Δημήτρης Κοσμόπουλος: «Θέριστρον»

Από τις Εκδόσεις Κέδρος κυκλοφόρησε η ένατη ποιητική συλλογή του Δημήτρη Κοσμόπουλου με τον τίτλο Θέριστρον, για την οποία ο ποιητής τιμήθηκε με το Βραβείο του Ιδρύματος Κώστα και Ελένης Ουράνη της Ακαδημίας Αθηνών και με το Βραβείο Jean Moreas 2018. Προηγήθηκαν οι συλλογές Λατομείο, 2003, Του νεκρού αδελφού, 2005, Πουλιά της νύχτας, 2005, Τα όρια της φωνής, 2006, Η πτήση του ιπτάμενου, 2007, Ανάσταση του Ανδρέα Ταρκόφσκι, 2008, Βραχύ χρονικό, 2009, Κρούσμα, 2011, Κρυπτόλεξο, 2013, και Κατόπιν εορτής, 2014, οι οποίες ανέδειξαν το ποιητικό του τάλαντο.

Με το Θέριστρον καθιερώνεται ως σημαντικός ποιητής που κομίζει στην Τέχνη πολλά και υπόσχεται για το μέλλον περισσότερα. Με τα εβδομήντα τρία ποιήματα της συλλογής, ο Δημήτρης Κοσμόπουλος επιβεβαιώνει την παρατήρηση σύμφωνα με την οποία ένα από τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν την ελληνική ποίηση, κατά τα τελευταία χρόνια, είναι η μερική επανασύνδεσή της με την παραδοσιακή ποίηση.

Με την ιδιαίτερη προτίμηση στην εμμετρότητα, αλλά, παράλληλα, και με την εμμονή στον ελεύθερο στίχο, αποδεικνύει ότι η συνομιλία του με την ποιητική παράδοση δεν είναι αυστηρή προσαρμογή. Αντίθετα, ο στίχος του συνδυάζει την έμμετρη και ελεύθερη μορφή. Ο δεκαπεντασύλλαβος, οι στροφές και η ομοιοκαταληξία εμφανίζονται με πολλές παραλλαγές, για να καταδείξουν την πρόθεση του ποιητή να συνδυάσει το παρελθόν με το παρόν, την παραδοσιακή με τη νεωτερική πραγματικότητα. Το δηλώνει ο ίδιος σε πρόσφατη συνέντευξή του: «Η έγνοια μου […] είναι να επαναφέρουμε την ευρωστία του ελεύθερου στίχου. Αυτό μπορεί να γίνει μέσα από τη μετοχή στην εμμετρότητα και την προσωδία σε μια σύγκριση δημιουργική με τις κατακτήσεις του μοντερνιστικού στίχου». Στην ίδια συνέντευξη υπενθυμίζει τη σχέση των Σεφέρη, Ελύτη, Ρίτσου, Εγγονόπουλου, Παπατσώνη κ.ά. με τις έμμετρες μορφές.

Η άλλη συνομιλία, στην οποία παραπέμπουν τα ποιήματα της συλλογής, σχετίζεται με τα κείμενα της χριστιανικής παράδοσης. Η επαρκής θεολογική κατάρτιση του ποιητή (έχει σπουδάσει και θεολογία) και η ενασχόλησή του με τα συγκεκριμένα κείμενα συντελούν ώστε η συνομιλία αυτή να χαρακτηρίζεται από άνεση.

Τα ποιήματα της συλλογής Θέριστρον εντάσσονται σε τέσσερις ενότητες: Προοιμιακά, Τὰ κόμιστρα, Βιβλίον τοῦ Ἰουνίου μηνὸς και Expessis verbis. Η ανισομέρεια που παρατηρείται ως προς τον αριθμό των ποιημάτων κάθε ενότητας οφείλεται, προφανώς, στη θεματική τους. Η πρώτη ενότητα περιέχει τρία ποιήματα, η δεύτερη οκτώ, η τρίτη τριάντα δύο και η τέταρτη τριάντα.

