Γιάννης Ευθυμιάδης: «ΠατρΕίδα»

Σε είδα λυπημένη και με τραύματα,
πατρίδα μου, κι ας λέγαν που ήταν θαύματα…

Ξεκινώντας την περιήγηση στα ποιητικά τοπία του Γιάννη Ευθυμιάδη από τους δύο χαρακτηριστικούς ετούτους στίχους, τους οποίους προτάσσει ως μότο στην πρώτη ενότητα με τον ασυνήθιστο τίτλο: «Πατρείδα», που είναι και ο τίτλος της συλλογής του, μου δημιουργείται αυτομάτως μια αγαπητική σχέση, μια σχέση αμοιβαιότητας με την ποίησή του· παράλληλα, με πάει στο δημοτικό τραγούδι με τον απαλό εδώ, τον κάπως ηρωικό αλλού ρυθμό, τη γνησιότητα, την τρυφερότητα και τη λεβεντιά, την αυθορμησία και την καθαρότητα θεώρησης της Πατρίδας από τη σκοπιά ενός Σικελιανού, αλλά και μέσα από το περίπλοκο πολυσήμαντο ποιητικό φάσμα του Ελύτη.

Δεν είναι τυχαίο που η σύνθεση, τηρουμένων των αναλογιών, έχει τη διάρθρωση και τη δομή αρχαίας τραγωδίας. Πρόκειται για την προσωπική τραγωδία του ποιητή της. Είναι χωρισμένη σε τέσσερις ενότητες· κάθε μία έχει δικό της περιεχόμενο· εισάγεται με χαρακτηριστικό μότο· λανθάνοντα χορικά· και, πέρα από τους σοβαρούς προβληματισμούς σχετικά με την καθημερινή αναγκαιότητα, ο ρυθμός, η ιδιαίτερη χροιά, η αρμονία που δημιουργείται από τα συμπορευόμενα και τα συμφραζόμενα γεγονότα, περιστατικά και σύμβολα, το μότο, δίνουν και το στίγμα της ενότητας.

Α. Πατρείδα

Σε είδα λυπημένη και με τραύματα,
πατρίδα μου, κι ας λέγαν που ήταν θαύματα…

Αισθάνεσαι να ανεβαίνει ένας λυγμός και να δένει στο λαρύγγι σου κόμπο γλυκό που βγάζει κλάμα λυτρωτικό και προετοιμάζει την είσοδο σε δύσβατες περιοχές, όπου βρίσκεσαι ενώπιος ενωπίω με την ωμή πραγματικότητα που δημιουργεί αγανάκτηση για τα τεκταινόμενα διαχρονικά στον τόπο σου, καθώς διαπιστώνεις διατρέχοντας τον ιστορικό χρόνο μέσα από την ανθρωπογεωγραφία αιώνων, που εκφράζεται με έναν καταιγισμό οργής:

Ποιος οργισμένος ουρανός μας γύρισε την πλάτη;
Ποιος κλέφτης άκαρδος καιρός μας έριξε αλάτι
πάνω στις πιο βαθιές πληγές;

Αναρωτιέται αντιτάσσοντας θυμό και οργή στους «αγύρτες που ανασαίνουν τον αγέρα γύρω» του. Και συνεχίζει απολογητικά: «Παραμονεύουν όσοι έρχονται. Τι θα τους πούμε για το χρόνο που σκοτώσαμε;» θεωρώντας και τον εαυτό του συνυπεύθυνο. Ποίηση ενοχική και καταγγελτική μαζί. Αποφθεγματική με πολλές αποστροφές:

Στη χώρα μου φοβούνται τα παιδιά να δουν κατάματα τον ήλιο […]
Δεν αντιστέκονται στη δίνη του καιρού […]
Γεννιούνται με ρυτίδες και γερνάνε μπουσουλίζοντας…
…Δεν είναι αθώο, είναι σοφό ό,τι αποθέσουνε στο χώμα

