Βαγγέλης Τασιόπουλος: «Αχερουσία η θάλασσα»

Με αφορμή ένα στίχο που δεν γράφτηκε ποτέ,
αλλά εκκρεμεί από πάντα
στο δισυπόστατο εκμαγείο αναταράζω τα επικείμενα υλικά
κι απομυζώ τη σάρκα των αγγέλων. (σ.11)

Τι κρύβει ο στίχος που δεν γράφτηκε ποτέ ή ποιος κρύβεται πίσω από αυτόν; Ίσως είναι ο ιδανικός ή ο δυνάμει στίχος που καταγράφει το αβέβαιο μέλλον, η λευκή σελίδα που προκαλεί την έμπνευση και ζωντανεύει αναμνήσεις, μας επαναφέρει στη γνησιότητα των πρώτων λέξεων, στις πρωτόγονες ρίζες τους. Ίσως πάλι να είναι η αδυναμία που νιώθει ο ποιητής μπροστά στη λέξη και στη ζωή, ο τρόμος μπροστά στην άγραφη σελίδα, το μπλοκάρισμα, αλλά και το βάθος της θάλασσας, το πεπρωμένο του σύγχρονου ανθρώπου, όλα όσα συμβαίνουν γύρω μας και αφήνουν τον ποιητή άλαλο. Και τότε το χέρι γίνεται κλαδί που δεν έχει τη δυνατότητα να γράψει, γιατί ακινητοποιείται από το δημιουργικό εγώ, «το αδηφάγο κενό» (σ.11), του συγγραφέα-πλάτανου.

Ο τίτλος Αχερουσία η θάλασσα ταυτίζει τη θάλασσα με τον θάνατο, δύο λέξεις που επανέρχονται, με την πρώτη τους συλλαβή να δίνει υποσχέσεις αλλά για ένα δυσοίωνο μέλλον. Ήρωας του Τασιόπουλου ο ξένος, ο πρόσφυγας. Η έννοια της ξενότητας μας ακολουθεί σε όλο το βιβλίο. Είμαστε όλοι ξένοι, τελικά, και πρόσφυγες: «ταξιδευτής, για πάντα πρόσφυγας» (σ.46), η ζοφερή αλλά και δυναμική εικόνα της ανθρωπότητας. Γλάροι διασχίζουν τον ουρανό του Αιγαίου και κρατούν την αμφισημία τους. Πετούν ψηλά, βοηθούν τον πρόσφυγα να πετάξει, επιστρέφουν κοντά στη θάλασσα και στα πλεούμενα, για να έχουν πρόσβαση σε τροφή. Μια γαλάζια, ουράνια εικόνα γίνεται αυτομάτως ερεβώδης. Όταν η θάλασσα μεταβάλλεται σε κοιμητήρι των προσφύγων, οι γλάροι του Αιγαίου μεταμορφώνονται σε αγγέλους ανάμεσα σε θεούς (σ.32) αλλά και σε αγγέλους θανάτου. Στην ερώτηση για τον επαναπατρισμό των προσφύγων που θέτει προφανώς στον εαυτό του ο ποιητής, απαντά:

αυτός ο δρόμος δεν έχει επιστροφή
και τα δελφίνια λίγα. (σ.21)

Θάλασσα, ακτή, όχθη, απέναντι, αντίπερα – λέξεις που συνδέουν το Αιγαίο με την Αχερουσία. Τη μετάβαση επικουρεί η αντανάκλαση: «στον καθρέφτη επέστρεφε η μέλισσα απ’ την αντίπερα όχθη» (σ.13). Και όταν ο ποιητής γράφει: «κοιτούν με μαύρα μάτια την απέναντι στεριά» (σ.31), ξέρουμε ότι, με κυριολεξία και μεταφορά, συνομιλεί με τους μελαμψούς-απέλπιδες πρόσφυγες, με «τους πλάνητες ξένους» (σ.44). Κι εκείνοι φωνάζουν: «Εμείς ήρθαμε από απέναντι!» (σ.20). Στην άλλη όχθη ο Ευφράτης (οι Σύριοι πρόσφυγες) και ο Άδης (η μυθολογία μας), το ταξίδι των προσφύγων ταυτίζεται με τον θάνατο.

η άλλη άκρη
με μάρμαρα ντυμένη (σ.41)

μαρμάρινη ταφόπετρα κάθε παγκόσμιο μνημείο που θα επισκεφτούν. Πανάρχαιες, απέραντες οι λέξεις μας δεν χωρούν στα παραμύθια, καθώς ο παράλογος πόλεμος συρρικνώνει την ανθρώπινη φαντασία:

Τα παραμύθια γίνονταν μικρά
και δε χωρούσαν λέξεις (σ.15)

Οι λέξεις νεκρές, όπως σε «ποιήματα νεκρά» (σ.56), δεν μπορούν να αφηγηθούν, θνητές, καθώς ρέουν από στόματα θνητών, σκοτώνονται με τις σφαίρες που κυνηγούν τους άμαχους (σ.20). Όσο για μας, βγαίνουμε απ’ τον βαθύ μας ύπνο, ως γηγενείς (σ.22), οι άγριοι μιας άλλης χώρας, και όχι από την ήπειρο που γέννησε τον Διαφωτισμό:

Ο πρόσφυγας και ο ξένος ανάγονται σε μετωνυμίες που καταδεικνύουν την πορεία του βίου μας.

