«Ανθολογία λατινικής ερωτικής ποίησης»
Το πρώτο ερωτικό, ίσως, σύμπλεγμα που έδωσε αφορμή για πλείστες εικαστικές αναπαραγωγές, και όχι μόνο εικαστικές, είναι ο έρωτας της Αφροδίτης με τον Άρη και με αυτό, για αρχή, οι δύο υπογράφοντες τον τόμο με τον τίτλο Ανθολογία λατινικής ερωτικής ποίησης, Ανδρέας Ν. Μιχαλόπουλος και Χαρίλαος Ν. Μιχαλόπουλος, εισδύουν στον κοιτώνα της. Της Αφροδίτης, φυσικά, έτσι όπως η τοιχογραφία της Πομπηίας απαθανάτισε αυτήν με τον Άρη, διότι απαθανατίζονται και οι αθάνατοι, στη σκηνή και στη φάση που ο καλλιτέχνης τούς φαντάστηκε. Εκείνη ημίγυμνη γέρνει στην αγκαλιά του, να ξεκουράσει τον πολεμιστή, εκείνος έχει καταθέσει τα όπλα του –περικεφαλαία, ασπίδα, δόρυ– στα πόδια της. Το σύνθημα της εποχής των χίπις «κάνε έρωτα, όχι πόλεμο» δείχνει την πηγή του. Σε άλλη εικαστική εκδοχή όμως, εκείνη καθισμένη σε καρέκλα κι εκείνος όρθιος πίσω της, με περικεφαλαία και δόρυ, στο ένα χέρι· με το άλλο τής έχει χουφτώσει το ένα στήθος. Έρωτας και πόλεμος; Ναι. Ένας σκληροτράχηλος λαός μπορεί να κάνει πόλεμο αλλά και τέχνη και έρωτα και να λατρεύει την ομορφιά.
Ο Αινείας, γενάρχης των Ρωμαίων, ήταν γιος της Αφροδίτης, ας μην το ξεχνάμε. Ο Οβίδιος στην Ars Amatoria περιγράφει την ερωτική μεταμόρφωση της Ρώμης με τον στίχο «Όσα άστρα έχει ο ουρανός/ τόσα κορίτσια η Ρώμη./ Η Αφροδίτη, του Αινεία η μάνα, την πόλη του κατέχει». Αναγραμματίζοντας τη λέξη ΡΟΜΑ φτιάχνεις τη λέξη ΑΜΟΡ = έρωτας.
Όπως μας πληροφορούν οι δύο συνεπώνυμοι, συνάδελφοι και αδελφοί, συγγραφείς, με παρόμοιες σπουδές στη Λατινική Φιλολογία, παρόμοιο ερευνητικό έργο και παρόμοιες έδρες στα πανεπιστήμια της Αθήνας ο Ανδρέας και στο Δημοκρίτειο της Θράκης ο Χαρίλαος, οι Ρωμαίοι ποιητές, για να φανούν αντάξιοι των Ελλήνων, καλλιέργησαν συστηματικά το είδος, επεξέτειναν το πεδίο, κατέκτησαν νέους εκφραστικούς τρόπους, εξερεύνησαν νέες θεματικές και προχώρησαν σε τολμηρά εγχειρήματα. Πολυχρωμία, εκπλήξεις, ανατροπές, αντινομίες, φαντασία, ευαισθησία, χιούμορ, τόλμη, ειρωνεία, είναι μερικά από τα διακριτικά της συγκεκριμένης ποίησης.
Από τα ποιήματα αυτού του τόμου, μερικά μεταφράζονται για πρώτη φορά. Φυσικά, η επιλογή έγινε με το προσωπικό αισθητικό κριτήριο των ανθολόγων. Τα είδη που ανθολογήθηκαν προέρχονται από το έπος, την ελεγεία, τη λυρική ποίηση και το επίγραμμα. Έμφαση δόθηκε στην εποχή του Αυγούστου: Βεργίλιος, Οράτιος, Προπέρτιος, Τίβουλλος, Οβίδιος, Σουλπικία. Από την περίοδο της Δημοκρατίας επελέγη ο Κάτουλλος και από την περίοδο της Αυτοκρατορίας ο Μαρτιάλης και τα Πριάπεια.
Η Ανθολογία απευθύνεται, εννοείται, σε κάθε ενδιαφερόμενο να γνωρίσει ή να διευρύνει τη γνώση του πάνω σ’ αυτό το είδος ποίησης. Τα βιογραφικά σημειώματα για τον κάθε ποιητή αποτελούν μια μικρή και πολύ ενδιαφέρουσα σύνοψη του ρωμαϊκού κόσμου από ιστορική, πολιτική και πνευματική άποψη. Οι σημειώσεις που παρατίθενται διευκολύνουν την κατανόηση του κειμένου. Από άποψη γλώσσας και ρυθμού, επιλέχτηκε ο νεοελληνικός λόγος με έντονη ρυθμικότητα, για να τον διαφοροποιεί από τον πεζό αλλά να μην τον απομακρύνει από το πνεύμα του ποιητικού είδους και να παραμένει, όσο το δυνατόν, κοντά στο ύφος και την εκφραστική δύναμη του πρωτοτύπου.
Παραδείγματα.
Ο Κάτουλλος απευθύνεται στην αγαπημένη του Λεσβία, ψευδώνυμο της Κλωδίας, η οποία μάλλον ήταν σύζυγος του Κόιντου Καικιλίου Μέτελλου Κέλερ, και πολύ σοφά τη συμβουλεύει:
Λεσβία μου, να ζούμε και να αγαπάμε,/ καρφί να μην μας καίγεται/
για τα κουτσομπολιά των γέρων!/ Να δύει ο ήλιος το μπορεί και πάλι ν’ ανατέλλει./
Μα μια φορά αν η ζωή μας δύσει,/ φέρνει νυχτιά μεγάλη του θανάτου./
Δώσ’ μου χίλια φιλιά κι ακόμη εκατό,/ κι ακόμη άλλα χίλια και άλλα εκατό!/
Μη σταματάς! Κι ακόμη χίλια και άλλα εκατό./ Κι όταν πολλές τα αθροίσουμε χιλιάδες,/ θα τα ξεμπερδέψουμε, ούτε εμείς να ξέρουμε/ ούτε κανείς γρουσούζης να μπορεί εμάς να μας ματιάξει/ το μέτρημα σα μάθει των αναρίθμητων φιλιών μας./
Σε ένα άλλο, μιλάει για τα βάσανα της ζήλιας, επιχειρώντας διασκευή από παρόμοιο ποίημα της Σαπφούς:
Ίδιος θεός μού φαίνεται εκείνος,/… που απέναντί σου κάθεται/ και σε καρφώνει με το βλέμμα/ και σε ακούει να γλυκογελάς./ Κι αυτό μου παίρνει το μυαλό/ του δύστυχου: γιατί/ μόλις που σε κοιτώ, Λεσβία μου,/ λαλιά στο στόμα δεν μου μένει./ Η γλώσσα μου μουδιάζει,/ φλόγα λεπτή κάτω απ’ τα μέλη μου κυλάει,/ τ’ αυτιά μου κουδουνίζουν/ και νύχτα δίδυμη τα μάτια μου σκεπάζει…
Μια πολύ ωραία και απολαυστική περιήγηση στα ανθρώπινα πάθη, στην ευτυχία και στη ζήλια, σε κάθε πτυχή και κάθε πληγή που αφήνει ο έρωτας.
Κι ένα ακόμα, για να ολοκληρωθεί το ερωτικό δράμα του Κάτουλλου:
Μισώ και αγαπώ. Ίσως ζητάς να μάθεις το γιατί./ Δεν ξέρω, το νιώθω όμως να γίνεται και βασανίζομαι.
Από την Αινειάδα του Βεργιλίου. Η Διδώ, εγκαταλελειμμένη από τον Αινεία, λίγο πριν αυτοκτονήσει, περιγράφει το ψυχικό της μαρτύριο:
Ευτυχισμένη, αλίμονο πολύ,/ αν ποτέ τα τρωικά καράβια δεν φτάναν στις ακτές μας… Πεθαίνω χωρίς εκδίκηση,/ αλλά ας πεθάνω. Έτσι μου αρέσει στις σκιές να κατεβώ./ Ετούτη τη φωτιά με τα μάτια να ρουφήξει ο σκληρός Τρώας κοιτώντας το πέλαγο/ και του θανάτου μου τους οιωνούς μαζί τους ας κουβαλάει.
Οράτιος ζηλιάρης: Καίγομαι, είτε καυγάδες μεθυσμένοι/ σημάδεψαν με μελανιές τους ώμους τους λευκούς σου/ είτε το αγόρι άφησε στα χείλη σου/ δαγκωματιά με δόντι μανιασμένο, σημάδι να τον θυμάσαι.
Από τον Προπέρτιο, μια ωραία ειρωνική υποδοχή του επιστρέψαντος μεθυσμένου συζύγου. Εκείνη αποκοιμήθηκε περιμένοντάς τον. Και τώρα:
Σηκώθηκε, στήριξε τον αγκώνα της στο μαλακό κρεβάτι κι αυτά μιλώντας είπε:
«Καλώς τον! Η άλλη δεν σε ήθελε; Σ’ έδιωξε
απ’ τις κλειστές τις πόρτες της και τώρα στο κρεβάτι μου πίσω εσύ γυρνάς;
Πού αλλού μπορεί να πέρασες τις ώρες αυτής της νύχτας, σ’ εμένα που ’χες τάξει;
Ο Τίβουλλος θέλει να φαρμακωθεί: Της Κίρκης και της Μήδειας φαρμάκια θενά πιω/ και τα βάσανα που ’βγαλε η γη της Θεσσαλίας … Αρκεί με μάτια ευνοϊκά η Νέμεση να γνέψει.
Από τον Οβίδιο, μια δύσκολη απόφαση: Αλίμονο, πόσο βαρύ να ξεφορτώνεσαι αυτό που αγαπάς!/ Δεν έχω δύναμη καμιά να ελέγξω τον εαυτό μου…/ Με αναστατώνουν οι μικρές, με θέλγουν οι μεγάλες./ Θέλω τη μια για το κορμί, για τη μορφή την άλλη… (Σαν πρόγονος του Δον Ζουάν με τον μακρύ κατάλογο των απανταχού ξεμυαλισμένων.)
Κι άλλο: Λοιπόν, συνέχεια θα με κατηγορείς για εγκλήματα καινούρια;/ … στην Αφροδίτη ορκίζομαι, στου φτερωτού της γιου το τόξο,/ κατηγορούμαι για έγκλημα που εγώ δεν έχω κάνει.
Ο Μαρτιάλης συμβιβάζεται εύκολα: Φλάκκε, με ρωτάς ποιος τύπος κοπέλας μού αρέσει./ Ούτε εύκολη μα ούτε δύσκολη πολύ να είναι./ Κάτι ενδιάμεσο, κάτι στη μέση από τα δύο προτιμώ. Δεν θέλω να με τυραννά, μα ούτε και να βαριέμαι.
Και η φωνή της Σουλπικίας, πρακτική και επιθετική: Τι να τα κάνω εγώ τα γενέθλια, αν πρέπει να τα περάσω/ θλιμμένη στην ανιαρή εξοχή χωρίς τον Κήρινθό μου;
Αλλά και ειρωνική και επικριτική: Σ’ ευχαριστεί τόσο πολύ αμέριμνος να είσαι/ και τρέλα αν κάμνω εγώ καμιά, εσένα δεν σε μέλει;/ … Για μένα ανησυχούν όσοι θα στεναχωρηθούν/ σα μάθουνε πως έμπλεξα με άντρα κατώτερό μου.
Κι ένα από τα Πριάπεια: Σ’ εσένα, θεέ, ντούρος που είσαι,/ τις άσεμνες τις ζωγραφιές απ’ της Ελεφαντίδας τα βιβλιαράκια/ αφιερώνει η Λαλάγη και σε παρακαλεί μ’ αυτή/ να προσπαθήσεις όλες τις στάσεις.
Σημείωση των μεταφραστών: «Η πόρνη Λαλάγη αφιερώνει στον θεό Πρίαπο μια εικονογραφημένη έκδοση του ερωτικού εγχειριδίου της ποιήτριας Ελεφαντίδας και τον προ(σ)καλεί σε πρακτική εφαρμογή του».
Η Ανθολογία καλύπτει όλο το φάσμα του ερωτικού συναισθηματικού κόσμου, άλλοτε σεμνότερα κι άλλοτε τολμηρότερα, πάντοτε όμως αληθινά, όπως είναι ο κόσμος των ανθρώπων. Μια πολύ ωραία και απολαυστική περιήγηση στα ανθρώπινα πάθη, στην ευτυχία και στη ζήλια, σε κάθε πτυχή και κάθε πληγή που αφήνει ο έρωτας.
Στο κόκκινο εξώφυλλο, χαρακτηριστικό απόσπασμα τοιχογραφίας της Πομπηίας με την Αφροδίτη στο κάθισμα γυμνή να λάμπει η ομορφιά της, τον Άρη πίσω της ντυμένο, τον έρωτα αριστερά να ρίχνει βέλη και κάτω δεξιά ένα μικρούλικο μωρό με την περικεφαλαία του Άρη στο κεφάλι.
Πολύ ωραία έκδοση, επιλογή ποιημάτων και μετάφραση των Ανδρέα Ν. Μιχαλόπουλου και Χαρίλαου Ν. Μιχαλόπουλου. Συγχαρητήρια και στις Εκδόσεις Κέδρος για το έργο.
Ανθολογία λατινικής ερωτικής ποίησης
Ανθολόγηση – Μετάφραση – Σχόλια: Ανδρέας Ν. Μιχαλόπουλος, Χαρίλαος Ν. Μιχαλόπουλος
Κέδρος
240 σελ.
ISBN 978-960-04-4961-7
Τιμή €22,00
