Το άνυσμα του ταξιδιού

Τα βιβλία της Έφης Καλογεροπούλου μιλούν για ταξίδια. Για ταξίδια σε τόπους που υπήρξαν και βιώθηκαν, ταξίδια μελλούμενα και επιθυμητά σε τόπους που δεν προλάβαμε ακόμη να αγγίξουμε ή και ταξίδια δικασμένα να μείνουν ανεπίτευκτα. Ο χωροχρόνος τους είναι ρευστός, γι’ αυτό και το στοιχείο που τους ταιριάζει με τη ροϊκότητά του είναι το νερό. Μέσα από αυτό αλλάζει η αντίληψη που έχουμε για τα περιγράμματα, το βάρος και την αισθητηριακή πρόσληψη των πραγμάτων, λόγω της διάθλασης και άλλων φυσικών φαινομένων, τα οποία η ποιήτρια, ως φυσικός επιστήμονας, τα γνωρίζει καλά και από τη φαινομενολογική αλλά και από την αιτιοκρατική τους πλευρά. Εξάλλου, το νερό αποτελεί τον αρχέγονο χώρο της γέννησης, εκεί όπου εμφανίστηκε η ζωή, αλλά και εκεί όπου το βάρος παύει να γίνεται αισθητό, εκεί όπου ο πόνος αντέχεται λίγο περισσότερο, η οξύτητα των ήχων μειώνεται και δημιουργείται ένα άλλο φίλτρο, όπου όλα μοιάζουν να είναι διαφορετικά…

Και κατά προέκταση η θάλασσα, ως ένας ανοικτός ορίζοντας, είναι εκείνη η μορφή του υγρού στοιχείου, που μπορεί να μας δώσει την προσδοκία ή και την αυταπάτη ότι είναι εφικτό να φύγουμε, ότι δεν είμαστε περίκλειστοι σε έναν χώρο όπου βρισκόμαστε καταδικασμένοι να ασφυκτιούμε. Ο προοδευτικός νόστος ως μετάβαση σε έναν ιδεώδη, ονειρικό κόσμο, ως προσδοκία μιας αλλαγής, συμπλέκει τα νήματά του στα ποιήματα της Καλογεροπούλου τόσο σε συμβολικό όσο και σε σκηνοθετικό επίπεδο, γι’ αυτό και το ποιητικό υποκείμενο δεν αισθάνεται πως οφείλει να συστήσει πρόσωπα, χώρους ή γεγονότα. Τα κείμενα «τοπία» της πρώτης ενότητας απηχούν το άνυσμα μιας ερωτικής διαδρομής, η οποία εμπεριέχει όχι μόνο το διάνυσμα από το ένα σώμα στο άλλο, αλλά και το άνυσμα από τη σιωπή στον λόγο. Η αγωνία της επαφής, όπως και η αγωνία του λόγου, είναι ένα σταθερό μοτίβο που επαναλαμβάνεται σε αρκετά ποιήματα της συλλογής. Σαν μικρές «Καρτ-Ποστάλ», που προσπαθούν να διασώσουν τις στιγμές του χαμένου μας χρόνου.

Καρτ-Ποστάλ

Από θάλασσα σε θάλασσα
με παρασύρει ο καιρός
να ξέρεις

Μονάχα
για έρωτα ή θάνατο
η επιθυμία αλητεύει. (σ.49)

Συγκριτολογικές παρατηρήσεις

Με τα ποιητικά βιβλία της Καλογεροπούλου έχω ασχοληθεί και στο παρελθόν και θαρρώ πως στο προκείμενο υπάρχει μια μετατόπιση τόσο σε λεκτικό επίπεδο, στη διάσταση δηλαδή της εκφραστικής ενσάρκωσης, όσο και σε τοπιογραφικό, στη διάσταση δηλαδή της ενδοσκηνοθεσίας, μια που τα πυρηνικά θέματα που βασανίζουν το ποιητικό της όραμα παραμένουν τα ίδια. Η μετατόπιση λοιπόν αυτή δε συνιστά αλλαγή πλαισίου ή πλεύσης, αλλά υπάρχει μάλλον ως προσπάθεια της δημιουργού να πει με άλλα λόγια αυτό που βαθύτερα την καίει ή και να μετακινηθεί κατά τι από μια διαδρομή που δεν επιθυμεί να εμφανιστεί ως προχαραγμένη.

