fbpx
Αντώνης Φωστιέρης – Γιάννης Ψυχοπαίδης: «Ζωγραφική συνομιλία με την ποίηση»

Αντώνης Φωστιέρης – Γιάννης Ψυχοπαίδης: «Ζωγραφική συνομιλία με την ποίηση»

Δυο «παράξενοι» σιωπηλοί άνθρωποι που καταθέτουν τον άβατο κόσμο τους με πολύηχες λέξεις και πολύσημες χρωματικές χειρονομίες. Ένας ποιητής και ένας ζωγράφος. Θα μπορούσε να τους παρακολουθούμε σε αινιγματική οθόνη εκμυστηρεύσεων – πάνω στο πολύπλαγκτο της σκέψης και της ύπαρξης. Ή σε μια θεατροποιημένη μυθοπλασία, όπου η αμιλλώμενη μεταξύ τους «κλινική» διείσδυση στον έσω (υπαρξιακό) εαυτό μετακινεί το όριο από την υλική βίωση της ζωής στην «αρχαιολογία» της αρχικής της φιλοσοφικής συνειδητότητας.

Ας μιλήσουμε όμως σαφέστερα. Πρόκειται για τη Ζωγραφική συνομιλία με την ποίηση (Εκδόσεις Καστανιώτη, 2019), του ποιητή Αντώνη Φωστιέρη με τον ζωγράφο Γιάννη Ψυχοπαίδη. «Συστέγαση» δύο κορυφαίων δημιουργών, που σμιλεύουν –με τη μακρόχρονη θητεία τους στα γράμματα και στην τέχνη– το σύγχρονο οικοδόμημα του νεοελληνικού μας πολιτισμού, καθώς ανελίσσεται παράλληλα και επάλληλα με την ευρωπαϊκή σκέψη και τον ευρωπαϊκό πολιτισμό. Και μέσ’ από το ακατάβλητο παραγωγικό τους εργαστήρι, αυτή τη σημαίνουσα για τη συνοδοιπορία τους στιγμή, ενός ποιητή κι ενός ζωγράφου, ξεκλειδώνουν τις αρχικές μήτρες μιας κοινής σύλληψης του κόσμου, μιας εγγύτητας που δεν είναι μόνον διανοητικής φύσεως, αλλά και φιλοσοφικής και ιδεολογικής και ψυχικής.

Ανοίγοντας την πόρτα του στοχασμού και της τέχνης τους, έρχονται με τη «συνομιλία» τους αυτή να πολλαπλασιάσουν τους αποδέκτες και να μυήσουν, τόσο άηχα και επίμονα, στην πολυσύνθετη κι όμως τόσο δεκτική σε ερμηνείες γλώσσα τους – όσα και τα υποκειμενικά βιώματα και τα άχθη των ανθρώπων. Από αυτό το σημείο και μετά εκπορεύονται τα πολλαπλά και σύνθετα ερωτήματα. Υπάρχουν ιεραρχίες και πώς διαμορφώνονται σ’ αυτή τη συνοδοιπορία; Υπάρχουν a priori οι συγγένειες, στις οποίες αναφερθήκαμε, ή κυοφορούνται και πραγματώνονται με τη σπουδή και την ένταση της συνομιλίας; Και γενικότερα: πρόκειται για διαφορετικές μορφές δημιουργίας –ποίηση και ζωγραφική–, άραγε και για μια διαφορετική ανθρωπολογία του καλλιτέχνη σε σχέση με κείνη του ποιητή;

Αυτά και πολλά ακόμα ερωτήματα έρχονται να μας εξάψουν τη σκέψη, ως παράπλευρα «κέρδη» καθώς ξεφυλλίζουμε στοχαστικά την καλαίσθητη έκδοση – σύνοψη και σύνθεση υψηλής διανοητικής, ποιητικής και καλλιτεχνικής αξίας. Και είναι θέματα ανοιχτά πάντα για τη φιλοσοφία, την κοινωνιολογία, τη φιλολογία, την ανθρωπολογία, την ψυχολογία και την ψυχανάλυση. Ακόμα και ο Φρόιντ (η σχέση του με τη λογοτεχνία υπήρξε φανατική διά βίου) υποκλινόταν με ταπεινότητα μπροστά στο μυστήριο της δημιουργίας, που στη συνέχεια το υπέβαλλε στη βάσανο των ερευνών του. Στο δοκίμιό του Ο ποιητής και η φαντασίωση, γράφει χαρακτηριστικά: «Εμάς τους αμύητους πάντα μας κέντριζε η περιέργεια να μάθουμε από πού αντλεί το υλικό της αυτή η παράξενη προσωπικότητα, ο ποιητής… Ακόμα να μάθουμε πώς τα καταφέρνει να μας συνεπαίρνει με το υλικό αυτό, να μας γεννά συγκινήσεις, που ίσως να μην πιστεύαμε καν πως θα ήμαστε ικανοί να τις νιώσουμε…». Η ψυχανάλυση βέβαια από τον Φρόιντ μέχρι τον Λακάν και τις ψυχαναλυτικές θεωρήσεις της Marion Milner, ψυχαναλύτριας και ζωγράφου, και του ψυχαναλυτή Wilfred Bion –οι οποίοι χαράσσουν έναν νέο δρόμο στην ψυχαναλυτική σκέψη, όπου κυριαρχεί η έννοια του βιώματος ως αισθητικής εμπειρίας– έσκυψε με περισσό ενδιαφέρον τόσο στον ιδιότυπο ψυχισμό του δημιουργού όσο και στα σημαινόμενα του έργου του: καθώς αναγνώριζε στον «κόσμο» του ό,τι ο Φρόιντ αποκαλούσε «ωκεάνιο συναίσθημα» του μωρού, μιλώντας για την εμπειρία της απόλυτης βίωσης του σύμπαντος μέσα στη μητρική αγκαλιά.

Για μια σχέση ενδοψυχικής εγγύτητας, που τεκμηριώνεται στη Ζωγραφική συνομιλία με την ποίηση του Αντώνη Φωστιέρη και του Γιάννη Ψυχοπαίδη, θα μπορούσαμε να μιλήσουμε καθώς βαδίζουμε πάνω στη διττή αισθητική εμπειρία, που η έκδοση αυτή μας υποβάλλει. Το φιλοσοφικό απορείν, τόσο οργανικά συνυφασμένο με την εκφραστική ιδιόλεκτο της τέχνης, στροβιλίζεται σε πολλαπλά επίπεδα αναγνώσεων και συνειρμικών συνδέσεων, μεταξύ τάξης και αταξίας, καθώς το παιχνίδι της φαντασίας, καθοδηγούμενο από τον ποιητή και τον ζωγράφο, συναντάται με την πραγματικότητα των αισθήσεων, χωρίς να εγκαθίσταται σ’ αυτήν και στις εικονίσεις της. Έτσι, η αισθητηριακή εμπειρία μετουσιώνεται σε διανοητική και αυτή πάλι σε αισθητική, εμμένοντας στην αναζήτηση κατανόησης, και βαθύτερα, στην «εξόρυξη» νοήματος.

Η τέχνη –ποίηση και ζωγραφική– μεταβάλλεται λοιπόν εδώ σε στοχαστική εμβάθυνση στο νόημα – όχι της τέχνης αλλά της ίδιας της ζωής, στην οποία και καταφάσκει, ακόμα και μέσα από τη μελαγχολική αποτίμησή της. «Το μεγάλο ζητούμενο κάθε δημιουργίας είναι να εκπέμψει –εν όψει όλων των καιρών– έναν οίστρο ζωής…», λέει ο Γιάννης Ψυχοπαίδης σε μια προηγούμενη «συνομιλία» με τα πορτρέτα ποιητών (Το πιο τίμιο – την μορφή του).

Ποιο είναι το ευαίσθητο-κοινό σημείο συνάντησης των δύο δημιουργών, ποιητή και ζωγράφου, στην παρούσα έκδοση; Πρόκειται για μια μετουσιωμένη σε «ποίηση» φιλοσοφία του ανθρώπινου βίου, στη μακρά και ασύμμετρη σχέση της με την αυθεντία του χρόνου· καθώς η «γρανιτένια φτέρνα» του υφαίνει αδιάκοπα το τραγικό πρόσωπο της ανθρώπινης ύπαρξης – στην αιωνιότητα παραδομένο, χωρίς ωστόσο να αντλεί στοχαστικά μαθήματα από τις αέναες επισκέψεις του. Ο Γιάννης Ψυχοπαίδης, συνεπής «επισκέπτης» της ποίησης, σε διαρκή, ανήσυχη αναζήτηση του νοήματος, υπερβαίνοντας την αισθητηριακή διάσταση των πραγμάτων, αποσύρεται σε μιαν ενδοσκοπική διαλεκτική με τα βαθύτερα και ουσιωδέστερα και διαρκέστερα σημαινόμενά τους.

Έτσι, η αισθητηριακή εμπειρία μετουσιώνεται σε διανοητική και αυτή πάλι σε αισθητική, εμμένοντας στην αναζήτηση κατανόησης, και βαθύτερα, στην «εξόρυξη» νοήματος.

Η ανθολόγηση των συγκεκριμένων ποιημάτων του Αντώνη Φωστιέρη από τον ζωγράφο, με εστίαση στη δραματικότητα που ενυπάρχει στο αίνιγμα «χρόνος» σε σχέση με την ανθρώπινη ύπαρξη, αναμοχλεύει και «μυθοποιεί» αυτές τις ενδοσκοπικές διαδρομές, μετατρέποντάς τες σε ψυχικά συμβάντα κι αυτά σε ελεύθερες, ζωγραφικές ανταποκρίσεις των ποιητικών εξομολογήσεων. Έτσι, ποιητής και ζωγράφος συμβαδίζουν, αιχμάλωτοι μιας επώδυνης προσπάθειας αυτοσυνειδησίας, σε τοπία μπερξονικού χωροχρόνου, από τον μυθικό στον εσχατολογικό χρόνο: ερίζοντας μα και ερειδόμενοι στις ασύλληπτες λογικά μεταμορφώσεις του. Γνώρισμα του ποιητή, η ανελέητη βάσανος της σκέψης –για λογαριασμό όλων– και η ποιητική πράυνση της σισύφειας ανακύκλωσης του δράματος· και μια τελική, αποφθεγματική απόφανση, που λειτουργεί στη σκέψη του αποδέκτη ως το απόσταγμα της στοχαστικής ανασκαφής του ποιητή στο άδυτο της ύπαρξης και του φύσει προορισμού της. Χωρίς να παρακάμπτει το αρχέγονο, πρωταρχικό στοιχείο του έρωτα – τόσο οικειωμένου με τον αφανισμό.

Ένα παράδειγμα: «…Έτσι, σαν έρωτας:/ Όσο ζεσταίνεις, τόσο αφανίζεις./ Μα πόση τέχνη, αλήθεια, χρειάζεται/ Για να πετύχει ο αφανισμός./ Πόσος, αλήθεια, χρειάζεται αφανισμός/ Για να ζεστάνεις». Μας βασανίζει ο ποιητής στην εκπληκτική στη σύλληψή της Παρομοίωση πάθους – φαντασίωση της ποιητικής, ένζωης βιογραφίας του δέντρου, που ακολουθεί τη μοίρα του για να μετατραπεί σε ξύλο κι ύστερα σε κάρβουνο – άφευκτη αναμέτρηση με τον ντετερμινισμό του χρόνου. Και ο ζωγράφος, στη «γειτονία» της διπλανής σελίδας, με τον σπαραγμένο –από το ποιητικό ανασκάλεμα– χρωστήρα του θα εικονίσει μια «νεκρή φύση» με διάσπαρτους σκελετούς ανθρώπων, υποτάσσοντας την υπερρεαλιστική φαντασία του στην αλληγορική, ανθρωποκεντρική γλώσσα του ποιητή (βλ. σελ. 14 και 15 της έκδοσης).

Σε κάποιες άλλες ζωγραφικές του συνομιλίες της έκδοσης, εντάσσει στην εικαστική δημιουργία του θραύσματα στίχων ή λέξεις ηλεκτρισμένες του ποιητή, σε χειρόγραφη, εικαστικά ασύμμετρη εκδοχή, νοηματοδοτώντας έτσι και υπομνηματίζοντας το παράγωγο έργο του. Ένα ακόμα παράδειγμα: Το κελί. «Έξω παφλάζουνε τα χρώματα της μέρας/ Σκέψεις αισθήματα χαράζουν το κενό./ Κι εσύ κλεισμένος, κλειδωμένος, έγκλειστος/ Στους τέσσερις στίχους». Ποίημα ποιητικής –η πιο λακωνική έκφραση της αυτοθυσιαστικής κατάθεσης του δημιουργικού έργου και της μοίρας του ποιητή– σε διαρκή αντίστιξη με τον λαμπρά ανέμελο «παφλασμό» των χρωμάτων της μέρας. Οι επιθετικοί αυτοπροσδιορισμοί, σε εντεινόμενες τονικότητες: κλεισμένος, κλειδωμένος, έγκλειστος (πόσο ευφυώς γλωσσικά και φιλοσοφικά θεμελιώνει την ανιούσα κλίμακα της ποιητικής αιχμαλωσίας του ο ποιητής), περικλείουν το σπαρακτικό βίωμα της ποιητικής δημιουργίας και τη μοναχικότητα του δημιουργού. Αυτές τις τρεις ηλεκτροφόρες λέξεις, σε (αινιγματική: μήπως για να «αποκαθάρει» το ψυχικό άχθος του ποιητή;) αντίστροφη κάθετη διάταξη: έγκλειστος, κλειδωμένος, κλεισμένος, ο ζωγράφος μεταποιεί την «ψυχή του ποιήματος» σε καλλιγραφικό υλικό της εικαστικής του μεθερμηνείας.

