fbpx
Κώστας Καναβούρης: «Αποθήκη καταλοίπων ηδονής»

Κώστας Καναβούρης: «Αποθήκη καταλοίπων ηδονής»

Πρόκειται για ένα βιβλίο που τραβά την προσοχή ήδη και ερεθίζει την περιέργεια με τον κάπως ασυνήθιστο τίτλο του, Αποθήκη καταλοίπων ηδονής. Τι ακριβώς είναι, λοιπόν, και πού άραγε βρίσκεται αυτή η παράξενη αποθήκη στην οποία συσσωρεύονται τα μελαγχολικά κατάλοιπα του βίου, τα ελάχιστα αποθέματα της ηδονής αλλά και οι σπάνιες, οι σπανιότατες ίσως, στιγμές ευτυχίας που ο άνθρωπος μόλις καταφέρνει, με μόχθο και πίκρα, να διασώσει από τις θύελλες και τις καταστροφές της ζωής; Η απάντηση, αν μπορεί να υπάρξει μια απάντηση, βρίσκεται μόνο στον χώρο της ποίησης.

Θα ήθελα να ξεκινήσω αυτό το σύντομο κείμενο προφέροντας ένα όνομα. Το όνομα του Γιόζεφ Σνέλερ (Joseph Schneller), άγνωστο ίσως στους περισσότερους και σε μένα τον ίδιο, μέχρι πριν από λίγο καιρό. Το όνομα του Σνέλερ εμφανίζεται στο εναρκτήριο ποίημα της συλλογής και το κλειδί του αινίγματος βρίσκεται στο τέλος του βιβλίου. Όπως μας πληροφορεί ο Κώστας Καναβούρης στη σημείωση που παραθέτει, ο Γιόζεφ Σνέλερ ήταν ένας από τους χιλιάδες ψυχικά ασθενείς που θανατώθηκαν από τους Ναζί είτε με ομαδικές εκτελέσεις, είτε μέσα σε κινητούς θαλάμους αερίων, είτε με τη μέθοδο της ασιτίας. Θεωρώ πολύ σημαντική την αναφορά στο όνομά του, σήμερα που όλους μάς απειλούν ξανά θανάσιμοι κίνδυνοι και από μακριά αχνοφαίνονται για μια ακόμα φορά οι ατμοί από τα δηλητηριώδη αέρια. Σκέπτομαι ότι ο Γιόζεφ Σνέλερ ήταν επίσης ένας ποιητής. Όχι μόνο επειδή η ζωή του ολόκληρη υπήρξε ένα ποίημα θανάτου αλλά επίσης επειδή, όπως μαθαίνουμε, κατά τη διάρκεια του μακροχρόνιου εγκλεισμού του στο ψυχιατρικό ίδρυμα, κυριεύτηκε ολοκληρωτικά από την έμμονη ιδέα μιας ποιητικής ουτοπίας, οραματίστηκε την κατασκευή ενός μεγαλόπνοου αρχιτεκτονικού σχεδίου, ενός κτιρίου κολοσσιαίων διαστάσεων η κατασκευή του οποίου, σύμφωνα με τον ίδιο, θ’ απαιτούσε 400 ολόκληρα χρόνια. Και ο τίτλος αυτού του αλλόκοτου οικοδομήματος, από τα σχέδια του οποίου δεν διασώθηκε τίποτα, θα ήταν «Αποθήκη καταλοίπων ηδονής». Σκέπτομαι επίσης ότι αυτή η τρελή ουτοπία του Σνέλερ που οραματίστηκε μια χίμαιρα, ένα όνειρο άπιαστο, είναι ίσως μια εικόνα ολόκληρης της βασανισμένης, της έκπτωτης από τον παράδεισο ανθρωπότητας, που μοίρα της είναι να χτίζει διαρκώς ηρωικές ουτοπίες και να θάβεται κάτω από τα ένδοξα συντρίμμια τους. Που δολοφονείται σε υπόγειους θαλάμους βασανιστηρίων, σε φυλακές, σε κινητούς θαλάμους αερίων ή απ’ την πείνα. «Και μένει των ορυχείων ο σάπιος άνεμος να φαρμακώνει εμάς και τα παιδιά μας», γράφει ο Κώστας Καναβούρης σ’ έναν από τους ωραιότερους στίχους αυτού του βιβλίου.

Το βιβλίο ανοίγει μ’ ένα ποίημα που έχει τον τίτλο «Από πείνα» και είναι αφιερωμένο ακριβώς στον άγιο και μάρτυρα Γιόζεφ Σνέλερ. Από το ποίημα αυτό αναδύεται μια σπαρακτική εικόνα. Μια μητέρα που δεν έχει να ταΐσει το παιδί της παρά μόνο σκουριά βγαλμένη από τα βράγχια ενός ψαριού. Και ο Θεός ακόμα, ο φτιαγμένος από την πιο ταπεινή ύλη, από τη λάσπη της φτώχειας, από το τίποτα, είναι τυφλός και ανήμπορος μέσα σ’ αυτόν τον παράλογο κόσμο της πείνας:

Σκουριά, πολλή σκουριά
Μόλις βγαλμένη από τα βράγχια του ψαριού.
Με ό,τι έχει ταΐζει η μάνα το παιδί της
Μ’ αυτό το τίποτα που φτιάχνει τον Θεό
Κι ύστερα μπαίνει μες στα μάτια του
Και τον τυφλώνει.