Η δεύτερη, που έχει ως μότο τη φράση «ἀλλ' οὖν τὸ κατὰ δύναμιν, οὐκ ἀπόβλητον πάντως», από Θεοτοκίον που περιέχεται στον Κανόνα του Προδρόμου, αναφέρεται σε πέντε τεθνεώτες· στον πρόωρα χαμένο, σημαντικό ποιητή Ηλία Λάγιο, στον Κύπριο φιλόλογο και συγγραφέα Σάββα Παύλου, στον τραγουδιστή Δημήτρη Μητροπάνο, στον ποιητή Γιάννη Κοντό και στον φοιτητή Βαγγέλη Γιακουμάκη. Κεντρικό θέμα των ποιημάτων της ενότητας είναι η φθορά, στην οποία υπόκεινται τα επίγεια, ο αδυσώπητος χρόνος, ο πόνος και το μυστήριο του θανάτου. Όμως, όσο και αν το πρόσκαιρο και χρονικώς προσδιορισμένο ταξίδι του ανθρώπου στη ζωή έχει ως τελικό σταθμό τον θάνατο, ο θάνατος γίνεται αφετηρία ζωής. Είναι ενδεικτικοί οι στίχοι του ποιήματος «Ριζίτικο», τους οποίους ο ποιητής βάζει στο στόμα του Ηλία Λάγιου:

Σὰν ἔρθεις, θὲ νὰ σμίξουνε τὰ κόκκαλά μας ἕνα,
σὲ μαρμαρένια λήκυθο, σ’ ὁλόχρυσο ἀμφορέα.
Ὅντας σαλπίσει ὁ Κύριος, μαζί ν’ ἀναστηθοῦμε.

Η μνεία της φθοράς, στην οποία υπόκεινται τα ανθρώπινα, διαποτίζει και τα ποιήματα της τρίτης ενότητας, που έχει ως μότο τη φράση του Αββά Ισαάκ του Σύρου «ἐν καιρῷ τινι πνίγεται ἡ ψυχὴ ἡμῶν καὶ γίνεται ὡς ἐν κύμασιν». Η θρησκευτικότητα διαπνέει σχεδόν ολόκληρη την ενότητα, που υποδηλώνεται, άλλωστε, και από τους τίτλους πολλών ποιημάτων της («Ἀντίφωνο», «Ἐπίσκεψη», «Ὁ ἀέρας τῶν νεκρῶν», «+24.6.2017», «Ταχαδέηση», «Δεηθῶμεν», «Ὥρα Πρώτη», «Ὥρα Τρίτη», «Ὄρθρος», «+21.10.2017», «Ἡ χεὶρ ἡ ἁψαμένη», «1906: Ὅπου ὁ Τίμιος Πρόδρομος ἐμφανίζεται στὸν ἐλάχιστον ἐν ἱερεῦσιν Νικόλαο Πλανᾶ, καθ’ ὁδὸν ἀπὸ Ἅγιο Γιάννη Κυνηγὸ πρὸς Ἁγία Φωτεινὴ Ἰλισσοῦ»). Κυρίαρχο πρόσωπο πολλών ποιημάτων είναι ο Ιωάννης ο Βαπτιστής, στον οποίο οι αναφορές είναι συχνές και αφήνουν να διαφανεί ότι η θρησκευτική πίστη του ποιητικού υποκειμένου δεν είναι επιφανειακή αλλά βιωματική. Και εδώ όλα μεταβάλλονται, τίποτε δεν μένει σταθερό και μόνιμο, αφού ο θάνατος «καταπίνει» τα πάντα.

Η ποιητική συλλογή Θέριστρον μπορεί να χαρακτηριστεί ως κορυφαίο έργο της πνευματικής ωριμότητας του Δημήτρη Κοσμόπουλου.

Ὅλο φεύγουνε τὰ τραῖνα, μένοντας στὸ ἴδιο μέρος,
νὰ τὰ καταπίνει ὁ Ἄδης, δίχως ἄνοιξη καὶ θέρος.
(«Ὥρα Πρώτη»)

Και αλλού:

Ὥρα καλή σου, κόσμε. Δὲν μὲ περιμένει
παρὰ μονάχα ἡ βεβαιότης τῆς θανῆς.
(«Χαιρετισμός, ΙΙ»)

Στα ποιήματα της τέταρτης ενότητας δίνεται έμφαση στο πεπερασμένο, στην εναλλαγή ευχάριστων και δυσάρεστων γεγονότων, αισιόδοξων και απαισιόδοξων χρονικών φάσεων, στη διαδοχή των ημερών ελπίδας από ημέρες απελπισίας και στον έσχατο σταθμό του επίγειου ταξιδιού όλων των ανθρώπων, τον θάνατο.

Ὁ χρόνος πίσω δὲν γυρίζει.
Ὅσα θ’ ἀφήσεις, σὰν κουρέλια
κρέμονται στῶν κλαδιῶν τὰ χέρια.
(«Un morto che parla»)

Και παρακάτω, στο ίδιο ποίημα:

Δὲν εἶναι μοῖρα ὁ κυνηγός,
ὁ θάνατος ποὺ σὲ φωνάζει,
πολύχρωμος ὅταν παφλάζει
ὅλο χυμοὺς ζωῆς καὶ ρίγη.
Μὰ ὁ θάνατος ὁ πεπρωμένος
κλείνει τὴ ζωή σου τὴ φευγάτη.

Η απώλεια, η μοναξιά, η διαρκής αναζήτηση, εκείνοι που έφυγαν, εκείνοι που έμειναν, η αίσθηση της μόνιμης απουσίας, το ομιχλώδες τοπίο, η βαριά σιωπή, η απογοήτευση, οι καθημερινές αγωνίες, η λύπη για όσα ρίχνουν τη σκιά τους και δεν επιτρέπουν συχνά στον άνθρωπο να ζει τη ζωή του ευχάριστα εκφράζονται με πολύ παραστατικές εικόνες, συνειρμούς και στοχαστική διάθεση.

Ξαναγυρνῶ στὰ δέντρα μου κι ὅλο λειψὰ τὰ βρίσκω.
Γύρω ἡ ὁμίχλη τοῦ ἀνελέητου δεντροκόπου.
Ποιὰ θάλασσα τὰ χώνεψε τὰ θαλερά μου ἀδέλφια.
(«Ὀδυσσέως ἐπιστροφή»)

Η αίσθηση της προσωρινότητας στον επίγειο κόσμο, τα αδιέξοδα, οι αντιξοότητες, η ματαιοδοξία των εγκοσμίων και γενικά οι αρνητικές καταστάσεις, που πολλές φορές συνθλίβουν τον άνθρωπο, τον στρέφουν σε αναζήτηση και επίκληση της «εξ ύψους» παρηγορίας.

Γιατὶ σὲ παρακάλεσα στὸ «Ἐξαιρέτως…»
ὅταν φτερὰ τῶν ἀοράτων καὶ φωτοσυρμὲς
σβήνανε τῆς ψυχῆς μου τὸ σκοτάδι. Ἐφέτος
στεῖλε τὰ φτερουγίσματα στῶν ἀδελφῶν μου τὶς γραμμές.
(«Προσευχή, ΙΙ»)

dkosmo Η ποιητική συλλογή Θέριστρον μπορεί να χαρακτηριστεί ως κορυφαίο έργο της πνευματικής ωριμότητας του Δημήτρη Κοσμόπουλου. Πρόκειται για ποιήματα που φέρουν τα χαρακτηριστικά του σονέτου, όχι όμως στην καθιερωμένη του τεχνική, και διαποτίζονται από θρησκευτικότητα σε βαθμό που δικαιολογούν τον χαρακτηρισμό της ποίησής του ως θρησκευτικής. Σίγουρα, ο ποιητής θα μας δώσει και άλλα έργα υψηλής έμπνευσης.