Τι είναι τελικά η Ζωγραφική συνομιλία με την ποίηση του Αντώνη Φωστιέρη με τον Γιάννη Ψυχοπαίδη; Μια καλλιτεχνική έκδοση; Μια ποιητική ενότητα ανθολογημένων, από έναν ζωγράφο, ποιημάτων, που προσδιόρισαν κάποιον εμπρόθετο προσανατολισμό της έμπνευσής του; Ένα –ακόμα– από τα θαυμάσια artist’s books, που πυκνώνουν δεκαετίες τώρα την «έντεχνη» παρουσία τους, συζευγνύοντας την «αφαιρετική», μοντερνιστική ποιητική έκφραση με τα σύγχρονα μεγάλα κινήματα τέχνης, από τον υπερρεαλισμό (και τις προβαθμίδες του) μέχρι την εννοιολογική τέχνη και την art povera… (Δείγματα αυτής της συνύπαρξης παρακολουθήσαμε το καλοκαίρι του 2018, στις δύο εικαστικές εκθέσεις του Δήμου Αθηναίων, με θέμα: Οι Έλληνες καλλιτέχνες και το βιβλίο, 1910-1967 και Το βιβλίο ως έργο τέχνης – Artist’s books από τα χρόνια του ’60).

Το τι είναι θα μας το αποκαλύψει ευθύς εξαρχής ο ζωγράφος «με τον τρόπο» του ποιητή, στο Αντί-λαλο Φως, τον εμπνευσμένο πρόλογο της στοχαστικής τους συνοδοιπορίας: «Το μαύρο είν’ οι λέξεις/ Που πέσανε η μια πάνω στην άλλη/ Τα τυπωμένα ποιήματα/ Το ένα πάνω στ’ άλλο/ Κι όλα τα χρώματα που ζήτησαν εκεί/ Το τελικό κρησφύγετο».

Αυτό το «κρησφύγετο» που προσφέρεται στη συνέχεια με εμπιστοσύνη σε μας, που δεν ταξινομείται ποτέ στη βιβλιοθήκη, με τα διαβασμένα ή τα αζήτητα, αλλά μένει πάντα δίπλα μας, στο τραπέζι, στο γραφείο, στο fostieris psichopaidisκομοδίνο της κάμαρης, στην ψυχή μας εντέλει, σύνοικος των πιο μοναχικών μας στιγμών: εκείνων που μας αναστατώνουν και ταυτόχρονα μας πραΰνουν, μας σφυρίζουν τη θνητότητα και ταυτόχρονα μας κάνουν συμμέτοχους μιας στιγμής, έστω, αθανασίας, μας κραδαίνουν την τραγικότητα της ύπαρξης και ταυτόχρονα ανασταίνουν μέσα μας το θαύμα της ζωής. Ας πούμε, μαζί με τον Duchamp, Prière de toucher – Παρακαλώ, αγγίξτε… (Την ίδια την ψυχή μας αυτή τη φορά!)

 

Ζωγραφική συνομιλία με την ποίηση
Αντώνης Φωστιέρης
ζωγραφική: Γιάννης Ψυχοπαίδης
Εκδόσεις Καστανιώτη
48 σελ.
ISBN 978-960-03-6618-1
Τιμή €10,00
001 patakis eshop


 

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
ΚΡΙΤΙΚΕΣ > ΠΟΙΗΣΗ
Θωμάς Κοροβίνης: «Ποιήματα και τραγούδια»

Μια ακροβασία πάνω στο κύμα, σαν μια παραλλαγή στον στίχο του άλλου ποιητή (χόρεψε πάνω στο φτερό του καρχαρία), αυτό μοιάζει να λέει ο Θωμάς Κοροβίνης σε όλα του τα τραγούδια· αλήθεια, ποιήματα ή τραγούδια;...

ΤΕΛΕΥΤΑΙΕΣ ΚΑΤΑΧΩΡΙΣΕΙΣ

ΕΙΔΗΣΕΙΣ

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ

Διεύθυνση

Πτολεμαίων 4
(Πλατεία Προσκόπων)
11635 Αθήνα,
Τηλ.-fax: 210.7212307
info@diastixo.gr
ISSN: 2585-2485

ΕΓΓΡΑΦΗ ΣΤΟ NEWSLETTER

Εγγραφείτε τώρα στο newsletter μας και μάθετε πρώτοι. τα τελευταία νέα για το βιβλίο και για τις τέχνες.

Με την επίσκεψη στο site μας, αποδέχεστε τη χρήση Cookies από το diastixo.gr, με σκοπό τη βελτίωση των υπηρεσιών που σας παρέχουμε.