Τίτος Πατρίκιος: «Ποιήματα Β’ (1959-2017)»

Ο δεύτερος και τελευταίος συγκεντρωτικός τόμος των ποιημάτων του Τίτου Πατρίκιου περιλαμβάνει ποιήματα από το 1959 έως το 2017, αναδεικνύοντας τον δημιουργό σε πρωτοπόρο, ρηξικέλευθο και ουσιαστικά κορυφαίο, ανάμεσα σε μια πληθώρα συναδέλφων του που έγραψαν την ίδια περίοδο. Ο ποιητής Τίτος Πατρίκιος, στην ένατη πια δεκαετία της ζωής του, μπορεί να υπερηφανεύεται πως υπήρξε διαχρονικός, πως έγραψε δηλαδή όπως οι λεγόμενοι «Ποιητές της ήττας», όπως οι καλύτεροι εκπρόσωποι της «Γενιάς του ’60», όπως οι σημαντικότεροι της «Γενιάς του ’70» και, τέλος, όπως οι νεότεροι, οι πλέον αθώοι και όσον αφορά το βίωμα της Κατοχής και του Εμφυλίου, της Δικτατορίας αλλά και της Μεταπολίτευσης – ιστορικές περίοδοι, δηλαδή, για τις οποίες δεν έχουν την παραμικρή ευθύνη. Ο ποιητής Τίτος Πατρίκιος μπορεί παράλληλα να αισθάνεται πλήρης από δημιουργική πλευρά, αφού το έργο του υπήρξε ογκώδες, άντεξε στον χρόνο, διαβάστηκε και ξαναδιαβάστηκε, δέχτηκε θετικά σχόλια και πάμπολλες κριτικές, ο ίδιος μίλησε παντού όπου τον καλούσαν, με δυο λόγια η κοινωνική διάσταση της ποίησης την οποία δημιούργησε και κοινοποίησε, υπήρξε (και υπάρχει ακόμα) ως σημείο αναφοράς και για την πολιτική της χροιά και για το πολιτιστικό της υπόβαθρο και για την τεχνική διαστρωμάτωση – πράγμα που ίσως αφορά τους μύστες, αλλά και τους χρήστες της ποίησης. Ο ποιητής Τίτος Πατρίκιος μπορεί έτι περαιτέρω, ακόμη και στη συγκεκριμένη ηλικία (αφού τόσο ψυχολογικά όσο και σωματικά βρίσκεται σε άριστη κατάσταση), να συνεχίσει να φτιάχνει ποιήματα –κατά κύριο λόγο, αφού έχει γράψει και κάμποσα πεζά–, να συνεχίσει να κατασκευάζει έργα τέχνης, γιατί αυτό είναι η ζωή του και η υγεία του, και η προσδοκία του και το μετερίζι του, και με δυο λόγια ολάκερη η ύπαρξή του, η οποία είναι ικανή να τον κρατήσει ανάμεσα στους ζωντανούς, τώρα ίσως που όλοι μας τον έχουμε μεγαλύτερη ανάγκη, τόσο ως κινητή βιβλιοθήκη, όσο και ως αγωνιστή, ο οποίος έδωσε τα πάντα, άσχετα αν οι συνθήκες δεν βοήθησαν ώστε να υπάρξει κάποια ανταμοιβή (παρά το διάφορο για το οποίο αγωνιζόντουσαν σε όλες τις περιόδους ανωμαλίας οι αριστεροί πατριώτες και κομμουνιστές και όσοι τούς πίστευαν και τους ακολουθούσαν).

Μεταξύ 1959 και 1963 ο ποιητής Τίτος Πατρίκιος γράφει και δημοσιεύει ποιήματα καθαρά κομματικά. Πράγματι, η θλίψη για την ήττα των προοδευτικών δυνάμεων, οι λεπτές σχέσεις ισορροπίας ανάμεσα στους συντρόφους όσον αφορά το όραμα του σοσιαλιστικού ιδεώδους, η αντίθεση στην ηρωοποίηση των κομματικών ηγετικών στελεχών, ο χαφιεδισμός και το ρουφιάνεμα που ακόμα καλά κρατεί, οι ανησυχίες για τον τρόπο που ο αγώνας θα βρει το δίκιο του, τέλος, οι πάσης φύσης αναταράξεις μέσα στο Κόμμα που αφορούν διαγραφές, σπιλώσεις και ταπεινώσεις απλών μαχητών για λόγους κυριολεκτικά αστείους, είναι θέματα που απασχολούν τον ευαίσθητο ψυχισμό του ποιητή, ο οποίος βέβαια έχει περάσει πολλά, έχει πείρα, παρ’ όλα αυτά δεν μένει ασυγκίνητος. Η κατά τα άλλα στρατευμένη τέχνη την οποία σε αυτά τα χρόνια ασκεί ο ποιητής δεν είναι ομοιογενής, το αντίθετο, προσκολλάται στην αντίθεση, δεν του φαίνονται όλα λογικά, παραμένει μαρξιστής-λενινιστής και όχι σταλινικός, τέλος, καταθέτει την ενέργειά του αποσκοπώντας στο να φέρει κάποιο αποτέλεσμα, στο να κριτικαριστεί το συγκεκριμένο κομματικό οικοδόμημα που παρουσιάζεται απροσπέλαστο και να ακουστεί η διαφορετική άποψη, παρότι, όπως θα δείξουν τα πράγματα, το 1968 μεσούσης της Δικτατορίας αυτή η άποψη ήταν μειοψηφική. Ο ποιητής Τίτος Πατρίκιος με τρόπο είναι αλήθεια βαθιάς πειστικότητας στα γραπτά του, απ’ αυτή την έντονη διαφορετικότητα, απ’ τον σκληρό κομματισμό γίνεται πιο διαλεκτικός, πιο κοινωνικός, πιο αντιθετικός, πατώντας μέσα στη μέγιστη πολιτικής σημασίας οντότητα.

