Leonard Cohen: «Η φλόγα»

Τέχνη ποτέ δεν το ’πα
Χρηματοδότηση της θλίψης, ναι
Leonard Cohen, «Συμβαίνει στην καρδιά» (24 Ιουνίου 2016)

Συνθέτης και στιχουργός ο Κοέν, αλλά και συγγραφέας· ποια ιδιότητα, αλήθεια, προέχει; Αν πρέπει να συνοψισθεί όλο το έργο του ή, να το πω με άλλα λόγια, όλη η ζωή του και ο τρόπος αντιμετώπισης των πραγμάτων (από τα πιο απλά ως τα πιο σύνθετα), θα του ταίριαζε η λέξη ποιητής – που δεν είναι βέβαια απλώς μια ιδιότητα ή μια ενασχόληση από τις πολλές του βίου, αλλά περισσότερο πρόκειται για μια διαφορετική θέαση του κόσμου, για τη βίωση της ζωής με άλλο τρόπο. Αυτόν τον άλλο τρόπο πέρασε μέσα στα τραγούδια του ο Κοέν με την ευαισθησία του ποιητή να διακρίνει το βαθύτερο νόημα μιας καθημερινότητας που συχνά μας συσκοτίζει το τοπίο, ωστόσο είναι πάντα εκεί για να αποτυπωθεί με τη μορφή του ποιητικού λόγου που ευτυχεί στην τραγουδιστική του εκδοχή. Όλα τα βιώματα, από την ερωτική πληρότητα ως την απογοήτευση της εγκατάλειψης, από την εννόηση ενός ανώτερου όντος ως την απομυθοποίηση των θρησκευτικών συμβόλων και την ανθρώπινη οικειοποίησή τους, από τη ζωή που ξεχειλίζει ως την άφευκτη προσέγγιση του τέλους· όλα μέσα σε τραγούδια που αποκτούσαν μέσα στα χρόνια με τον ρυθμό τους, τη βαθιά μελαγχολία τους, την αισθαντική φωνή του, μιαν άλλη διάσταση πολύ πέρα από την ακουστική απόλαυση δημιουργώντας ένα πολύτιμο σύμπαν, με το οποίο επικοινωνούσαμε και στο οποίο ακόμη εισχωρούμε αβίαστα.

πήγαινα αλλού όταν
έφευγε η ομορφιά
σαν χάνεται η ομορφιά
όλα τ’ άλλα είναι νεκρά
ήξερα καλά πολύ
το ρητό του Μωυσή
ποτέ να μην αγγίζω
τη σάρκα τη νεκρή
(από τα Σημειωματάρια)

Οι Εκδόσεις Gutenberg προσφέρουν σε μια εξαιρετική έκδοση τη συλλογή ποιημάτων, στίχων τραγουδιών, σημειώσεων, μαζί με αυτοπροσωπογραφίες και άλλα σκίτσα του Κοέν, ένα πολύτιμο σύνολο που ο ίδιος είχε επιμεληθεί προκειμένου να κυκλοφορήσει ως τελευταίο, κύκνειο άσμα του, μια προσφορά σε όλους όσοι πορευτήκαμε μαζί του νοερά όλα τα χρόνια του δημιουργικού έργου του. Αναλυτικά στο βιβλίο θα βρούμε: εξήντα τρία ποιήματα από αδημοσίευτο έργο, επιλεγμένα από τον ίδιο, καθώς και τα ποιήματα που αποτέλεσαν την πρώτη ύλη για τους στίχους των τεσσάρων τελευταίων δίσκων του (Μπλε συναγερμός, Παλιές ιδέες, Δημοφιλή προβλήματα, Το ήθελες πιο σκοτεινό), καθόσον όταν το ποίημα αποκτά τη μορφή των στίχων για να δέσει με τη μουσική αλλάζει, χωρίς να χάνει τίποτα από την ποιητική του αξία. Μαζί με τα ποιήματα και τους στίχους, διαβάζουμε μια επιλογή από τα ανέκδοτα σημειωματάριά του. Πρόκειται για απλές, πρόχειρες σημειώσεις που κράταγε σε όλη του τη ζωή ο Κοέν, καταγεγραμμένες σκέψεις και στίχους που αποτέλεσαν συχνά το υλικό για τη δημιουργία των ποιημάτων του και των τραγουδιών του. Ο ίδιος ήθελε στην έκδοση να συμπεριληφθεί και ο λόγος του στην απονομή του ισπανικού Βραβείου του Πρίγκιπα των Αστουριών.

[…]
Η ποίηση έρχεται από ένα μέρος που ουδείς διοικεί και ουδείς κατακτά. […] αν ήξερα από πού έρχονται τα καλά τραγούδια, θα πήγαινα εκεί πιο συχνά…
(απόσπασμα από τον λόγο του Κοέν στην τελετή απονομής του Βραβείου, 21 Οκτωβρίου 2011)

Όλα αυτά διανθισμένα (ή υπομνηματισμένα κάτω από μια διαφορετική οπτική) με τις αυτοπροσωπογραφίες και άλλα σκίτσα. Η επιλογή δεν έγινε από τον ίδιο, καθώς τον πρόλαβε ο θάνατος, ωστόσο οι επιμελητές του φρόντισαν να μην προδώσουν τη θέλησή του, όπως την είχαν συζητήσει μαζί του.