θα απαιτήσεις την αλήθεια κι εγώ θα έχω μονάχα
ένα κίβδηλο ανθρωπάκι να σου δώσω (σ.50)

Δεν αντιλαμβανόμαστε καν την οικουμενικότητα της προσφυγιάς. Είμαστε πολιτισμένοι, αλλά ασήμαντα ανθρωπάκια, όπως ο Κρέων στην Αντιγόνη του Ανούιγ. Αφού δηλώσει ότι «η Θήβα τώρα δικαιούται ένα βασιλιά χωρίς ιστορία», άρα χωρίς οντότητα, εκλιπαρεί την Αντιγόνη να μην επαναστατήσει, χρησιμοποιώντας τις λέξεις «λυπήσου με, ζήσε».

Αύριο η νέα μέρα, ιππήλατη γαλέρα στα νερά
πρόσφυγες γεμάτη (σ.51)

γράφει ο Τασιόπουλος στο ποίημα «Οι νέοι γείτονες». Ιππήλατη γαλέρα; Ύστερα από λίγες σελίδες αναφέρεται σε «ποιήματα νεκρά». Άρα, η ιππήλατη γαλέρα είναι ο Πήγασος που πνίγεται στη θάλασσα και μαζί του η ποίηση. Στον νου μου έρχεται η ρήση του Τέοντορ Αντόρνο: «Είναι βαρβαρότητα να γράφεις ποίηση μετά το Άουσβιτς». Ο ποιητής ζητά συγγνώμη από τους πρόσφυγες, ακριβώς γιατί γράφει ποίηση, τη στιγμή που επιχειρείται η εξόντωσή τους.

Όσοι πρόσφυγες επιζήσουν, άνθρωποι αναλώσιμοι, ζουν με τη νοσταλγία των ευχάριστων στιγμών που χάθηκαν για πάντα, τον καφέ στο τζάκι που χάνει τη γεύση του, όταν εγκαταλείπουν την πατρίδα τους (σ.26), αφηγούνται την έξοδό τους από την κόλαση με σκηνές Αποκάλυψης. Ο ποιητής γίνεται εξωτερικός παρατηρητής και παρακολουθεί τους εμιγκρέδες που προορίζονται για θυσία. Στο ποίημα «Πρόσωπο στο άσυλο», το εγώ δεν είναι ποιητικό υποκείμενο αλλά εγώ του αφηγητή –ακροατή ή ήρωα της αφήγησης– ή, καλύτερα, το εγώ του ποιήματος.

Ο στίχος που δεν γράφτηκε ποτέ και ο ποιητής που δεν τον έγραψε θα μπορούσαν να ήταν το ταξίδι που έγινε αποκλειστικά στον εξωτερικό κόσμο, ποτέ μέσα στην ψυχή του ταξιδιώτη, ή ακόμη το προδιαγεγραμμένο ταξίδι στη θάλασσα (Αιγαίο, Μεσόγειο) και στην αδελφή της θάλασσας, τη λίμνη (Αχερουσία), που βρίσκεται μέσα στα γονίδιά μας. Ο πρόσφυγας και ο ξένος ανάγονται σε μετωνυμίες που καταδεικνύουν την πορεία του βίου μας. Ίσως γι’ αυτό και οι πολλές αναφορές στην αντίπερα όχθη. Ίσως γι’ αυτό και ο τίτλος Αχερουσία η θάλασσα, που συνδέει την Ήπειρο της μυθολογίας με το σύγχρονο Αιγαίο. Ο ποιητής γνωρίζει ότι, αν γράφει την αλήθεια, κάποιοι στίχοι, όταν θα διαβαστούν, θα τρομάξουν τον αναγνώστη του, ενώ την ίδια στιγμή θα χάσουν την ποιητική τους αξία, την ικανότητά τους να γεννούν όνειρα, να μετατρέπουν τον αναγνώστη σε ποιητή, αλλά στον κόσμο που θα ήθελε να ζήσει ο ποιητής. Γι’ αυτό εξομολογείται στο κλείσιμο του βιβλίου ότι αγάπησε ένα όνειρο. Ουτοπία, ωστόσο, ο κόσμος που ονειρεύεται. Μάλλον στον αναγνώστη απευθύνεται στο πρώτο ποίημα της συλλογής, όταν λέει: