Σωτήρης Σαράκης: «Σημαντικές λεπτομέρειες»
Εννέα και μια ποιητικές εκδόσεις του Σωτήρη Σαράκη προηγούνται της παρούσης, συν μία συγκεντρωτική. Συνολικά δέκα και με τη συγκεντρωτική έντεκα. Η αναφορά στο παρελθόν έχει σκοπό προφανή· να μας δείξει ότι ο ποιητής έχει μπει «για καλά στο ναρκοπέδιο», όπως έχει πει και ο Οδυσσέας Ελύτης, εννοώντας «ναρκοπέδιο» και τον χρόνο και το τι μέλλει γενέσθαι.
Οι τρεις τίτλοι των ενοτήτων της συλλογής Σημαντικές λεπτομέρειες –«Εγκόσμια», «Υπερκόσμια», «Απόκοσμα»– δίνουν ιδέα του ναρκοπεδίου, όπου ο ποιητής πορεύεται. Το ποίημα «Ξένο σώμα», το οποίο λειτουργεί ως μότο και ανοίγει τη συλλογή, με τον ρυθμό και την ομοιοκαταληξία του, μας βάζει στον χώρο. Ο Σαράκης είναι παιδί της επαρχίας αλλά ανδρώθηκε και έζησε στην πόλη, πράγμα που σημαίνει πως βιώνει τον διχασμό. Από τη μια η πατρώα γη και οι παιδικές ανεξίτηλες μνήμες. Από την άλλη, ο αστικός χώρος πάντα σε αντίστιξη με τον χώρο της εξοχής, όπου η φύση στον έναν είναι βωβή, ενώ στον άλλο λαλίστατη. Σημαντικότατη λεπτομέρεια μία.
Εκείνο που γίνεται αντιληπτό σε μια πρώτη περιήγηση στα ποιήματα της συλλογής είναι ότι ο Σαράκης αντλεί την έμπνευση από μια φράση, στίχο, τίτλο, λέξη από τα κείμενα της παράδοσης, εκκλησιαστικά, αρχαία ελληνικά, βυζαντινά, νεότερα και άλλα, τα οποία, αποσπασμένα από το συγκείμενό τους, αποκτούν μια άλλη σημασία και χρήση, βρίσκοντας τη θέση τους στη σύγχρονη πραγματικότητα και θλίψη. Κι έτσι, τα θραύσματα αυτά αναβαθμίζονται σε Σημαντικές λεπτομέρειες, ενώ η ζωή ανακυκλώνει τα υλικά της και η ποίηση βρίσκεται παντού. Σημαντικές λεπτομέρειες είναι το ότι «Γύριζε η γη, πάντα γύριζε […] συνέχιζε τους γύρους της», όμως οι Αθηναίοι τιμώρησαν, λέει, τον Αρίσταρχο που το υποστήριξε. Όπως και ο Γαλιλαίος, που παρά τρίχα γλίτωσε. Όσο και αν, έξω από τον χρόνο του, το γεγονός φαίνεται αφυδατωμένο, στην εποχή του ήταν γεμάτο φωτιά και λάβρα. Εν τω μεταξύ, η γη εξακολουθεί να γυρίζει.
Έτσι και το ποίημα· ριζώνει στην άκρη της σελίδας, στην αρχή του χάους, εκεί ο νους μετέωρος στέκει ενεός μπροστά στο άγνωστο, εκεί η γραφή αρχίζει.
Μια άλλη σημαντική λεπτομέρεια είναι το τρίτο λάλημα του κόκορα, που μπερδεύτηκε με την τριπλή άρνηση του Πέτρου κι έτσι η φράση του Ματθαίου, με ένα κόμμα, άλλαξε νόημα. Μια ασήμαντη λεπτομέρεια έγινε σημαντική. Δεν λάλησε τρις ο αλέκτωρ· ο Πέτρος αρνήθηκε τρις. Ωστόσο, ανεξάρτητα από το πόσες φορές λάλησε ο πετεινός ή αρνήθηκε ο Πέτρος, τα δύο γεγονότα ταυτίστηκαν με μια μεγάλη προδοσία. Και μπορεί, στο «ήξεις αφήξεις ουκ εν πολέμω θνήξεις» ένα κόμμα να αλλάζει το νόημα, η Πυθία δεν είχε κόμματα στη διάθεσή της. Μπορούσε άνετα να παίζει με τα σημαινόμενα. Οι μετέπειτα είχαν, έχοντας και το άλλοθι μιας παράτασης της ανομίας. Λοξίας ποιητής και ο Σαράκης επεσήμανε τη λεπτομέρεια.