Στην ουσία, όμως, ο ποιητικός κόσμος δεν μπορεί να αλλάξει από τις όποιες πρόσκαιρες εξωτερικές παρεμβάσεις, γιατί το στίγμα του είναι ώριμο και διαμορφωμένο. Σε κάθε ποιητική συλλογή προστίθεται ένα κομμάτι του κόσμου αυτού και είναι σαν να γυρνάμε αενάως στον ίδιο τόπο, εκείνον της αρχικής μας παρώθησης. Γιατί τα κείμενά μας τα επεξεργαζόμαστε αλλά δεν τα διαλέγουμε, μια που καλώς ή κακώς εκείνα υπάρχουν, σαν τις κρυμμένες ήδη εικόνες της διπλής όψεως, όπου κάθε φορά μπορεί να βλέπουμε κάτι διαφορετικό· σαν τις μαγικές εικόνες της οφθαλμαπάτης μιας ψυχολογικής αντίδρασης τύπου Gestalt[1].

Επομένως, το κυρίαρχο νερό που αναζητά έναν ταξιδευτή, η συνθήκη της εμπειρίας με τα απομεινάρια μιας ιστορίας που έχει πια τελειώσει, το συγκείμενο της ερημίας, με την έννοια της επίγνωσης της μοναχικής μας πορείας, στοιχειώνουν και αυτό το βιβλίο. Ο χείμαρρος της μνήμης φέρνει τα απομεινάρια των γεγονότων, των συναντήσεων, των ανθρώπων που χάθηκαν και άφησαν το κρυστάλλωμα της μοναξιάς, της συγκρατημένης μας θλίψης. Η θλίψη και ο πόνος για ό,τι χάνεται και δεν μπορεί να διατηρηθεί «εν ζωή» με σήμα του τις λέξεις, κάνουν λιγότερο ισχυρή την παρουσία τους στο τελευταίο της βιβλίο από ό,τι στο προηγούμενο, Χάρτης ναυαγίων. Οι ζωντανοί νεκροί, το μοτίβο των θαλασσινών στοιχείων ως των εν δυνάμει αέναων ταξιδευτών που όμως διαψεύδουν τη δυνατότητα της φυγής όσο και τη μετουσιώνουν, ο άνεμος, ο αντικατοπτρισμός είναι σταθεροί μετωνυμικοί δείκτες. Η αντανάκλαση αποτελεί μόνιμο μέσο, ώστε να υπογραμμιστεί η απόσταση ανάμεσα στο ιδεατό και το απτό, η προσπάθεια να γεφυρωθεί το χάσμα ανάμεσα στο επιθυμητό και το δυνατό. Η μετάβαση από το ουτοπικό στο ρεαλιστικό και το ανάποδο προβάλλεται και στα δύο γλωσσικά φορτία των ποιημάτων: το μουσικό και το σημασιολογικό. Έτσι, μοιάζει σαν να διαμορφώνεται ένας δυϊσμός ανάμεσα στον κόσμο της εμπειρικής πραγματικότητας και σε εκείνον του ποιητικού οράματος, μια διαπάλη του ονείρου με την εμπειρία, όπου δικαιώνεται συνήθως ο κόσμος της σιωπής, γι’ αυτό και προτιμούμε πολλές φορές τη «Μεταμόρφωση».

Για ταξίδια σε τόπους που υπήρξαν και βιώθηκαν, ταξίδια μελλούμενα και επιθυμητά σε τόπους που δεν προλάβαμε ακόμη να αγγίξουμε ή και ταξίδια δικασμένα να μείνουν ανεπίτευκτα.

