Κώστας Α. Κρεμμύδας: «Κάπα όπως μακάβριο»

«…να μιλάμε τα αμήχανα βράδια στριφογυρίζοντας άυπνοι στα όνειρά μας αποτελεί κατάκτηση ήττας…»

Μια εξομολόγηση εκ βαθέων, ένα λογοτεχνικό αναστοχαστικό ταξίδι, περιδιάβαση παρελθόντος μέσα από όνειρα, ελπίδες, διαψεύσεις, ματαιώσεις, επαληθεύσεις, απογοητεύσεις, νίκες και ήττες σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο, ό,τι μπορεί να συνθέσει την επιβεβαίωση του περάσματός μας από τον κόσμο της ύλης και της συνεχούς πάλης με τον εσώτερο εαυτό μας, την προσωπική ιστορία, την πανανθρώπινη μοίρα της υποταγής στους φυσικούς νόμους. Μακάβριο το όλο σκηνικό; Εκ προοιμίου, αφού η γέννηση σηματοδοτεί και την αντίστροφη μέτρηση για τον συντελεσμένο μέλλοντα του θανάτου.

Απ’ την αρχή αγγίξαμε το τέλος,
ο θάνατος πλάγιαζε μισοτιμής δίπλα μας (σ.38)

Κι αλλού, με επίγνωση του πεπρωμένου, λαμβάνει ποιητικά όνομα συνώνυμο της αρπαγής.

Λέγε με Περσεφόνη τις νύχτες (σ.110)

Κάθε κοίταγμα στον καθρέφτη μια επαλήθευση της εσωτερικής φθοράς που αισθανόμαστε, της εξωτερικής που διαισθανόμαστε να συμβαίνει ερήμην και χωρίς τη συναίνεσή μας. Ευφυές το εξώφυλλο, σε πλήρη εναρμόνιση με το περιεχόμενο. Οι καθρέφτες αποκαλύπτουν τη φθορά, αυτό που εξωτερικά και ακουσίως συντελείται, ενώ η ψυχή παραμένει αγέραστη, γι’ αυτό και τραγικά συνειδητοποιημένη μπροστά στο αναπόδραστο:

Ο κόσμος χάνεται
κι εσύ να μεταφέρεις υπογείως καθρέφτες (σ.85)
Ερείπια σκεπάσαν τα αλλοτινά μας κάλλη (σ.125)
Παλιώνει ο κόσμος μας λοιπόν
παλιώνει (σ.140)

Ανατρεπτικός στον λόγο και τη μορφή της γραφής του, με τις απαραίτητες δόσεις ρεαλισμού, ρομαντισμού και ελευθεροστομίας, ο Κώστας Κρεμμύδας λέει τα πράγματά του με το όνομά τους. Λόγος ευθύβολος, ελλειπτικός, ενίοτε σαρκαστικός, χωρίς σεμνοτυφίες και ωραιοποιήσεις. Η ποίηση είναι ένας τρόπος να αρπάζεις τη ζωή από τον λαιμό, κατά τον Ρόμπερτ Φροστ, και στη συλλογή αυτή ο Κώστας Κρεμμύδας το επιβεβαιώνει προσφέροντάς μας δυναμική ποίηση, ορυκτό ενός πετρώματος με το οποίο τον τροφοδοτεί η ιδιαίτερη πορεία του σε μια ιδιαίτερη πατρίδα: «…Αύγουστος του ’55 διαγωνίως η εκκίνηση κι έκτοτε τεθλασμένη η πορεία Έρμη Ελλάδα, τρισέρμοι εμείς να ανεμίζουμε τα όνειρά μας σημαίες μεσίστιες» (σ.11).