Εκτός από τον Γιόζεφ Σνέλερ, το βιβλίο αυτό το κατοικούν και άλλοι νεκροί. Προσφιλή και αγαπημένα στον συγγραφέα πρόσωπα. Η μητέρα του ποιητή, που τα δάκρυά της κυλούν καθώς βουβή εμφανίζεται για μια και μοναδική στιγμή, ο Ρώμος Φιλύρας στο Δρομοκαΐτειο, ο Γκέοργκ Τρακλ αλλά και άλλοι πολλοί. Μορφές εκτελεσμένων, αυτόχειρες ή πρόσωπα τραγικά που αφέθηκαν να βουλιάξουν, να βυθιστούν για πάντα μέσα σε μια θάλασσα λύπης. Ο ίδιος ο Κώστας Καναβούρης, που o θάνατος περνά από δίπλα του ξυστά χωρίς να τον αγγίξει, μας μιλά μέσα από χειρουργεία και σκοτεινούς θαλάμους νοσοκομείων. Ωστόσο, ψυχροί και εντελώς ακατανόητοι για εμάς ιατρικοί όροι, όπως για παράδειγμα «χάσμα του παρασυμπαθητικού αδένος» ή «ασβεστοποιός τενοντίτιδα του υπερακανθίου», εδώ όχι μόνο μεταμορφώνονται αλλά και εξανθρωπίζονται χάρη στην αλχημεία της ποίησης. Ο ποιητής γίνεται, μέσα απ’ αυτή την επώδυνη διαδικασία, παρατηρητής της ίδιας του της ασθένειας, συνομιλητής των οργάνων του σώματός του που πάσχουν, του ίδιου του σώματος που υποφέρει παλεύοντας με θεόρατα κύματα και αγωνιά να βγει και πάλι στην όχθη της ζωής. Επειδή την ώρα της μεγάλης δοκιμασίας, μέσα από την ακραία εμπειρία της ασθένειας, της παγωμένης πνοής του θανάτου που φυσά πάνω στο ωχρό πρόσωπό μας, αποκαλύπτεται κάποιες φορές η θαυματουργός εικόνα της ποίησης. Της μεταμόρφωσης της αγωνίας και του πόνου σε λέξεις. Επίσης, στο βιβλίο υπάρχει κάτι ακόμα που προσωπικά μ’ ενδιαφέρει πολύ και θα ήθελα να το τονίσω. Σε κάποιο σημείο του βιβλίου, και αναφέρομαι συγκεκριμένα στο ποίημα που ονομάζεται «Άφωνος στηθολαλιά», ο Κώστας Καναβούρης υπαινίσσεται ένα πανάρχαιο και κάπως ξεχασμένο είδος συγγένειας. Τη συγγένεια μεταξύ τέχνης και ιατρικής ή, πιο συγκεκριμένα εδώ, μεταξύ ποίησης και ιατρικής, μεταξύ γιατρού και ποιητή. Το νυστέρι ο γιατρός, όπως και ο ποιητής το μολύβι, πρέπει να το κρατούν με σωστό τρόπο και με το αίσθημα της ηθικής ευθύνης στο έπακρο. Σε διαφορετική περίπτωση, μπορούν και το ένα και το άλλο να ξεχάσουν τον ρόλο τους και να μετατραπούν σε φονικά εργαλεία.

Μέσα από τις σκοτεινές αυτές εικόνες, ωστόσο, αναδύεται συχνά μια άλλη πραγματικότητα, ένας κόσμος άλλος, ένας κόσμος πίστης και ελπίδας που βρίσκεται εδώ, σ’ αυτή τη ζωή, κάτω από τα έκθαμβα μάτια μας.

Το ίδιο πρόβλημα, μπορεί κανείς να σκεφτεί, ισχύει και με την ίδια τη γλώσσα. Υπάρχει, για παράδειγμα, ο Χέλντερλιν που μιλά με την ιερή γλώσσα των αγγέλων και ταυτόχρονα υπάρχει η θανατηφόρα γλώσσα των Ναζί και των στρατοπέδων συγκέντρωσης.