Β. Η εβδομάδα των βυθών

Διεμερίσαντο τα ιμάτιά μου εαυτοίς
και επί τον ιματισμόν μου έβαλον κλήρον

Είναι προφανές ότι υπαινίσσεται την «Εβδομάδα των Παθών», τη Μεγάλη Εβδομάδα με τα πάθη του Ιησού. Άλλωστε, η σχέση του ποιητή με τα ιερά γράμματα είναι σαφής, τόσο από τα μότο, όσο και από επιγραμματικές φράσεις, λέξεις και σύμβολα που χρησιμοποιεί, δηλώνοντας έτσι και τον ιδεολογικό προσανατολισμό του και τη στενή σχέση/εξάρτηση από τον Σικελιανό, γιατί ό,τι παίρνει το αφομοιώνει στην ποίησή του, το κάνει δικό του.

Η ενότητα περιλαμβάνει εφτά ποιήματα, όσες και οι ημέρες της εβδομάδας, και τιτλοφορείται το καθένα με το όνομα της ημέρας, όπως:

Δευτέρα του βυθού, δειγματοληπτικά τρεις χαρακτηριστικοί στίχοι:

Κι αφού ανταλλάξαμε πληγές, τώρα ας γλείψουμε τα αίματα…
Οι νικημένοι με τους ζωντανούς κι οι νικητές με τους πεθαμένους…
Τριγύρω οι λύκοι περιμένουν να μυρίσει ο φόβος σου…

Τρίτη της καταβύθισης: Ο κόσμος πάει προς το χειρότερο, όσο πιο βαθιά στην καταστροφή με τον αφανισμό κάθε προοπτικής, αναζητώντας, ωστόσο, τον αίτιο:

Ποιος σκότωσε την πιο μικρή ψευδαίσθηση του ονείρου
που άκουγα σαν βράδιαζε παλιά σ’ ένα τριζόνι;

Τετάρτη του πνιγμού: Ενώ όλα ακολουθούν τον κατήφορο προς την καταστροφή και την ερήμωση, οργανώνεται μια υποχθόνια επανάσταση –έστω με αναχρονισμούς και με παλινδρομήσεις, από τον «Άννα» και τον «Καϊάφα» και τους «δήμιους» όλων των καιρών, ίσαμε τους τωρινούς «κουκουλοφόρους»– που θα φουντώσει και κάποια στιγμή θα εκραγεί και θα ξεθεμελιώσει το κακό:

Η ύστατη στιγμή σιμώνει που θα ξυπνήσει το θηρίο…
Όλος ο κόσμος θα εκραγεί…

Πέμπτη του αχανούς: Το δηλώνει και ο προσδιορισμός της ημέρας –του αχανούς– ότι ο ποιητής κινείται κάπως απροσδιόριστα μ’ έναν καταιγισμό ροής γεγονότων, με νοηματικούς και χρονικούς διασκελισμούς:

Ήρθε το πλήρωμα του χρόνου το πλήρωμα να καθαιρέσει κυβερνήτη,
γιατί ζητά το θανατοποινίτη
Κι ακούγεται μια ιαχή μονάχα στον ορίζοντα «Ιησούν ή Βαραββάν»
που πάει να πει κοντεύει το «Τετέλεσται»

Κάθε μέρα καταγράφει και μια ξεχωριστή ιστορία, με κοινά όμως τα βασικά τους χαρακτηριστικά: Όλα τα στοιχεία μιας σταύρωσης. Ακολουθεί η ημέρα του βυθού:

Παρασκευή του πυθμένα:

Δεν βλέπω μα ακούω καρφιά
Το σώμα νιώθει να σφαγιάζουνε τη σάρκα…
Ποια κάσα θα χωρέσει τόση ελπίδα, τόσους αιώνες προσμονής,
τόσους γονείς που θάβουν τα παιδιά τους…

Σάββατο της αβύσσου: Θα πίστευε κανείς πως η ημέρα δείχνει την έξοδο από τα πάθη της Πατρίδας, γιατί ο θανατοποινίτης τώρα είναι η Πατρίδα, η Πατρείδα, όπως τη θεωρεί ο ποιητής, αλλά δεν θα ξημερώσει Ανάσταση για την Πατρίδα του, αφού:

…Τα χέρια σε σταυρό πάνω στο πράσινο πια στήθος,
χολή το αίμα έχει νεκρώσει…
…νέο φαΐ για τα σκουλήκια, ορμήστε, φάτε, να χορτάσετε,
τούτο εστί το σώμα μου…

Ένας αξιόλογος, οργισμένος, επαναστατημένος ποιητής με όραμα και οχτώ βιβλία μέσα σε δεκατέσσερα χρόνια, έρχεται γενναίος μέσα από τη μεγάλη νεοελληνική ποίηση και τη σοφία των ιερών Γραφών φορτισμένος και με σαφή προσανατολισμό.

…Ποτάμι ρέει σιωπηλά κάτω απ’ το σώμα,
το προαιώνιο χώμα φρίττει και πώς να το σκεπάσει
Το άδικο χυμάει να σπάσει τις αλυσίδες του θανάτου,
θέλει ν’ αλλάξει τ’ όνομά του, ζωή κι αγώνα να το λέει
«…Πατρείδα είναι ό,τι είδα, γεμίζει μόνο μια σελίδα
μα φτάνει να γεννήσει πλάση,
να φτιάξει ευθύς και να χαλάσει σε τρία μερόνυχτα ένα σύμπαν»…

Και με την ελπίδα και προοπτική πως ξημερώνει Κυριακή αναστάσιμη, «όλα τα Ωσαννά σβηστήκαν» μες στο πηχτό σκοτάδι… και ξημερώνει:

Κυριακή του αβλέμονα

Την ώρα που όλοι περιμένουνε το θαύμα, κάποιαν ανάσταση ή λίγη αγιότητα
Νύχτα Σαββάτου ξημερώνει Κυριακή…
…Άγγελος ξάφνου φτάνει εμπρός μου

Προειδοποιώντας:

«Μην περιμένετε, τελείωσε η ταφή
με την αφή δεν θα γνωρίσετε το πάθος
δικό σας λάθος η σανίδα σωτηρίας
αρχή πορείας για ένα θάνατο αιώνιο ξεκινά,
δείτε, κινά το πλήθος σε ατέρμονη σειρά
από το βλέμμα ως την πυρά
εκεί που θα καούν τα πτώματα κι οι ελπίδες
θα σας θρηνούν χωρίς να ξέρουν οι μελλούμενοι καιροί
μνήμη ιερή θ’ ανατριχιάζει μέσα στον μέλλοντα αιώνα
νέο αγώνα θα φέρνει κάθε τέλος νέα αρχή
μόνη αχτίδα ο Ερχόμενος – φωλιάζει
σε κάποιο κύτταρο κρυμμένος σιωπηλά κι όμως ουρλιάζει».

Είναι φανερό πως ο ποιητής απαιτεί την έντονη διανοητική συμμετοχή του αναγνώστη με τις περίπλοκες εκφράσεις, τις εσωτερικές ομοιοκαταληξίες, με μια πλασματική αδιαφορία για τη συνοχή και τη φυσική διαδοχή των γεγονότων και των νοημάτων, πλέκοντας και συμπλέκοντας μια ποιητική σύνθεση που δημιουργεί τρομερές αντιστάσεις με τα μυστηριώδη ποιητικά τοπία που ζωγραφεί σκόπιμα, ενίοτε ακατάστατα, που παρατείνουν τις εντυπώσεις και διαχέουν τις εικόνες ώστε να δημιουργείται σύγχυση στο ποιητικό πεδίο, καθώς εναλλάσσονται σημαίνοντα και σημαινόμενα, εστιάζοντας την προσοχή μας στο ουσιώδες μέσα από τις αλλεπάλληλες θέσεις και τις αντιθέσεις, τις αποτάξεις και ανακατατάξεις, ώσπου καταλήγει σ’ έναν συμβιβασμό λυτρωτικό:

Ρέκβιεμ και σ’ έναν αναγκαίο και επιτακτικό καθαρμό της ψυχής:

Ραντιείς με υσσώπω, και καθαρισθήσομαι·
πλυνείς με, και υπέρ χιόνα λευκανθήσομαι.