Μορφολογικά, οι επιλογές του Κώστα Κρεμμύδα υπηρετούν την ιδέα που διατρέχει ολόκληρη τη συλλογή. Ποιήματα εναλλάσσονται με διηγήματα, εξάλλου και η ζωή η ίδια δεν είναι στατική και ομοιόμορφη. Κάποια ποιήματα εμφανίζονται χωρίς τίτλο, δεν είναι πάντα εύκολο ή απαραίτητο να τιτλοφορείς τα του βίου, αν αυτά ιδίως δεν μπορούν να χωρέσουν κάτω από εννοιολογικές ομπρέλες ή αχρείαστες εξειδικεύσεις. Ακόμα και εντός του ιδίου διηγήματος επιλέγει να παρουσιάσει μία λέξη με κάποια γράμματα κεφαλαία και άλλα μικρά, μεγαλειώδη κάποια στη ζωή και άλλα μικρότερης εμβέλειας και σημασίας. Οι τελείες απουσιάζουν χωρίς να αλλοιώνεται το νόημα, μια χαλαρή αστιξία, στοιχείο πλέον υπερρεαλιστικής προσέγγισης, στα δε τελευταία διηγήματα δεν χρησιμοποιούνται ούτε τα κεφαλαία γράμματα στην αρχή του νοήματος μιας πρότασης, με ό,τι η επιλογή αυτή μπορεί να υποδηλώνει, μια ευθυγράμμιση και ισομεγέθης ενατένιση ίσως των όσων έχουν απομείνει, χωρίς οποιαδήποτε πλέον μεγέθυνση ή σμίκρυνση, υπό το φως της εμπειρίας και της σοφίας που προσκομίζει πλέον το παρελθόν.

Αξίζει επίσης, στο μορφολογικό πλαίσιο, να σημειώσει κανείς τα ποιήματα-παραλλαγές, αφού και τα στιγμιότυπα ζωής προσφέρονται εν πολλοίς σε παραλλαγές-εκδοχές ή ένα γεγονός μπορεί να αποδοθεί και να ερμηνευτεί στη βάση διαφόρων οπτικών γωνιών.

Παραλλαγές
Ι.
Ταξίδια με τρένα τη νύχτα
Μοιάζουν με εκταφές νεκρών
Σε κοιμητήριο
ΙΙ
Ταξίδια με τρένο τη νύχτα
Όμοια με εκταφές
Νεκρών κοιμητηρίων
ΙΙΙ
Ουρλιάζουν τη νύχτα τα τρένα
Τρομάζουν τους τάφους νεκροί
Η εκταφή παγώνει τα οστά
Η στάχτη δεν ωφελεί κανέναν (σ.94)

Επιπρόσθετα, σημειώνονται τα ηχητικά λογοπαίγνια και παρηχήσεις,

τρίγλυφες τρώγλες/ τρομαχτικά τρίστηλα/ τρίστιχα τρυφερά (σ.146)

αλλά και η επιλογή της ομοιοκαταληξίας σε κάποιους στίχους, στοιχεία που δίνουν την αίσθηση μιας σύγκλισης κάποτε των καταστάσεων:

Στο βάθος να μακραίνει ο Ελαιώνας
Σε κάμαρες βουβές κρύος χειμώνας
Στο ράδιο η παλιά γνωστή «Ραμόνα»
Ηχεί και πάλλει με το τέλος του αιώνα (σ.123)

Γλώσσα προφορικότητας αλλά και αρχαϊκή διατύπωση, γλώσσα με θρησκευτικές καταβολές αλλά και ξενόγλωσσες διατυπώσεις, γλώσσα ποικιλόμορφη, εντούτοις ενιαία υπό την ποιητική σμίλευση του Κώστα Κρεμμύδα, ο οποίος συνταιριάζει επιτυχώς όλα τα είδη στο μοντέρνο και ιδιαίτερο, προσωπικό ύφος της ποίησής του.

Λόγος ευθύβολος, ελλειπτικός, ενίοτε σαρκαστικός, χωρίς σεμνοτυφίες και ωραιοποιήσεις.

Ένα οδοιπορικό ζωής, λοιπόν, το οποίο εντέχνως στοιχειοθετείται στις πέντε συνολικά ενότητες της συλλογής. Λογοτεχνικό εύρημα θεωρώ το γεγονός ότι οι τέσσερις πρώτες ενότητες καταγράφονται με τίτλους ταυτόσημους προγενέστερων ποιητικών συλλογών του Κώστα Κρεμμύδα: Το ασανσέρ, Μια ημιτελής συνουσία (1993), Ωδή στα τρόλεϋ (1995), Υπέρ ηρώων (1998), Μηνύματα σε κινητό (2002). Καθόλου τυχαία η συνωνυμία, αφού τα ποιήματα των συγκεκριμένων ενοτήτων απαριθμούν γεγονότα, αναφέρουν πρόσωπα, καταγράφουν στοχασμούς μιας ζωής με νεανικά οράματα, παιχνίδια της ζωής, συναλλαγές:

–εγώ συναλλάσσομαι, εσύ συναλλάσσεσαι, αυτός συναλλάσσεται (σ.24)

αλλά και επαναστάσεις, πολιτικές εξάρσεις οι οποίες αναπόφευκτα επιφέρουν και πολιτικές απαξιώσεις:

όπως το κόμμα που ψεύδεται
το κόμμα που δεν λέει την αλήθεια (σ.25)

Ποιήματα αφιερωμένα σε φίλους, ανθρώπους που πέρασαν και άφησαν βαθύ αχνάρι:

Αλέξανδρε , θα τα λέμε κρυφά
κι ας βρέχει (σ.26)

Ποιήματα διαδρομές ζωής σε τρόλεϊ και τρένα. Πορείες αναζήτησης που ενίοτε καταλήγουν και σε πορείες σταδιακής αφομοίωσης, κατάληξης σε αρχετυπικές μορφές, όπως ευρηματικά αποδίδεται από τον ποιητή στο σχετικό ποίημα:

Η Ιφιγένεια στη Μύκονο
Ο Κρέων δικαστής στον Άρειο Πάγο
Η Αντιγόνη σε συνελεύσεις Νομικής
Η Ισμήνη με ελαφρά πηδηματάκια
Ο Ορέστης στον Κορυδαλλό
Η Κλυταιμνήστρα γυναίκα δηλητήριο
Ο Φρουρός ό,τι του πει η εξουσία
(απλός υπάλληλος του κράτους)
Ο Τειρεσίας τα προβλέπει
(μα πού καιρός για ζώδια;)
Η Πηνελόπη να αιωρείται (σ.98)

Ο έρωτας, πεμπτουσία της ζωής, άλλοτε κυρίαρχος και άλλοτε υποβόσκων, αφού ανάμεσα στη ζωή και τον θάνατο παραμένει η βασική χημική αντίδραση και γενεσιουργός αιτία. Ο έρωτας στο Κάπα όπως μακάβριο διατηρεί μια γλυκόπικρη γεύση, κάτι από χαμένη ευκαιρία και παράδεισο, συγχρωτισμένη με τη δωρεά του ερωτικού σώματος.

Δεν ξεχώριζα ήχους πέρα από το καυτό
μισοφέγγαρο της πλάτης σου
που με κατάκαιγε (σ.28)

Εν τέλει ένα ταξίδι αυτοαναφορικό μέσα από παλιά γραμμόφωνα, κασέτες, πικάπ Carpenters και Beatles, πρόσωπα, ονόματα, τοπωνύμια, χρονολογίες, ήχοι, η δεσπόζουσα μορφή του πατέρα, η αγαπημένη ενθύμηση της μάνας, όλα δηλωτικά της αλήθειας που καταθέτει ο ποιητής, σε παιχνίδια ζωής που πρέπει κανείς να ξέρει καλά τους κανόνες, προκειμένου να αποφύγει βέβαιες και αβέβαιες ήττες.

Υπήρχαν από παλιά
τρεις τράπουλες σημαδεμένες
Και αιωρούμενες
Στην πρώτη έπαιξα κι έχασα
τ’ άσπρο σου φόρεμα (σ.59)

Κι αλλού:

Ξέρω, σ’ αρέσει το ρίσκο
της στιγμής
Της τελευταίας ώρας
το ζάρι
Φτάνει να ξέρεις
πως υπάρχει επόμενο πλοίο
μισή ώρα αργότερα (σ.75)

Στην τελευταία ενότητα, με τον τίτλο «Η αγωνία στο μαύρο», τέσσερα ποιήματα και ένα καταληκτικό διήγημα, ομότιτλο της συλλογής, ολοκληρώνουν τις προηγούμενες ενότητες και κυκλικά επανέρχονται οι μορφές του πατέρα και της μητέρας, νεκροί αλλά, κατά τον ποιητή, όλοι οι νεκροί του παραμένουνε παρόντες (σ.83), είτε ως φυσικά νεκροί είτε ως εν ζωή νεκροί, φαντάσματα που θα ήθελε να σκοτώσει.

Πώς το τολμάς; δολοφονίες φαντασμάτων;
Φεύγω και τρέχω ο δειλός μέσα στη νύχτα
[…]
Κλείνω τα μάτια και θυμάμαι τη μορφή σου
Σε θέλω, σ’ ερωτεύομαι τα βράδια (σ.119)

Ο ποιητής επιλέγει να κλείσει τη συλλογή με έναν μονόλογο συμπερασματικό των όσων έχει ήδη ζήσει και καταθέσει, όπου με ειλικρίνεια δηλώνει: «Στοιβάζονται όλα που πίσω μας εγκαταλείπουμε, όσοι μας άφησαν, όσους αφήσαμε μα γίνονται ανάμνηση. Γι’ αυτό ξεπέφτουμε στα ποιήματα μνήμες βαθιά χαρακωμένες που τρέχουν να σωθούν» (σ.159).

Λίγο πριν κλείσει τον μονόλογο αυτό, οριοθετείται στο παρόν με όσους πια το αποτελούν και το νοηματοδοτούν. «Όλοι όσοι συνεχίζουμε να πέφτουμε να σηκωνόμαστε –σε μία αέναη κίνηση στο αβέβαιο– μέχρι να ξαναπέσουμε με κρότο αφήνοντας σε άλλους ζητωκραυγές και κούφιες βεβαιότητες» (σ.161). Η όλη πορεία μπορεί να υπήρξε εναντιωματική ονείρων και οραμάτων, αλλά δεν εξυπακούεται υποταγή, αφού στην ποίηση και στη δυναμική ιδιαιτερότητα της γλώσσας που προτάσσει ο ποιητής, έχει ένα ακόμα οχυρό να υψώνει απέναντι στην καταλυτική και φθοροποιό επέλαση του χρόνου.

Ημιτελές, όμως, το τελευταίο ποίημα, όπως σημειώνει ο ποιητής, ακόμα ίσως τρέχει να σωθεί; Αλλά και πάλι, τι ολοκληρώνεται ποτέ μέσα σε θνητότητα και φθαρτότητα; Ποιο όνειρο βρίσκει τις εκβολές του εντός θανάτου; Θέμα που έχει δοθεί ποικιλοτρόπως και με την ανάλογη ευαισθησία από τη λογοτεχνική γραφίδα. Ενθυμούμενοι και τον Οδυσσέα Ελύτη, σε μια διακειμενική προσέγγιση: «Θάνατος είναι αυτό: να μένουν τα πράγματα που ονειρεύεσαι στη μέση. Και δυστυχώς, συμβαίνει πάνω που ονειρευόμαστε, να πεθαίνουμε» (Οδυσσέας Ελύτης, Μικρά Έψιλον).

Ο Κώστας Κρεμμύδας δεν χρειάζεται ιδιαίτερες συστάσεις. Εδώ και χρόνια καταθέτει τον προσωπικό, ποιοτικό χαρακτήρα τόσο της λογοτεχνικής του παραγωγής όσο και της εκδοτικής του επιμέλειας. Το Κάπα όπως μακάβριο, μία άρτια έκδοση 168 σελίδων, προσφέρει στον αναγνώστη μια πρωτότυπη σύλληψη της υπαρξιακής αγωνίας του ανθρώπου χωρίς να ολισθαίνει σε μελοδραματικά σχήματα. Γλώσσα άμεση και αυθεντική, προκαλεί με τη γνησιότητα kkremmds του λόγου τη γνησιότητα των συναισθημάτων. Ένας εσωτερικός ρυθμός, επίτευγμα του ποιητή, δημιουργείται από ποίημα σε ποίημα, από ποίημα σε διήγημα, μία αρμονική και αισθητική σύνθεση λέξεων και νοημάτων. Ο Κώστας Κρεμμύδας συναντά τον αναγνώστη μέσα από τις δικές του προσωπικές διαδρομές, οι οποίες καθ’ οδόν αποκτούν συλλογικό χαρακτήρα, αφού η καλή λογοτεχνία μπορεί με την πολυσημία της να μας οδηγήσει σε πτυχές του ίδιου μας του εαυτού.