ΟΤΑΝ ΚΟΠΑΖΕΙ Ο ΘΟΡΥΒΟΣ, 2

Φιλίες κι έρωτες συντριμμένοι, οικτρά ναυάγια σχέσεων
που πίστεψα ιδανικές, κουρέλια ανθρώπινης ζεστασιάς –
κι είναι πια τόσο μάταιο ν’ αναζητάω αιτίες,
να επανέρχομαι σ’ ευθύνες, να αντιδικώ με τους νεκρούς μου,
όταν κι εγώ συνέργησα στο θάνατό τους, όταν κι εγώ
έτσι νεκρός που σάπισε και βρώμισε απόμεινα γι’ αυτούς…

Όλους μας έφθειρε η ανέξοδη αγάπη.
(σελ. 68)

Στην περίοδο της Δικτατορίας, ο ποιητής γράφει τα πιο «αδύναμα» ποιήματα της ζωής και της καριέρας του. Ευρισκόμενος στις τέσσερις γωνιές της Ευρώπης, αυτοεξόριστος, Ρώμη, Παρίσι, Βερολίνο, δημιουργεί από εκεί, αγωνιζόμενος για την πτώση της Χούντας και την απελευθέρωση των κομμουνιστών, όπως μπορεί, παρ’ όλα αυτά το μη-βίωμα τον κάνει να βλέπει τα πράγματα από απόσταση και με κάποια έννοια θα λέγαμε ασφάλεια. Σε αντίθεση με το κολαστήριο της Μακρονήσου, όπου ο ποιητής είχε εξοριστεί πριν από δεκαπέντε περίπου χρόνια, η Δικτατορία, και παρά το μεγάλο γεγονός της διάσπασης του κομμουνιστικού κινήματος της χώρας (καθώς προσχωρεί όπως ήδη είπαμε στο μειοψηφικό ρεύμα), δεν τον εμπνέει όσο ίσως θα έπρεπε, αφήνοντάς του μιαν αίσθηση ολοκληρωτισμού, την οποία και έπρεπε με όλη του τη δύναμη να πολεμήσει, αλλά έως εκεί. Η μία και μοναδική συλλογή που εκδίδει, καταγράφεται στις πιο φιλολογικές, στις πιο από τεχνικής άποψης τέλειες, στις πιο πυροσβεστικές, στις λιγότερο αγωνιστικές, εν κατακλείδι στις πιο λαϊκές. Καθώς πέρα από το δεδομένο γεγονός της πλήρους απαγόρευσης οποιουδήποτε έργου τέχνης το οποίο έστω και ελάχιστα ήταν αρκούντος αρνητικό για το καθεστώς, ο ποιητής έπρεπε να μιλήσει πιο διφορούμενα, πιο σκοτεινά, με περισσότερες υπεκφυγές, με πολλούς χρησμούς και με το κίνητρο τόσο της ψυχολογικής, όσο και της εγκεφαλικά πνευματικής, ως επί το πλείστον λειτουργίας.

Γεγονός που αποδεικνύει πως ο ποιητής Τίτος Πατρίκιος ασκεί την τέχνη της ποίησης με έναν και μοναδικό γνώμονα: την καλλιέργεια, την ευπρέπεια, την ηθική, την καλοσύνη, την πολιτική στάση και τον ρεαλισμό της ύπαρξης όσων την παίρνουν στα σοβαρά, όσων ευαισθητοποιούνται με τα μηνύματά της και όσων βρίσκουν σε έναν και μόνο στίχο το νόημα του κόσμου και της ζωής.

ΕΝΔΙΑΜΕΣΟΙ ΣΤΑΘΜΟΙ

Πέρασε ακόμα ένας χειμώνας
χωρίς να βλέπω το χρώμα των βουνών σου
ν’ αλλάζει με τις ώρες
χωρίς να ξέρω ποιον θα ξαναβρώ
απ’ όσους θα ’θελα να περιμένουν.

ΙΙ

Αρχαία πόλη, ένδοξη, μίζερη
αφετηρία, τέρμα
και μια ζωή σ’ ενδιάμεσους σταθμούς.

Μάης ’68
(σελ. 137)

Στη διάρκεια της Μεταπολίτευσης, ο ποιητής Τίτος Πατρίκιος γράφει και εκδίδει επτά ποιητικές συλλογές, που ουσιαστικά οι ποιοτικές διαφορές τους είναι ασήμαντες. Στα τριάντα τόσα χρόνια που ακολουθούν μέχρι τις μέρες μας, γράφει ποιήματα με όλα τα θέματα που κανοναρχούν τις αρχές μιας σχέσης. Γίνεται δηλαδή πιο κοινωνικός, πιο κανονικός σε αυτό που έχουμε στο μυαλό μας για τη δράση ενός ποιητή, εξακολουθεί να αυτοχαρακτηρίζεται πολιτικά (με την ευρεία όμως έννοια του όρου), γράφει απ’ όπου βρίσκεται, εντός ή εκτός Ελλάδας, με δυο λόγια χωρίς να επαναπροσδιορίζεται, χωρίς να αφήνει πίσω του τα ένδοξα χρόνια, χωρίς να προδίδει τις ιδέες του, χωρίς να αντιμάχεται το παρελθόν (κάτι που κάνουν πολλοί πρώην κομμουνιστές και τώρα σχεδόν εθνικιστές, η Ευρώπη είναι κάτι παραπάνω από παράδειγμα συντριπτικό), παραθέτει λόγιες ως επί το πλείστον καταστάσεις, σε μια προσπάθεια να μιλήσει με ακόμη περισσότερους, να συνευρεθεί με τη νεολαία, να ανατρέξει με τα δικά του προσόντα και, τέλος, να μιλήσει για την αξία της ποίησης, της τόσο ταλαιπωρημένης, της τόσο αδύναμης, της τόσο αποδιωγμένης απ’ τις καθημερινές μας συνήθειες. Γεγονός που αποδεικνύει πως ο ποιητής Τίτος Πατρίκιος ασκεί την τέχνη της ποίησης με έναν και μοναδικό γνώμονα: την καλλιέργεια, την ευπρέπεια, την ηθική, την καλοσύνη, την πολιτική στάση και τον ρεαλισμό της ύπαρξης όσων την παίρνουν στα σοβαρά, όσων ευαισθητοποιούνται με τα μηνύματά της και όσων βρίσκουν σε έναν και μόνο στίχο το νόημα του κόσμου και της ζωής.

ΟΙ ΔΥΟ ΑΔΕΛΦΟΙ

Κι όταν η νύχτα δεν λέει να τελειώσει
παρακαλούμε να έρθει ο ύπνος
έστω σαν πρόσκαιρη παραλλαγή θανάτου.
(σελ. 423)

Και ακόμη:

Η ΣΥΓΧΩΡΕΣΗ

Αφού τώρα είναι αργά
για να ζητήσω απ’ τον πατέρα μου
συγχώρεση για πράγματα
που εγώ μόνο τα ξέρω, ίσως θα πρέπει
να τη ζητήσω από έναν άλλο
όμως ανάμεσα στους γνωστούς μου
δεν βρίσκω, όσο κι αν ψάχνω, τον κατάλληλο
αυτόν που όντως θα μπορούσε να τη δώσει.
Τη συγχώρεση που θέλω
ώρες ώρες λέω να τη ζητήσω
από κανέναν άγνωστο στον δρόμο
μα πάλι σταματώ γελώντας
με την ιδέα πως πάω να παραστήσω
κάποιον από τους ήρωες του Ντοστογιέφσκι.
(σελ. 441)

patrikios t Είναι πράγματι ευτυχία και ευλογία να συνυπάρχεις και παράλληλα να εκφράζεσαι για έναν ποιητή του ύψους του Τίτου Πατρίκιου. Και είναι ευλογία γιατί ο συγκεκριμένος ποιητής, χωρίς να απεμπολήσει ούτε μια στιγμή από τη δράση του (η οποία μπορεί να υπήρξε μικρή ή μεγάλη, δεν έχει καμιά σημασία), χωρίς να απορρίπτει τίποτα και κανέναν, μέσω της ποίησης κυριολεκτικώς κάνει την αυτοκριτική του υπενθυμίζοντάς μας πως όλοι, έπειτα από θριαμβευτικά ή οδυνηρά γεγονότα, οφείλουμε να την κάνουμε στη βάση μιας ηθικής, τόσο απέναντι στους άλλους όσο και απέναντι στον εαυτό μας. Άρα, κλείνουμε έναν τόμο με ποιήματα, έργο μιας ολάκερης ζωής, με τη βεβαιότητα πως δεν θα είμαστε μόνοι μεταξύ μας, αλλά το αντίθετο, θα βρεθούν πολλοί για να ακολουθήσουν τα χνάρια του Πατρίκιου, τόσο στην τέχνη του, όσο και για το απαράμιλλο ήθος του.