Με εφτά επίσης ολοσέλιδα ποιήματα, μέσα από τα οποία, απευθυνόμενος απευθείας στον Κύριο, εκφράζει τους φόβους, τις αμφιβολίες και το παράπονό του για όσα κακά συμβαίνουν στον κόσμο και στην πατρείδα του, για το που η αγάπη δεν έπιασε τόπο, και κλίνει ευλαβικά το γόνυ και με καθαρό και ευκρινή λόγο δέεται για όλα και για την Πατρίδα του:

Με τι θα στήσω πάλι τα σαθρά χαλάσματα;
Με τι θα καθαρίσω τη σκουριά από το σώμα μου;
Που και η αγάπη, Κύριε, μιάνθηκε
Το μέγα έλεός σου η προσευχή μου, Κύριε,
για μια πατρίδα πάνω στο πλατύ στερέωμα
…Ευσπλαχνικός, Κύριε, μια στιγμή γενού
Και γλίτωσέ με από την κλεμμένη μοίρα

Στο εξής, με τα εφτά επίσης, ποιήματα, όχι τυχαία εφτά, δημιουργεί ζοφερά τοπία, εφιαλτικά τοπία Αποκάλυψης, όπου το κακό περισσεύει και προκαλεί ακόμα και το «πτώμα» να φωνάξει τον «αμνό του θεού, το ακοίμητο σφάγιο… το υπέρτατο σώμα, τον υιό του ανθρώπου, θύμα και θύτη του έσχατου τρόπου» να αρπάξει τη ρομφαία και να αναποδογυρίσει το σύμπαν: Γιατί το φως κι ο ποθητός Παράδεισος είναι μακριά κι αργεί να ξημερώσει. Όμως, ας είναι κι έτσι.

Η επανάσταση θα ’ρθει από το βαθύ σκοτάδι

Αλλά με θυσίες θα βρει τον δρόμο προς τον χαμένο παράδεισο της ψυχής του ο άνθρωπος:

Μόνο να βρεις το δρόμο προς το φως.
Να, θα καώ, να δεις…
…Η πιο μεγάλη επανάσταση θα ’ναι, σ’ τ’ ορκίζομαι, αυτή που θα γεννήσει
Έρωτα μέσ’ από το θάνατο, κι ο θάνατος θα ζει κατησχυμμένος…

Όμως, όσο κι αν αργεί το φως κι ο ποθεινός Παράδεισος είναι μακριά κι αργεί να ξημερώσει, η αγάπη και η τέχνη θα σώσουν τον άνθρωπο και τον κόσμο:

…Με μουσική στ’ αυτιά
Γράφω το φως και σβήνω το σκοτάδι
Καμιά φορά σ’ αγγίζω μ’ ένα χάδι
Πάνω στο χάρτινο κορμί σου το λευκό
Κι είναι, καρδιά μου, ηδονή μεγάλη
Να γίνομαι άθελά μου μάρτυρας
Σε μια ζωή δική μου, κι όμως άλλη
[…]
Στους άνυδρους καιρούς βαθαίνει η ρίζα…

efthimiadis Ένας αξιόλογος, οργισμένος, επαναστατημένος ποιητής με όραμα και οχτώ βιβλία μέσα σε δεκατέσσερα χρόνια, έρχεται γενναίος μέσα από τη μεγάλη νεοελληνική ποίηση και τη σοφία των ιερών Γραφών φορτισμένος και με σαφή προσανατολισμό. Έχει τόσο ωραία και σημαντικά να πει, κουβαλάει τόση ομορφιά και αγανάκτηση μέσα του και τόση γνώση που, συχνά, με τις αναδιπλώσεις θαρρείς πως χάνει τον δρόμο προς την κάθαρση, που είναι ο στόχος. Και επιδίωξή του η τελείωση: