Gustavo Adolfo Bécquer: «Το βιβλίο των σπουργιτιών»
«…το ότι πέρασα απ’ τον κόσμο,
ποιος θα το θυμηθεί;»
G.A. Bécquer (1836-1870)
Ένα συνειδησιακό «χαστούκι» και ένα απόλυτο χάδι Το βιβλίο των σπουργιτιών, η δίγλωσση αυτή πολύτιμη έκδοση από τις Εκδόσεις Κέδρος, με τα ποιήματα του Ισπανού ποιητή Gustavo Adolfo Bécquer, σε εξαίρετη μετάφραση και ποιητική απόδοση Περουλή Σακελλαρίδη και Δημήτρη Ιντζέ, μέρος της οποίας έχει μελοποιήσει εμπνευσμένα ο συνθέτης και κιθαριστής Νίκος Χατζηελευθερίου…
Αντιγράφω από τον Πρόλογο: «Ο Antonio Machado τον ονόμασε “άγγελο της αληθινής ποίησης” και ο Dámaso Alonso “έναν μεγάλο ποιητή με φωνή μοναδική” που με το έργο του “εγκαινιάζεται η μοντέρνα ισπανική ποίηση”. Ο Pablo Neruda από την μεριά του γράφει γι’ αυτόν τούς παρακάτω στίχους: Γλυκιά φωνή μεγάλη, καρδιά θλιμμένη!... Της δυστυχίας ήλιε, αφέντη της βροχής!».
Η ποιητική φωνή του είναι μνημείο τρυφερότητας, ωστόσο «το χαστούκι» που προείπα, αναφέρεται στην ποιητική του συνείδηση, στην συνείδηση αρχικά του εισαγωγικού επιγράμματος, η οποία απηχεί το βάθος της ανθρώπινης αγωνίας και της αναζήτησης της αθανασίας: Ποιος θα μιλήσει για μας, ποιος θα μιλήσει για μένα στο μέλλον; Αλλά και την αποδοχή (ανεξάρτητα από την οδύνη που προκαλεί) της απόλυτης ματαιότητας…
Πολύ ορθά στο εξαίρετο προλογικό του σημείωμα, προϊόν βαθύτατης μελέτης, ο Περουλής Σακελλαρίδης αναφέρει ότι το έργο του Bécquer «τροφοδοτείται διαρκώς από την ζώσα δύναμη του έρωτα», σημειώνει μάλιστα ότι ο έρωτας αυτός δεν εμφανίζεται ως, ας το πούμε, γεγονός, αλλά ως «θεμέλιο των ανθρωπίνων σχέσεων», που οδηγεί τον ποιητή άλλοτε στην εξιδανίκευση της γυναίκας, κάποτε κάποτε με την ανύψωσή της σε ιδέα, και άλλοτε στην εξιδανίκευση του Θεού, πότε ως όντως Θεού και πότε ως κοσμικής δυνάμεως.
Χ
Τά ἀόρατα σημεῖα στόν ἀέρα
μικρές φωτιές πού γύρω τρεμουλιάζουν,
χρυσές ἀκτίνες λιώνουν τά οὐράνια,
τήν λάγνα γῆ φιλοῦν καί τήν ταράζουν.
Στά κύματα πλανώμενος ἀκούω
φιλιῶν ψιθύρους, μνῆμες πού γυρνοῦν,
τά βλέφαρά μου κλείνουν… Τί συμβαίνει;
Γιά πές... Σιωπή! Οἱ ἔρωτες περνοῦν!
Η ανάγνωση των ποιημάτων στα ελληνικά υπήρξε για μένα ένα διαρκές (ολονύκτιο) καρδιοχτύπι. Μια κατάδυση στην, σχεδόν πρωτόλογη, ισπανική ποίηση και σκέψη, εκείνη που έθρεψε τους αγαπημένους επερχόμενους, «τους αναρίθμητους ποιητές, συγγραφείς και στοχαστές όπως η Rosalía de Castro, ο Rubén Darío, ο Juan Ramón Jiménez, ο Antonio Machado, ο Miguel de Unamuno και ο Federico García Lorca, που έλαβαν την επιβλητική του επιρροή».
Η ποίηση του Bécquer έχει δοκιμιακό υπόβαθρο, εξάλλου οι περισσότεροι ποιητές γράφουν και γράφουμε δοκίμια, αφού η απόσταξη αυτού του λογοτεχνικού είδους είναι συμβατή με τα «εργαλεία» μας, δηλαδή την οικονομία του λόγου. Ωστόσο, η βαθύτητά της συνίσταται στην απλότητα και την απουσία λεκτικής επιτήδευσης –γράφεται με τα απλούστατα υλικά– και στον φιλοσοφικό στοχασμό που την διατρέχει.
[…]
Λίγο πρίν ἀπ’ τόν θάνατο
φωτάκι φευγαλέο,
δέν ξέρει ποιό λαμπύρισμα
θά ’ναι τό τελευταῖο.
Ὅλα εἶμαι τοῦτα κι ἄσκεφτα
τόν κόσμο σεργιανίζω,
δίχως νά ξέρω ἀπό ποῦ
καί πρός τά ποῦ βαδίζω.
Νατουραλισμός, φυσικά μοτίβα, αναγεννησιακές πινελιές και απροσμέτρητος ιδεαλισμός διαποτίζουν μια ποίηση που δεν συντίθεται μόνο ως εξωτερική ποιητική φόρμα, αλλά αναδεικνύεται από το περιεχόμενό της: Πεντακάθαρο.
Ο Bécquer δεν αποφεύγει επίσης τα ποιήματα ποιητικής, με την απόλυτη και περιεκτική έννοια της δημιουργίας, άλλοτε μιλώντας για τον «μηχανισμό» της έμπνευσης, αλλά και την μάχη που αυτή δίνει με την λογική, μέσω του πνεύματος (της διάνοιας):
[…]
Τρέλα πού τό θολό μυαλό
ἐξάπτει κι ἀτονίζει,
οὐράνιο νέκταρ θεϊκό
πού τήν ψυχή μεθᾶ.
Τέτοια εἶναι ἡ ἔμπνευση.
[…]
Τόπος πού συγκεντρώνονται
μέ τάξη οἱ ἰδέες,
σάν σώματα πού νιώθουνε
κρυφή ἕλξη βαθιά.
[…]
Τέτοια εἶναι ἡ λογική μας.
Ἀμφότερες σ’ αἰώνια μάχη
μέ τήν διάνοια ὁδηγό,
χρέος σ’ αὐτήν εἶναι δοσμένο
τίς δυό νά δέσει στόν ζυγό.
Κι άλλοτε «πιάνοντας κουβέντα» με την Μούσα του:
VΙΙ
Στήν γωνιά σκοτεινοῦ δωματίου,
ἀπ’ τόν κόσμο, θαρρεῖς, ξεχασμένη,
σιωπηλή καί στήν σκόνη θαμμένη,
στέκει ἡ ἅρπα γυμνή σάν σκιά.
Ποιά κοιμᾶται στά σπλάχνα της νότα,
σάν πουλί στό κλαρί πού σωπαίνει,
κι ἕνα χέρι ἁπαλό περιμένει
νά τῆς δώσει ζωή σάν καί πρῶτα!
Ἔτσι μοιάζει κι ἡ Μοῦσα μου τώρα
στῆς ψυχῆς νά κοιμᾶται τά βάθη,
μιά φωνή καρτερεῖ κι ἄς ἐχάθη
νά τῆς πεῖ «σήκω εὐθύς καί προχώρα».
Η ποιητική μου ανάγνωση στο μεγάλο και δυναμικό ποίημα-δοκίμιο, αλλά και στο απόσπασμα VII, αποτελεί μία εσωτερική εξήγηση για το γιατί ετούτος ο –άλλοτε ρομαντικός και άλλοτε ρεαλιστικός– στοχασμός υπήρξε προοιμιακός για κάποια από τα μεγαλύτερα πνεύματα που εμπνεύστηκαν και δημιούργησαν στην γλώσσα του. Νατουραλισμός, φυσικά μοτίβα, αναγεννησιακές πινελιές και απροσμέτρητος ιδεαλισμός διαποτίζουν μια ποίηση που δεν συντίθεται μόνο ως εξωτερική ποιητική φόρμα, αλλά αναδεικνύεται από το περιεχόμενό της: Πεντακάθαρο.
Τῆς λάμψης εἶμαι συριγμός
κι ὁ βρόντος τοῦ χειμάρρου
τῆς καταιγίδας βρυχηθμός,
ἡ αἴγλη εἶμαι τοῦ φάρου.
Στούς λόφους πάνω ἐγώ γελῶ,
καί στό χορτάρι πλέω,
καθάριο κύμα, στεναγμός
φύλλα ξερά καί κλαίω.
Υπάρχουν «στιγμές» όπου ο Bécquer, εκτός από την ερωτική και υπαρξιακή, θα μπορούσε να επιδεχθεί και μίας διαφορετικής αναγνώσεως. Αφορμή γι’ αυτή την εσωτερική μου βεβαιότητα αποτελεί ο παρακάτω στίχος:
Στά πελάγη τ’ ἀγνώστου ὅπου δέρνομαι
καί μέ ζώνουν σκιές σάν ἀγρίμια
τίς λαχτάρες αὐτές ἀφουγκράζομαι
τ’ οὐρανοῦ φέρω ἐντός μου συντρίμμια.
Μία ευθεία, κατά την άποψή μου, αναφορά στην εναγώνια αναζήτηση της Αιτίας, στην διανοητική ψηλάφηση του Θεού, αλλά και στην βιωμένη απώλειά Του, ως εσωτερικό πένθος και συντριβή του ουρανού… Αλήθεια, τι άλλο είναι αυτά τα «συντρίμμια» αν όχι η ηχώ της Πτώσης από έναν, όχι ιδεατό, αλλά πραγματικό Παράδεισο;
Σωτηρία ο έρωτας για τον ποιητή…
ΧΧΙΙΙ
Γιά ἕνα βλέμμα, τόν κόσμο ὅλο·
γιά ἕνα γέλιο, τόν οὐρανό·
γιά ἕνα φιλί… οὔτε ξέρω
τί θά ’δινα γιά ἕνα σου φιλί!
Κλείνω με αυτό το «επίγραμμα», τον ποιητικό αφορισμό για την ποίηση, το διαρκές ερώτημα που έχει και δεν έχει μία και μόνη απάντηση, που φαίνεται όμως τόσο ταιριαστό ανάμεσα στους στίχους του ωραίου Ισπανού.
ΧΧΙ
Τί εἶναι ποίηση; ρωτᾶς καθώς καρφώνεις
τά μπλέ σου μάτια στά μάτια μου.
Τί εἶναι ποίηση! Καί τό ρωτᾶς ἐσύ;
Ποίηση… εἶσαι σύ.
Οι μεταφραστές του έργου, ο Περουλής Σακελλαρίδης και ο Δημήτρης Ιντζές, ο συνθέτης του κύκλου τραγουδιών Vertigo πάνω σε ποίηση του Bécquer, Νίκος Χατζηελευθερίου, αλλά και το Ινστιτούτο Θερβάντες με την υποστήριξη της έκδοσης και της μελοποίησης των ποιημάτων, γίνονται οι αυτουργοί για την βαθύτερη και πληρέστερη γνωριμία του ελληνικού κοινού με ετούτη την μεγάλη ποιητική ψυχή. Ευχαριστούμε…
Το βιβλίο των σπουργιτιών
Gustavo Adolfo Bécquer
μετάφραση: Δημήτρης Ιντζές, Περουλής Σακελλαρίδης
Κέδρος / Instituto Cervantes
256 σελ.
ISBN 978-960-04-4915-0
Τιμή €13,30