Μια άλλη λεπτομέρεια είναι εκείνο το υποθετικό «Αν». Αν «Η μάχη του Ματζικέρτ, Β’», αν δεν είχαν γίνει έτσι τα πράγματα, αν είχαν γίνει αλλιώς… Η Ιστορία, βέβαια, δεν δέχεται το ΑΝ, ωστόσο εμείς ας το επιχειρήσουμε. Αν θα μπορούσε ετούτος ο πλανήτης να ήταν καλύτερος, χωρίς τη δική μας παρουσία, θα θέλαμε να μην υπήρχαμε; Ο ποιητής δεν πιστεύει πως θα δεχόμασταν την πρόκληση του ενδιαφέροντος ερωτήματος. Διότι, τι με νοιάζει εμένα ένας κόσμος χωρίς εμένα; Μια πατρίδα λιγότερο βασανισμένη, ΝΑΙ, αλλά όχι χωρίς εμένα. Ασήμαντη λεπτομέρεια εγώ μέσα στον κόσμο, σημαντικότατη όμως για μένα. Μα αν εγώ δεν υπήρχα, πώς θα έβαζα εκείνο το Αν στη μέση του ποιήματος; Υποθέτω – σκέφτομαι – άρα υπάρχω· δίκιο έχει ο Ντεκάρτ, αν εγώ δεν υπάρχω, τίποτα δεν υπάρχει, δίκιο έχει και ο Μπέρκλεϊ. Χωρίς τη συνείδηση που αντιλαμβάνεται, κόσμος δεν υπάρχει. Και φυσιολογικά έρχονται και τα «Νεότερα περί του ευφυούς σχεδιασμού» των δρόμων του Παγκρατίου: «Για ν’ αλητεύω στο Παγκράτι/ ανοίχτηκαν ετούτοι οι δρόμοι/ κτήρια ψηλά γκρεμίστηκαν, βουνά/ από μπάζα απομακρύνθηκαν […] αν δεν ήταν οι δρόμοι ετούτοι πώς θα την περνούσα/ εγώ τη μέρα μου…»
Στους στίχους αυτούς φαίνεται πως μιλάει ένα σκύλος αδέσποτος αλλά, ανεξάρτητα από αυτό, και πάλι υποστηρίζεται κάτω από την επιφάνεια η αφανής σχέση του χώρου με το άτομο. Και το βάρος πέφτει στο πού αλητεύει ένας αδέσποτος. Να ποια είναι η χρησιμότητα της ισοπέδωσης του Παγκρατίου. Να περπατούν οι σκύλοι. Και να πώς συνδέεται με το προηγούμενο Αν. Αν δεν υπήρχε ο αλήτης σκύλος, τι θα χρειάζονταν οι δρόμοι. Όλα λοιπόν είναι σημαντικά σε σχέση με ένα κυνικό εγώ.
Σε άλλο ποίημα, η σκέψη τρέχει πίσω στον «παππούλη» του, στους παλιούς συναδέλφους στη δουλειά, στους παλιούς συμμαθητές, και ό,τι απόμεινε απ’ αυτούς στη μνήμη. Μικρές προσωπικές λεπτομέρειες, ψηφίδες που συνθέτουν μια πολυπρόσωπη τοιχογραφία, όπου το κάθε πρόσωπο με μια μικρή λοξή λάμψη φωτίζει το βιογραφικό ενός ανθρώπου.
Υπάρχει ή δεν υπάρχει Θεός; Υπάρχει είναι ο ήλιος πάνω από τον Υμηττό, το αεροπλάνο με τον ήλιο στα φτερά του, το κενό που μπορεί να γίνει κάτι. Τρανό παράδειγμα η Καπέλα Σιστίνα, μια οροφή, όπου υπάρχει πάνω της ό,τι ο καλλιτέχνης της ζωγραφίζει. Υπάρχει Θεός; Ναι, είναι αυτός που είδε ο ζωγράφος να βγαίνει μέσα από τα σύννεφα. Ο ποιητής σεμνά εξομολογείται ότι δεν ανήκει στους πιστεύσαντας, όμως και μέσα στην ψευδαίσθηση υπάρχει η αλήθεια, εκείνη που από το τίποτα οδηγεί στο κάτι, όπως και στην τέχνη.
Μια άλλη σημαντική λεπτομέρεια είναι το βαρέλι στον Γύρο του θανάτου με τη μοτοσικλέτα. Σαν αλληγορία της αβύσσου. Αν ο μοτοσικλετιστής βγει από τα χείλη του βαρελιού, χάνεται. Κι ο ποιητής σαν εκείνον τον μοτοσικλετιστή σκέφτεται. Κι αυτός στα ίδια χείλη της αβύσσου κινείται. Γιατί η ποίηση αρχίζει εκεί που «την τελευταία λέξη δεν την έχει ο θάνατος», λέει ο Ελύτης. Γιατί στην άκρη του χάους ο Καζαντζάκης λέει «ζαλίζομαι», αλλά δεν υποχωρεί. Έτσι και το ποίημα· ριζώνει στην άκρη της σελίδας, στην αρχή του χάους, εκεί ο νους μετέωρος στέκει ενεός μπροστά στο άγνωστο, εκεί η γραφή αρχίζει.
Ο ποιητής ξαναγυρνάει στα στέκια τα παλιά, αλητεύει για άλλη μια φορά, χάνεται σε δρόμους όπου περιπλανήθηκε παιδί, απολαμβάνει την ανάμνηση του παλιού εαυτού του, σαν «φάντασμα νεαρού επαρχιώτη/ της δεκαετίας του εξήντα/ που έχασε οριστικά το δρόμο του». Περιπλανιέται σε τόπους που κάποτε θαύμασε κι ακόμα θαυμάζει, αναφέρει με το όνομά τους τα χωριά του Πηλίου, τα πλατάνια, τα νερά, τον άνεμο, τον ουρανό. Στήνει αυτί σε μια γαζία της πόλης που δεν ξέρει από χωριό και ρίγος φθινοπωρινό, ανοίγει συζήτηση μέσα του με τον αντίλογο να έρχεται από τα δέντρα. Εύχεται «Χρόνια πολλά» στον πεθαμένο Κώστα Στεργιόπουλο, που παραμένει ζωντανός για όλους· η τέχνη σώζει.
Δεν είναι η πρώτη φορά που ο Σαράκης γυροφέρνει τους δρόμους περί την Ομόνοια. Εκεί που πέρασε τα νιάτα του, που έζησε τη συμβατική ζωή του, αλλά αναβάθμισε έναν λερό τοίχο, ένα παλιό λούκι, ένα κλαράκι φυτρωμένο σε μια κόχη. Αρπάζεται από κάθε λεπτομέρεια της καθημερινότητας –Θήβα κλειστή– ειδοποιεί η τροχαία και ο ποιητής αρπάζει τη νύξη σαν μίτο για να τρέξει στον μύθο, να φέρει την τραγωδία στο παρόν και τον θάνατο των επτά στρατηγών στο ποίημα.
Και η πιο σημαντική λεπτομέρεια είναι αυτή στο τελευταίο ποίημα. Όταν ρωτάτε τους ποιητές κι αυτοί κοιτάζουν πέρα και δεν απαντούν:
Τότε ακριβώς να τους ακούτε/ πιο προσεκτικά/ τότε ακριβώς να είσαστε βέβαιοι/ πως ήταν η ερώτηση καλή/ πως παίρνετε απάντηση σωστή
Τι συμβαίνει, λοιπόν; Η γη γυρίζει, πάντα γυρίζει, ο αδέσποτος γυρίζει, ο ποιητής γυρίζει, ο μοτοσικλετιστής γυρίζει. Όλα «Εγκόσμια», «Υπερκόσμια», «Απόκοσμα», πράγματα εκ πρώτης όψεως ασήμαντα είναι Σημαντικές Λεπτομέρειες του κόσμου όπου ζούμε και που με δικά μας έξοδα γυρίζει και αλέθει και αφομοιώνει και εγκοσμιώνει.
Σημαντικές λεπτομέρειες
Σωτήρης Σαράκης
Κουκκίδα
64 σελ.
ISBN 978-618-5333-10-2
Τιμή €8,48