Χωρίς αμφιβολία, η Αποθήκη καταλοίπων ηδονής είναι ένα βιβλίο ποτισμένο από την αγωνία του θανάτου. Γεμάτο από σκοτεινές εικόνες και δυσοίωνα οράματα. Μέσα από τις σκοτεινές αυτές εικόνες, ωστόσο, αναδύεται συχνά μια άλλη πραγματικότητα, ένας κόσμος άλλος, ένας κόσμος πίστης και ελπίδας που βρίσκεται εδώ, σ’ αυτή τη ζωή, κάτω από τα έκθαμβα μάτια μας. Σκέπτομαι, για παράδειγμα, το ποίημα που ο ποιητής αφιερώνει στην κόρη του, το οποίο ξεκινά περιγράφοντας έναν κόσμο φρίκης και σκληρότητας. Το ποίημα αυτό, καθώς ξεκινά να μιλά για το σπάσιμο των οστών, μου έφερε στον νου τις ανατριχιαστικές περιγραφές αυτοπτών μαρτύρων για το πώς έσπαζαν οι αλφαμίτες με τα ρόπαλα, τα κόκαλα των εξόριστων στη Μακρόνησο. Εικόνα φρίκης και τρόμου που όμως την απαλύνει και πάλι η βαθιά παρηγοριά της ποίησης. Η εικόνα της κόρης του ποιητή, του αθώου και ανυποψίαστου παιδιού που, κρατώντας μια κιθάρα, εξευγενίζει χωρίς να το γνωρίζει τον κόσμο. Δεν ξέρουμε αν υπήρξε ποτέ, αν ακόμα υπάρχει κάπου ένα ουράνιο βασίλειο, αλλά αν υπάρχει και προορίζεται για τον άνθρωπο, δεν μπορεί να βρίσκεται πουθενά αλλού παρά μόνο σ’ αυτή τη γη των δακρύων και από εμάς και μόνο εξαρτάται αν θα το φθάσουμε κάποτε, αλλά θα πρέπει προηγουμένως να περάσουμε μέσα από μια απέραντη, αφιλόξενη έρημο. Μέσα απ’ το βαθύ σκοτάδι και την τρέλα της Ιστορίας, που μας σημαδεύει με το πυρωμένο της σίδερο.

canavΑς μου επιτραπεί, τελειώνοντας, να επαναλάβω αυτό που ήδη είπα στην αρχή αυτού του κειμένου: Η απάντηση, αν μπορεί να υπάρξει μια απάντηση στο αίνιγμα του κόσμου και του ανθρώπου, βρίσκεται μόνο στον χώρο της ποίησης. Κι επειδή είχα πάντοτε τη βαθιά πεποίθηση ότι όλοι οι ποιητές του κόσμου συνδέονται μεταξύ τους με μυστηριώδεις και σκοτεινούς δεσμούς αίματος και ο επόμενος ποιητής έρχεται να προσθέσει στίχους στο ημιτελές ποίημα που άφησε ο προηγούμενος, κι έτσι συνεχίζει εδώ και τόσους αιώνες να γράφεται το μεγάλο ποίημα του κόσμου χωρίς ποτέ να ολοκληρώνεται, θα ήθελα ν’ αναφέρω κάποιους συγκινητικούς στίχους του σημαντικού Αμερικανού ποιητή Κένεθ Πάτσεν, που πιστεύω ότι ίσως ταιριάζουν στο πνεύμα του ποιητή Κώστα Καναβούρη.

O, love it is so little we know of pleasure
Pleasure that lasts as the snow

και που θα μπορούσαν πρόχειρα να μεταφραστούν ως:

Ω, αγάπη, τόσο λίγα ξέρουμε για την ηδονή
Ηδονή που δεν κρατά περσότερο απ’ το χιόνι

 

Αποθήκη καταλοίπων ηδονής
Κώστας Καναβούρης
Μελάνι
60 σελ.
ISBN 978-960-591-115-7
Τιμή €8,50
001 patakis eshop


 

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
ΚΡΙΤΙΚΕΣ > ΠΟΙΗΣΗ
Θωμάς Κοροβίνης: «Ποιήματα και τραγούδια»

Μια ακροβασία πάνω στο κύμα, σαν μια παραλλαγή στον στίχο του άλλου ποιητή (χόρεψε πάνω στο φτερό του καρχαρία), αυτό μοιάζει να λέει ο Θωμάς Κοροβίνης σε όλα του τα τραγούδια· αλήθεια, ποιήματα ή τραγούδια;...

ΤΕΛΕΥΤΑΙΕΣ ΚΑΤΑΧΩΡΙΣΕΙΣ

ΕΙΔΗΣΕΙΣ

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ

Διεύθυνση

Πτολεμαίων 4
(Πλατεία Προσκόπων)
11635 Αθήνα,
Τηλ.-fax: 210.7212307
info@diastixo.gr
ISSN: 2585-2485

ΕΓΓΡΑΦΗ ΣΤΟ NEWSLETTER

Εγγραφείτε τώρα στο newsletter μας και μάθετε πρώτοι. τα τελευταία νέα για το βιβλίο και για τις τέχνες.

Με την επίσκεψη στο site μας, αποδέχεστε τη χρήση Cookies από το diastixo.gr, με σκοπό τη βελτίωση των υπηρεσιών που σας παρέχουμε.