Ιουλίτα Ηλιοπούλου: «Το ψηφιδωτό της νύχτας»
Το ψηφιδωτό της νύχτας της Ιουλίτας Ηλιοπούλου είναι ένας έναστρος ουρανός που μπορείς να διαβάσεις στα αστέρια του τη μοίρα του κόσμου, ό,τι η μυθολογία αποθήκευσε εκεί, πάνω, ό,τι η φαντασία έπλασε, ό,τι η ελπίδα θέλησε να δει να συνεχίζεται, ό,τι άρχισε εδώ στη γη, κάτω. Παράλληλα, η Νύχτα από μόνη της μας οδηγεί και στο περίφημο γλυπτό του Μιχαήλ Αγγέλου. Νύχτα μεγάλη σαν Σιωπή.
Η Νύχτα, και μόνο με την αναφορά της, γεννά πληθώρα συναισθημάτων. Για τους ρομαντικούς, τους μυστικιστές, τους αστρονόμους, τους αστρολόγους, τους σκεπτόμενους. Μόνο όποιος ξαγρυπνά δέχεται τις επιρροές του ψηφιδωτού της, συνθεμένου από σχήματα, αστράκια και φεγγάρι, χάρτης του ουρανού που μπορείς να μελετήσεις. Μηνύματα. Άλλωστε και τα ποιήματα τι άλλο είναι από μηνύματα ανοιχτά εκείνου που γράφει προς όποιον διαβάζει ή όσο μπορεί, αν μπορεί, να διεισδύσει στα μυστικά τους. Κάθε άστρο ή αστερισμός έχει πολλά να πει· την ιστορία του με τον τρόπο της ποιήτριας, η οποία αφαιρώντας περιττά σμιλεύει τα αναγκαία και φέρνει στην επιφάνεια τα ποιήματα, λαξευμένα από την τέχνη της.
Η Ηλιοπούλου έχει ποιητική φλέβα κληρονομημένη από τη φύση, βοηθημένη από την ευαισθησία της και καλλιεργημένη από τη θέληση και την αγάπη της για την Ποίηση. Όπως είπε ο Γιώργος Βέης στην παρουσίαση του βιβλίου το Σάββατο 8/12: «Η ασφάλεια με την οποία τροχοδρομεί το επιλεγμένο λεκτικό σύνταγμα πιστοποιεί, μεταξύ άλλων, την πλήρη αξιοποίηση του ταλέντου, το οποίο εξόφθαλμα διαθέτει η Ιουλίτα Ηλιοπούλου και στην πρόσφατη εμφάνισή της στον τομέα των απαιτητικών αισθητικών αποκρυσταλλώσεων». Με άλλα λόγια, η Ηλιοπούλου έχει το ταλέντο να βλέπει το αόρατο, έχει την ευαισθησία να συλλαμβάνει την ακίδα του ωραίου και υψηλού, να τη μελετά και να μας την προσφέρει. Το ψηφιδωτό της νύχτας είναι ένας ποιητικός χάρτης ανοιχτός σαν τα φυλλοκάρδια, σαν τα τετράφυλλα τριφύλλια και τα τετράφυλλα δάκρυα. Ένας ποιητικός χάρτης, που της προσφέρεται για περιήγηση και μετά για προσφορά στον αναγνώστη. Ένα ποιητικό σύμπαν όπου τα πάντα ισορροπούν αρμονικά, έπειτα από έναν αγώνα αντισφαίρισης.
Ένα τέτοιο σύμπαν, στα μέτρα τα δικά του, είναι η ποιητική συλλογή κι ένα ακόμα μικρότερο είναι το εισαγωγικό, άτιτλο ποίημα, μοιρασμένο στα δύο, χωρίς να φαίνεται· σαν βόρειος και νότιος πόλος, του οποίου την επικράτεια μοιράζονται μια αυλή, βρεγμένες από τη θάλασσα φωνές παιδιών κι ένα πορτάκι ανοιχτό στην ευτυχία. Κι αμέσως μετά, η άλλη όψη της φωτεινής πλευράς· το σπίτι κλειστό και απέξω ο βαθύς παφλασμός της νύχτας. Και στα ενδότερα της συλλογής, η ανάσα που παίρνουν τα υλικά και τα άψυχα, τα συναισθήματα που αποπνέουν οργανικά και ανόργανα, η ζωή που εν τέλει στο σπίτι σιωπά, το σπίτι που ήταν στραμμένο στο φως και τώρα είναι σκοτάδι, με πόρτες και παράθυρα όλα κλειστά. Η περίληψη του κόσμου ή της ζωής μας δίνεται με μια θαλασσινή εικόνα και ήχο. Ένα πριν και ένα μετά. Σαν όλα, τελικά, η νύχτα να τα απορροφά και όλα να της ανήκουν.
Πρώτα πρώτα, όμως, θέλω να πω πως η συλλογή ανοίγει σαν αλφαβήτα. Κάθε ποίημα είναι συντεταγμένο στον χώρο του, αλφαβητικά. Σαράντα τρία τα ποιήματα. Κάθε γράμμα κι ένα ποίημα ή κάθε γράμμα και περισσότερα ποιήματα.
Με άλλα λόγια, η Ηλιοπούλου έχει το ταλέντο να βλέπει το αόρατο, έχει την ευαισθησία να συλλαμβάνει την ακίδα του ωραίου και υψηλού, να τη μελετά και να μας την προσφέρει.
Με το ένα σκέλος σε μια πραγματικότητα που μοιάζει με όνειρο, αλλά πατά γερά στη γη, και με το άλλο μέσα στο όνειρο, ο κύκλος ο επιθυμητός ολοκληρώνεται. Ο πολυτονικός κυματισμός της ψυχής εκφράζεται με χρώματα και αρώματα, με τις αισθήσεις όλες παρούσες, όλες που αγαστά ανταποκρίνονται οι μεν στις δε. Η ύλη και η μη ύλη, και προπαντός η όσφρηση, εκείνη που απαιτητική καταγράφεται πρώτη και δυναμικά στον εγκέφαλο και στο συναισθηματικό του μέρος και μας αρπάζει από τη μύτη. Τα σταλάγματα του ουρανού και οι ψιχάλες της θάλασσας, δροσιά και αλμύρα, οι δύο αυτοί πόλοι του γήινου σύμπαντος, η αντίστιξη των όμοιων και συγχρόνως αντίθετων πόλων.
Σταματώ για λίγο στο ποίημα «Βαθύ κυανό σαν μαύρο», που μου παρέχει όλα τα διπλά στοιχεία της φύσης ή της σύγχυσης. Πένθος ή μη πένθος; Βορράς ή νότος; Ουρανός ή θάλασσα; Πάνω ή κάτω; Μνήμη ή λήθη; Σπίτια «τις στέγες φορώντας ανάποδα» ή ρίζες στον αέρα; Σιωπή ή γαλήνη; Το χρυσό δρεπάνι του Θεού; όχι του Χάρου; (είναι ο ίδιος που ως θεός δίνει ζωή και ως Χάρος την παίρνει πίσω πάλι).
Όλα διπλά και ανταποκρινόμενα.
Η Ηλιοπούλου κινείται με το ένα πόδι στη δική της πραγματικότητα και με το άλλο στην υπερ-πραγματικότητα. Επιχειρεί τη δική της λυτρωτική απάντηση στα εγκλωβισμένα μέσα της πάθη. Η ζωή όλη, δηλαδή η συλλογή όλη, εικόνα ρέουσα, όπου τα πρόσωπα προβάλλουν «το ένα μισοκρύβοντας το άλλο», ενώ εκείνη «αντίθετα προς τη φορά του ρολογιού πλαγιάζει. Μόνη»· παλιά μνήμη από τη Σαπφώ, της δικής της σελάνας και το «έγω δε μόνα κατεύδω» της. Σαν η αντίθετη φορά του ρολογιού και η μοναξιά να συνιστούν μια πένθιμη μεταφορά. Μύθος προσωπικός και μύθοι, αλήθειες παλιές που δεν χάνουν την επικαιρότητά τους, πληγές που ποτέ δεν επουλώνονται, απλώς μεταλλάσσονται σε «Λύπες που ξεχάστηκαν με όνομα μικρό», ακριβώς επειδή ο καιρός απάλυνε τη δυναμική τους· δεν τις έσβησε όμως.
Στο Ψηφιδωτό της νύχτας η ποιήτρια διαβάζει και των άλλων ανθρώπων τα πάθη. Κοιτάζει τον βαρυφορτωμένο αιώνα με την αλυσίδα εκείνων που «πνίγει και πνίγεται», που στους ακτήμονες της γης «Κατανέμει τ’ αγροκτήματα του ουρανού». Κοιτάζει το κλειστό σπίτι στην παραλία, γεμάτο αλλά άδειο: «Γεμάτο ως πάνω –τα κάδρα, οι λύπες, τα έπιπλα– κι εντελώς άδειο». Θυμάται τα σπίτια από φιλιά, τα σπίτια στην αμμουδιά, τα σπίτια που τα παίρνει ο άνεμος (και, σαν τους κύβους του Ηράκλειτου, τα γκρεμίζει), τη «χρυσαφένια κλωστή στης θαλάσσης το άηχο δέρμα/ Το μισοφέγγαρο», όταν το βλέμμα ακολουθώντας την, τη χρυσή κλωστή, σε όλο το μήκος της, στης θάλασσας το μάκρος, θα φτάσει στη φεγγαρίσια της πηγή. Έτσι, μεταξύ ουρανού και γης σέρνεται με το βλέμμα και ο αναγνώστης-θεατής, παρακολουθώντας τη χρυσή κλωστή που τον οδηγεί από τα κάτω στα πάνω, από τη γη στον ουρανό, από τα μέσα στα έξω.
Ό,τι συλλαμβάνει το βλέμμα της ποιήτριας υπάρχει για να υπαινιχθεί αισθήματα, απώλειες, απουσίες, αόρατες παρουσίες. Είναι που μια ποιητική ψυχή αναζητεί τα ανάλογά της στη φύση γύρω, στη γη, στον ουρανό, στο Ψηφιδωτό της νύχτας. Και αυτό το Ψηφιδωτό, παίζοντας με ρυθμούς και ήχους από παλαιά ποίηση, από μεστωμένη γνώση και ευαισθησία, έπηξε σε λευκό τούλι-τουλάκι-συννεφάκι.
Τι απομένει από μια αλφαβήτα με σαράντα τρία ποιήματα; Πολλά ή μάλλον όλα, έστω και ξεβαμμένα, έστω και περαστικά, έστω ένα μικρό λευκό πανί «τετραγωνάκι», «ίχνη ονομάτων», «ίχνη φιλιών με ακέραιη την πείνα». Τι εκόμισε καινούριο με το Ψηφιδωτό της νύχτας η Ηλιοπούλου; Εκόμισε μια ακόμα επιβεβαίωση σε αξίες πάγιες και αναπαλλοτρίωτα αισθήματα. Δεν υπάρχει νόημα σ’ έναν καλό στίχο, λέει ο Βαλερί, υπάρχει αίσθημα. Και η Ηλιοπούλου συντάσσεται θετικά και επιβεβαιώνει: «Θα σ’ αγαπώ. Εσένα». Μια επιβεβαίωση που αφορά ένα πεισματικά ανθεκτικό «εμένα».
Το ψηφιδωτό της νύχτας
Ιουλίτα Ηλιοπούλου
Ύψιλον
64 σελ.
ISBN 978-960-17-0379-4
Τιμή €9,00