Μεταμόρφωση

Καταδυόταν
βαθιά στη μνήμη του νερού
γοργά, άγρια, ανελέητα
πίσω στον εαυτό της
εκεί στην καρδιά της μάχης
στο γεωγραφικό πλάτος του τελευταίου κύματος
σπάραγμα μυθικού αιφνιδιασμού
αθέατος πάνθηρας τώρα
ασπρόμαυρη αύριο καταιγίδα

μια συλλαβή

επιθυμία
που σκοτεινιάζει κάθε απόγευμα (σ.61)

Επιμένει και σε αυτή τη συλλογή –αν και κατ’ ελάχιστον αμβλυμένη− η υποχώρηση της σκηνοθεσίας της καθημερινότητας που υπήρχε στην πρώτη συλλογή της ποιήτριας, υπέρ μιας πιο αφαιρετικής εικονοποιίας. Τα μοτίβα των ακυρωμένων ταξιδιών επανέρχονται στην ποίηση της Καλογεροπούλου ως περισυλλογή των βιωμάτων της και εναπόθεσή τους σε έναν συμβολικό ή/και αλληγορικό υποδοχέα.

Η κυρίαρχη στιχουργική μορφή στο βιβλίο αυτό είναι τα εκτενέστερα ποιήματα, όπου η στιχοποιία εξαρτάται από τον αριθμό των συλλαβών που δίνουν την οπτική μορφή, ακόμη κι αν πρόκειται για μια φαινομενική απείθαρχη ασυμμετρία. Η ποιήτρια δοκιμάζεται επομένως λιγότερο στη μικρή φόρμα που απαντούσε συχνότερα σε προηγούμενά της βιβλία και προτιμά τις αρθρωμένες ενότητες που προσπαθούν να αγκαλιάσουν ένα πιο ολοκληρωμένο σύστημα. Η πηγή ενός ελεγειακού τόνου που ξεπηδά και από τη χαρούμενη ατμόσφαιρα πολλές φορές ενός φωτεινού και ανοιχτού χώρου ελέγχεται ως πολλαπλή: η ματαίωση, η αναβολή, η απουσία προβάλλει ολόγλυφη μέσα από τον κατοπτρισμό μιας γυναίκας που μοιάζει σαν να παραμένει αταξίδευτη, περιμένοντας ολοένα ένα βήμα προτού το αληθινό ταξίδι.

Το πρόσημο του ταξιδιού

Τα ταξίδια δηλαδή στις ποιητικές συνθέσεις της Καλογεροπούλου είναι κάπως σαν τα παραμύθια: όσο δρόμο παίρνουμε και δρόμο αφήνουμε, τόσο το μονοπάτι συνεχώς γλιστρά κάτω από τα πόδια μας κι εμείς παραμένουμε στο ίδιο σημείο ακινητώντας. Λες και υπάρχει μια κατάρα στον τόπο, για να μας κρατήσει. Αλλά εμείς, όπως και η ποιήτρια, επιμένουμε να ταξιδεύουμε στις θάλασσες των λέξεών μας. Ακόμη κι όταν γνωρίζουμε ότι πεπρωμένο των Σειρήνων θα είναι πάντα η ήττα και η σιωπή…

Σινεφίλ

[…] κι η σιωπή σου απόψε επίκληση μνήμης
μνήμη της πάλης του θανάτου
κλέβει απ’ το τέλος το όνομά σου
και πάνω μου τρυφερά το αποθέτει

Πού πάει η μνήμη όταν χάνεται;
Σε ποιο ήρεμο λιμάνι επιστρέφει; (σ.29)

ΣΗΜΕΙΩΣΗ
[1] Gestalt: γερμανική λέξη που σημαίνει «μορφή» ή «σχήμα» και από την οποία ονομάστηκε μια ψυχολογική θεωρία, μια θεωρία του εγκεφάλου αλλά και φιλοσοφική τάση που γνώρισε άνθιση στη δεκαετία του 1950. Σ’ αυτή βασίζονται και οι «μαγικές εικόνες», όπου μπορεί κανείς, αναλόγως σε ποιο μέρος ή χρώμα τους εστιάζει, να «δει» και κάτι διαφορετικό.

Στην εξορία του βλέμματος / Banished look
Έφη Καλογεροπούλου / Efi Kalogeropoulou
μετάφραση: Γιάννης Γκούμας
Κουκκίδα
83 σελ.
ISBN 978-618-5333-50-8
Τιμή €8,48

Twitter