Συνθέτης και στιχουργός ο Κοέν, αλλά και συγγραφέας· ποια ιδιότητα, αλήθεια, προέχει;

Αξίζει εδώ η ιδιαίτερη μνεία στους δύο επιμελητές, τον Robert Faggen (που ξεκίνησε μαζί με τον Κοέν την επιμέλεια του τόμου) και την Alexandra Pleshoyano. Με τις αρχικές οδηγίες του δημιουργού χώρισαν σε τρία μέρη το βιβλίο (ποιήματα, στίχοι, σημειωματάρια), επεξεργάστηκαν το πλούσιο υλικό (μόνο τα σημειωματάρια αριθμούσαν περίπου τρεις χιλιάδες σελίδες), επέλεξαν τα σκίτσα. Τέλος, με δική τους πρωτοβουλία πρόσθεσαν τα μέιλ που αντάλλαξε το τελευταίο 24ωρο της ζωής του με τον φίλο του, Peter Scott. Το βιβλίο προλογίζει ο γιος του Κοέν, Adam Cohen. Σ’ αυτόν οφείλεται και ο τίτλος «Φλόγα» του βιβλίου.

Το να γράφει ήταν ο λόγος της ύπαρξής του. Ήταν η φωτιά που φρόντιζε να μείνει αναμμένη, η πιο σημαντική φλόγα που αναζωπύρωνε. Ποτέ δεν έσβησε. […] αυτή η παθιασμένη ενασχόληση κράτησε ως το απόλυτο τέλος. «Το ’θελες πιο σκοτεινό, κι εμείς σβήσαμε τη φλόγα» απαγγέλλει στο τελευταίο του άλμπουμ, το αποχαιρετιστήριο άλμπουμ. Πέθανε στις 7 Νοεμβρίου 2016. Μοιάζει να ’ναι πιο σκοτεινά τώρα, αλλά η φλόγα δεν έσβησε. Κάθε σελίδα χαρτί που έγραφε ήταν η διαρκής μαρτυρία μιας φλεγόμενης ψυχής. (από τον Πρόλογο του Adam Cohen, Φεβρουάριος 2018)

Η μετάφραση είναι έργο του Γιώργου-Ίκαρου Μπαμπασάκη. Αναμενόμενη η προσεγμένη «ανάγνωση» του έργου του Κοέν. Γιατί, αξίζει εδώ να το πούμε, πως η μετάφραση, και μάλιστα της ποίησης, δεν απαιτεί μόνον την καλή γνώση της ξένης γλώσσας· απαιτεί να εισχωρήσεις μέσα στην ψυχή των στίχων, να πλησιάσεις όσο γίνεται τη φωνή του δημιουργού, να νιώσεις τα κοινά σημεία που σε ενώνουν μαζί του με το λεπτό νήμα τους – εύθραυστο κι αυτό όπως τα ποιήματα, έτοιμο να σπάσει αν κάτι δεν σεβαστείς από τη δική τους φωνή. Πώς να αποδώσεις τον Κοέν και τη σκέψη του, αν δεν νιώθεις τη σχέση των Blues με τη Rock, αν δεν κατανοείς πώς αιφνίδια παρεμβάλλεται ανάμεσά τους ένα βαλς χωρίς καθόλου να διασπά την ενότητα, να προδίδει το ηχητικό άκουσμα; Προσωπική, επομένως, θεωρώ πως είναι η απόδοση εδώ των ποιημάτων και στίχων του Κοέν, και όχι μια ψυχρή μετάφραση. Γι’ αυτό και ιδιαίτερης αξίας.

[…]
Αν είσαι ο προμηθευτής
Είμαι απ’ το παιχνίδι εκτός
Αν είσαι ο θεραπευτής
Είμαι τσακισμένος και χωλός
Αν δική σου η δόξα η λαμπρή
Δική μου είν’ η ντροπή
Το ήθελες πιο σκοτεινό
Τη φλόγα σβήσαμε στο λεπτό

Ιδού εγώ, ιδού εγώ
Κύριέ μου, έτοιμος από καιρό
(«Το ήθελες πιο σκοτεινό»)

Μια έκδοση που όχι μόνο διαβάζεται αλλά ταυτόχρονα ακούγεται, με τη βραχνάδα της φωνής του Κοέν, όπως ωρίμασε μέσα στα χρόνια, να δένει με τους στίχους και τις μορφές που διατρέχουν τις σελίδες – άλλες μέσα από τα σκίτσα του και άλλες μέσα από τα τοπία των ποιημάτων του.

Η φλόγα
Ποιήματα, στίχοι και επιλογές από τα σημειωματάρια
Leonard Cohen
μετάφραση: Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης
Gutenberg – Γιώργος & Κώστας Δαρδανός
389 σελ.
ISBN 978-960-01-2122-3
Τιμή €19,00