερα». Οι ζωντανές περιγραφές του χώρου, η αγωνία να φτάσει ο δυστυχής και να ανατρέψει τη μοίρα. Η φωτογραφία του με το πουκάμισο από κάμποτο είναι η απάντηση στον πλουραλισμό άλλων παρεμφερών ιστοριών:
Χωμάτινος,/ πρωτόπλαστος,/ δεν του έλειπε τίποτα
Ήταν ένας ευτυχισμένος άνθρωπος
Ήταν, δεν είναι πια παρά ένας τραγικός πατέρας. Ο ποιητής, με τον ξωμάχο παππού, το μόνο πρόσωπο που δρα στην ιστορία –η κόρη ελάχιστα ακούγεται, τη μια φορά ετοιμοθάνατη, την άλλη πεθαμένη– περιγράφει μια λιτή αυτάρκη κοινωνία με οικιακή οικονομία, η οποία παράγει ό,τι της είναι απολύτως απαραίτητο. Ο λόγος τρέχει όπως και τα συναισθήματα, η ντοπιολαλιά δίνει χρώμα. Η ελπίδα για μια ανατροπή του κακού χάνεται, ο θάνατος δεν εμποδίζεται.
Η κραυγή της αδικοχαμένης ακούγεται από τον άλλο κόσμο και μας φέρνει μπροστά σε δύο θλιβερές διαπιστώσεις· ακόμα και στον τάφο ο αδικοχαμένος ζητά δικαίωση και ο θάνατος είναι τελεσίδικος, δεύτερη ζωή κανείς δεν έχει:
δεν έχω δεύτερη ζωή/ για να μου πάρεις.
Θα ήταν μακρύς πολύ ο κατάλογος με αναφορές σε παρόμοια έργα κλασικά ή άλλα, όπου ο ήλιος, η σελήνη και τα άστρα συναινούν σε μία, πέραν της θρησκείας, εισβολή μεταφυσικών δυνάμεων στα ανθρώπινα. Ο λαός τα πιστεύει, η επιστήμη τα απορρίπτει, η πίστη δεν αρκεί, η κόρη πέθανε. Το δαιμονικό και αβυσσαλέο υπερισχύει και αποδεικνύεται ισχυρότερο από τον λόγο της Εκκλησίας. Ο Παπαδιαμάντης το είχε επισημάνει πολλάκις, ο Παλαμάς συχνά. Η ζωή το επιβεβαιώνει. Η ιστορία του ξωμάχου δεν μας επιτρέπει να το παραβλέψουμε. Είναι πολλοί οι δρόμοι για τη γνώση, έλεγε η Ζακλίν ντε Ρομιγί, δεν είναι η λογική ο μόνος δρόμος. Και είναι άβυσσος η ψυχή του ανθρώπου, κοινότοπο αλλά αληθινό, που αυτό το μικρό διαμαντάκι μας το ξαναθυμίζει.
Φωτογραφία ξωμάχου ή Τα μάγια
Δημήτρης Αλεξίου
Νίκας
σ. 35
ISBN: 978-960-296-290-9
Τιμή €7,00
