fbpx
Κώστας Χατζηαντωνίου: «Ανθολογία Κωστή Παλαμά»

Κώστας Χατζηαντωνίου: «Ανθολογία Κωστή Παλαμά»

«Ποιητή της νεοελληνικής αναγέννησης», και δικαίως, αποκαλεί τον Κωστή Παλαμά ο Κώστας Χατζηαντωνίου, στον σύντομο, κατατοπιστικό πρόλογο της Ανθολογίας Κωστή Παλαμά, χαρακτηρίζοντας τον μεγάλο Νεοέλληνα ποιητή πρωτοπόρο, με εξέχουσα θέση και πρωτεύοντα ρόλο στην εξέλιξη της Νεοελληνικής μας Ποίησης:

«…Όσο κι αν άλλες είναι οι διαστάσεις της ποιητικής ψυχής στις μέρες μας, κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει ότι μετά τον Σολωμό, ουδείς πέραν του Κωστή Παλαμά μπόρεσε να υψωθεί στον ελληνικό βίο σε σύμβολο Ιστορίας, Ποίησης και Ζωής». Και συνεχίζει τονίζοντας πως ο Παλαμάς ανάδειξε την ποίηση «ως καθολική δυνατότητα ζωής» (σ.10) και σύνθεση πολλών αντιφατικών πραγμάτων, ότι ως «καινοτόμος, πρωτεϊκός ποιητής διαμόρφωσε μια προσωπική ποιητική που συνέθετε όλες τις νεοελληνικές τάσεις και συγχώνευε τις σύγχρονες επιρροές με το δημοτικό τραγούδι και τη λόγια παράδοση» (σ.11).

Ένας δημιουργός, ένας ποιητής του διαμετρήματος Κωστή Παλαμά, δεν ήταν δυνατόν να μην επιβάλει τους δικούς του όρους και κανόνες, να μην ταχθεί ενάντια σε ό,τι θεωρούσε οπισθοδρομικό και να μην πρωτοστατήσει στον αγώνα ενάντια στην κενολογία του λογιοτατισμού και της αρχαιοπληξίας των καθαρευουσιάνων του φιλολογικού εργαστηρίου της εποχής του.

Είναι καίριες οι επισημάνσεις του Κώστα Χατζηαντωνίου ότι ο Μεσολογγίτης ποιητής υπήρξε «γκρεμιστής» και χαλαστής, όμως και «πλάστης». Ο Παλαμάς «εισήγαγε έτσι νέες, ζωτικές αισθητικές αξίες…, χάραξε πρωτοφανέρωτους δρόμους στην ελληνική ποίηση. Μια νέα ποιητική γλώσσα, δοκίμασε πρώτος αυτός νέα μέτρα και τον ελεύθερο στίχο, δίνοντας συγχρόνως, με μετρική δεξιοτεχνία, μια ποικιλία αφάνταστη στον παλαιό δεκαπεντασύλλαβο, με εκπληκτική ενότητα στον διπλό στίχο». Έκανε ακόμα κάτι πολύ σημαντικό: υπήρξε μοναδικός γλωσσοπλάστης και συνετέλεσε τα μέγιστα στην προβολή και καταξίωση της δημοτικής γλώσσας, της καταφρονεμένης από λόγιους της εποχής «γλώσσας του λαού σε κοινό εκφραστικό όργανο», αυτός πρώτος μετά τον Διονύσιο Σολωμό μίλησε τελεσίδικα ποιητικά με την απλή γλώσσα του λαού, όπως την είχε μάθει από την απλοϊκή μητέρα του.

Με άλλα λόγια, ο Κωστής Παλαμάς καθιέρωσε πρώτος τη δημοτική γλώσσα στην ποίηση. Έφερε την ποίηση κοντά στον άνθρωπο, μίλησε αποφασιστικά για πράγματα ουσιαστικά εστιάζοντας το ενδιαφέρον του στον άνθρωπο ως παράγοντα ζωής και δημιουργίας και στην Ελλάδα θεωρούμενη ως αδιαπραγμάτευτη αξία και πραγματικότητα, στην Ελληνίδα –προσωποποιημένη– πατρίδα, κρατώντας πάντα απόσταση από πατριδοκάπηλους και δημοκόπους.

Με τον δικό του τρόπο δημιούργησε «Σχολή», ρεύμα δημοτικισμού παρά τις αντιδράσεις και διώξεις που υπέστη και κατάφερε να δώσει ολοκληρωμένο έργο, να δει τη χώρα του με τα προβλήματα, τις ανάγκες και τις επιδιώξεις της σφαιρικά, τόσο στις καλές, τις ένδοξες με τους θριάμβους και τις δαφνοφόρες ώρες, τις ιλαρές, όσο και στις κακές, στις συμφορές, τις ήττες, τις σκοτεινές πλευρές της.

Ο Κωστής Παλαμάς, ο μικρόσωμος εκείνος γίγαντας του πνεύματος, ο κατεξοχήν εκφραστής του ανθρωπιστικού και του πατριωτικού ιδεώδους, νεωτεριστής της εποχής του, ο διανοούμενος δημοτικιστής ποιητής που θεωρούσε αρετή του τον δημοτικισμό παραμένοντας «αμετακίνητος και μαχητικός υποστηρικτής της ζωτικής ανάγκης να αναγνωρίσει επιτέλους το έθνος τη δημοτική του παράδοση και γλώσσα και με αυτή να κατακτήσει το μέλλον». Κατάφερε να βγάλει την ποίηση από τα γρανάζια της λόγιας παράδοσης, είδε και εξέφρασε την Ελλάδα στο σύνολό της με το αμιγώς ανθρωποκεντρικό και ελληνοκεντρικό, αθάνατο, μεγαλειώδες, ελληνοπρεπές έργο του.

Υπήρξε ένας παθιασμένος ελληνολάτρης ποιητής, ένας δημιουργός που, όπως κι ο Διονύσιος Σολωμός, ο Ανδρέας Κάλβος και ο Γιάννης Ρίτσος, υπηρέτησε πιστά και εξέφρασε με το σύνολο του έργου του την πονεμένη, ταλαιπωρημένη, κατατρεγμένη και καταφρονεμένη, την αγωνιζόμενη ηρωικά Ελλάδα. Ύμνησε μια Ελλάδα που έζησε την κόλαση και τη φρίκη του πολέμου, που πάλεψε ενάντια σε κάθε επίβουλο εχθρό, που πέρασε τα μύρια όσα κακά και βγήκε ορθή με τις πληγές στο σώμα της από τα μύρια μαρτύριά της, πρόβαλε αναστημένη μέσα από τη στάχτη των ωρών των χαλασμένων. Ύμνησε, παράλληλα, την παλιά και την καινούργια Ελλάδα. Και με τον θάνατό του διά στόματος του Ολύμπιου ποιητή, του Άγγελου Σικελιανού, ήχησαν οι σάλπιγγες εν τω μέσω των κατοχικών στρατευμάτων, την ώρα που στο φέρετρό του ακουμπούσε η Ελλάδα. Και τη σήκωσε πάνω από τα όπλα του εχθρού, πάνω από τη βία, πάνω από τον κόσμο. Πήρε ο κατακτητής το μάθημά του. Υποκλίθηκε σιωπηλά ταπεινωμένος στον ήρωα ποιητή νεκρό την ώρα που το πλήθος των Ελλήνων σύσσωμο έψαλλε τον Εθνικό μας Ύμνο, τον «Ύμνο στην Ελευθερία» των σκλαβωμένων Ελλήνων.

Κυρίως, όμως, πρόκειται για πολύ προσεγμένη και επίπονη, εμπνευσμένη εργασία, για εργαλείο σπουδής και κατανόησης όχι μόνο του παλαμικού μεγαλουργήματος, αλλά και της πορείας της νεοελληνικής γλώσσας, της Δημοτικής μας Γλώσσας.

Έτσι η Ανθολογία Κωστή Παλαμά, το περισπούδαστο ετούτο έργο του Κώστα Χατζηαντωνίου, έρχεται στην επικαιρότητα την πιο κατάλληλη στιγμή να δώσει νέα πνοή στο γιγάντιο έργο του μεγάλου, μετά τον Εθνικό Ποιητή Διονύσιο Σολωμό, Έλληνα Εθνικού Ποιητή, παραμερίζοντας τις όποιες ανεδαφικές προλήψεις και προκαταλήψεις όσον αφορά την εκφραστική συχνά ιδιοτυπία και τη γλωσσική πολυμορφία του τεράστιου σε ποιότητα και έκταση κατορθωμένου έργου του, καταρρίπτοντας τον άνευρο μύθο περί δυσκολίας πρόσβασης στο ποιητικό έργο λόγω της χρήσης σύνθετων και πολυσύνθετων λέξεων.

Ο Κώστας Χατζηαντωνίου, στην επιλογή των ποιημάτων από όλο το ποιητικό έργο του Παλαμά, μελέτησε όλες τις πτυχές και τα σκαμπανεβάσματα του βίου του, τους εξωγενείς παράγοντες και τις ιδιαίτερες συνθήκες που κατά τεκμήριο τον επηρέασαν και συνετέλεσαν στη διαμόρφωση του χαρακτήρα και του πολύπλευρου ποιητικού κατορθώματός του. Αλλά και τις παραμέτρους πάνω στις οποίες κινήθηκε για να αξιολογήσει και να οριοθετήσει το μέγεθος, την αξία και σημασία του τεράστιου παλαμικού έργου, που αποτελεί εθνικό κεφάλαιο του νέου ελληνισμού και του γλωσσικού πολιτισμού.

Από κάθε συλλογή έχει επιλέξει όσα ποιήματα θεώρησε αντιπροσωπευτικά για να δώσει εργαλεία προσέγγισης και κλειδιά ομαλής πρόσβασης στο παλαμικό έργο, ώστε να μπορεί ο πολυάσχολος βιαστικός σημερινός αναγνώστης να σχηματίσει μια πλήρη και ουσιαστική συνοπτική εικόνα και να ανακαλύψει μόνος του τα μυστικά του ρυθμού και την υποφώσκουσα εκφραστική ωραιότητα που κρύβει η αυστηρή συνοχή των δωρικών συνήθως στίχων του.

Μέσα από τον χρονολογικό πίνακα: Η ζωή και το έργο του Κωστή Παλαμά, μια πλούσια, λεπτομερή και επισταμένη εργοβιογραφία του ποιητή, παρακολουθούμε τον ποιητή σε όλα τα στάδια της ζωής και της εξέλιξής του, από τη γέννησή του (13 Ιανουαρίου 1859) στην Πάτρα από γονείς Μεσολογγίτες, ίσαμε τη μετάβασή του στην άλλη διάσταση –τον θάνατό του– (27 Φεβρουαρίου 1943) στο σπίτι του στην Πλάκα. Παρακολουθούμε, επίσης, χρονολογικά τη σύνθεση, δημοσίευση και την έκδοση των έργων του μεμονωμένα ή κατά συλλογές που αφορούν γεγονότα κάθε χρονικής περιόδου και εποχής που τον ενέπνευσαν.

Όπως προκύπτει από το εργοβιογραφικό κείμενο, ο Κωστής Παλαμάς πέντε μόλις ετών έμεινε ορφανός από μητέρα (1864) και έξι ετών από πατέρα, και μεγάλωσε στο Μεσολόγγι με την οικογένεια του θείου του, με ό,τι και όσα το γεγονός αυτό της ορφάνιας σηματοδοτεί για το μέλλον ενός μικρού παιδιού. Η προσωπογραφία, άλλωστε, του ποιητή στο εξώφυλλο (πορτρέτο σε λάδι του Δημήτρη Μποσκίνη) είναι καθρέφτης της ζωής, ψυχογραφία της αδάμαστης αδούλωτης ψυχής του. Επίσης, οι φωτογραφίες από το αρχείο της οικογένειας, που περιέχονται στην Ανθολογία, φωτίζουν πλευρές που αποτελούν μέρος της ζωής του και βοηθούν στην προσπέλαση και κατανόηση του έργου του. Ακολουθεί επεξηγηματικό σημείωμα του συγγραφέα και περιεχόμενα.

chcostΚλείνοντας, πρέπει να επισημάνω ότι, όσον αφορά την τυπογραφική εμφάνιση του βιβλίου, πρόκειται για έναν καλαίσθητο, ογκώδη τόμο με καλλιτεχνικό παλαιικό εξώφυλλο, που κοσμεί χαρακτηριστική προσωπογραφία του ποιητή ηλικιωμένου σε ώρα περισυλλογής και στοχασμού. Κυρίως, όμως, πρόκειται για πολύ προσεγμένη και επίπονη, εμπνευσμένη εργασία, για εργαλείο σπουδής και κατανόησης όχι μόνο του παλαμικού μεγαλουργήματος, αλλά και της πορείας της νεοελληνικής γλώσσας, της Δημοτικής μας Γλώσσας. Έργο πολύτιμο, ανθολογία-κόσμημα, αξετίμητο βοήθημα, προσφορά στον σύγχρονο και τον μελλοντικό αναγνώστη, και όπλο ενάντια στην κακοποίηση που υφίσταται η γλώσσα σήμερα από τα μέσα και τους φορείς μαζικής επικοινωνίας.

 

Ανθολογία Κωστή Παλαμά
Ανθολόγηση – Πρόλογος: Κώστας Χατζηαντωνίου
Κέδρος, 2018
474 σελ.
ISBN 978-960-04-4890-0
Τιμή €28,00
001 patakis eshop


 

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
ΚΡΙΤΙΚΕΣ > ΠΟΙΗΣΗ
Θωμάς Κοροβίνης: «Ποιήματα και τραγούδια»

Μια ακροβασία πάνω στο κύμα, σαν μια παραλλαγή στον στίχο του άλλου ποιητή (χόρεψε πάνω στο φτερό του καρχαρία), αυτό μοιάζει να λέει ο Θωμάς Κοροβίνης σε όλα του τα τραγούδια· αλήθεια, ποιήματα ή τραγούδια;...

ΤΕΛΕΥΤΑΙΕΣ ΚΑΤΑΧΩΡΙΣΕΙΣ

ΕΙΔΗΣΕΙΣ

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ

Διεύθυνση

Πτολεμαίων 4
(Πλατεία Προσκόπων)
11635 Αθήνα,
Τηλ.-fax: 210.7212307
info@diastixo.gr
ISSN: 2585-2485

ΕΓΓΡΑΦΗ ΣΤΟ NEWSLETTER

Εγγραφείτε τώρα στο newsletter μας και μάθετε πρώτοι. τα τελευταία νέα για το βιβλίο και για τις τέχνες.

Με την επίσκεψη στο site μας, αποδέχεστε τη χρήση Cookies από το diastixo.gr, με σκοπό τη βελτίωση των υπηρεσιών που σας παρέχουμε.