Hans Christian Andersen: «Η φιλοσοφική λίθος και άλλες ιστορίες»
Ο Χανς Κρίστιαν Άντερσεν, γιος ενός φτωχού Δανού τσαγκάρη και μιας αγράμματης πλύστρας, το «ασχημόπαπο» με τα μακριά κανιά και το ανοικονόμητο σουλούπι· το μοναχικό αγόρι που μεγάλωσε στις φτωχογειτονιές του χωριού του τραγουδώντας· το παράξενο μελαγχολικό αγόρι, που του άρεσαν οι κούκλες, έκανε μεγάλα όνειρα. Τους κολλούσε φτερά και πετούσε μακριά από τη μιζέρια και την κακογλωσσιά της μικρής κοινωνίας του χωριού του, ώσπου μια μέρα…
Ώσπου μια μέρα μπήκε στο τρένο για να πάει στην Κοπεγχάγη ξοδεύοντας όσα χρήματα είχε μαζέψει από μικροδουλειές και θελήματα που έκανε. Κι ύστερα, έβαλε στα πόδια του φτερά και πήγε περπατώντας χιλιόμετρα πολλά για ώρες στην πόλη των ονείρων του. Κι άρχισε η ζωή του να γυρίζει τις σελίδες του βιβλίου που γέμιζαν τα παραμύθια που έγραφε με ήρωες φτωχά παιδιά σαν τον εαυτό του, αλλά και ιστορίες άλλων φτωχών ανθρώπων, διηγήματα, θεατρικά έργα, μυθιστορήματα.
Η ζωή του άλλαξε ριζικά, όταν στα δεκάξι του χρόνια τον πήρε υπό την προστασία του ένας πλούσιος «φιλάνθρωπος» της Κοπεγχάγης, ονόματι Γιόνας Κόλιν, και τον έστειλε στο σχολείο. Από κει και πέρα το «αταίριαστο», το ρομαντικό αγόρι με την ωραία φωνή και την κακάσχημη θωριά επιδόθηκε στη συγγραφή, στο θέατρο, στο τραγούδι, στη ζωγραφική, έγινε διάσημος συγγραφέας και ταξιδευτής. Επισκέφτηκε όσα μέρη του κόσμου μπορούσε. Τα ταξίδια του «Στα μέρη της Ανατολής», όπως έλεγαν τότε την υπόδουλη στους Τούρκους Ελλάδα, τον κράτησαν πολύ χρόνο μακριά από την πατρίδα του. Εντυπωσιάστηκε από τον πολιτισμό της Αρχαίας Ελλάδας, όπως αποτυπωνόταν στα σακατεμένα απομεινάρια της αρχαιοελληνικής και κλασικής αρχαιότητας.
Σ’ ένα από τα ταξιδιωτικά βιβλία του, που κυκλοφόρησε στην πατρίδα μας με τον ελληνικό τίτλο Οδοιπορικό στην Ελλάδα (Α’ έκδοση 1974 και Β’ 1999, από το Βιβλιοπωλείον της Εστίας, σε απόδοση της Λουκίας Θεοδώρου), δίνει αδρές περιγραφές των αρχαιολογικών χώρων που συνοδεύουν και γραμμικά σχέδια, αλλά και ζοφερές εικόνες από τη ζωή των Ελλήνων την εποχή εκείνη, τόσο στη μικρή Αθήνα όσο και στην ύπαιθρο.
Το πανέμορφο, κομψό βιβλίο με το χαριτωμένο, καλλιτεχνικό εξώφυλλο που εικονογράφησε με πολλή φαντασία, γούστο και μεράκι ο Παναγιώτης Σταυρόπουλος και κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Αιώρα, με τίτλο Η φιλοσοφική λίθος και άλλες ιστορίες, σε πολύ ωραία μετάφραση της Θεοδώρας Πασαχίδου, περιέχει τρεις από τις πολλές παραμυθοϊστορίες που έγραψε ο πολυτάλαντος Δανός δημιουργός, «ο Σαίξπηρ της Δανίας», όπως τον έχουν χαρακτηρίσει οι κύκλοι των γραμμάτων.
Οι ιστορίες του Άντερσεν έχουν αφετηρία τα βιώματα της παιδικής και της εφηβικής του ηλικίας. Είναι βγαλμένες από τη ζωή του και αποτυπώνουν τη ζοφερή κοινωνική πραγματικότητα της εποχής του. Ζωγραφούν με τα μελανότερα χρώματα τη ζωή των φτωχών παιδιών στην πόλη. Αντίθετα, οι τρεις ιστορίες που στεγάζονται στο ερυθρόμορφο τούτο βιβλίο, που θυμίζει αρχαιοελληνικά αγγεία και λουλούδια της Άπω Ανατολής, αναφέρονται σε μυθικά «γεγονότα» των χωρών και των ανθρώπων της Ανατολής και, όπως σχεδόν πάντα στις ιστορίες του Δανού συγγραφέα, θριαμβεύει το καλό: «Στο σύμπαν του Άντερσεν, τα σπουδαία θέματα της τέχνης –η αγάπη, η απώλεια, ο θάνατος, η παιδική ηλικία, ο θρίαμβος [του καλού]– δραματοποιούνται με τέτοιον τρόπο που μπορεί να κατανοήσει ένα παιδί, αλλά και αποτυπώνονται στο μυαλό ενός ενήλικα». Αναλύοντας ο ίδιος τον τρόπο με τον οποίο χειρίζεται τα θέματα που τον απασχολούν, γράφει: «Βρίσκω μια ιδέα για μεγάλους και μετά αφηγούμαι την ιστορία σε μικρούς, έχοντας πάντα στον νου μου ότι ο πατέρας και η μητέρα τους με ακούνε και πρέπει να θρέψω και το δικό τους μυαλό».
Στα έργα του τον απασχολούν, κυρίως, θέματα που έχουν άμεση σχέση με τη συμπεριφορά των ανθρώπων. Οι χαρακτήρες των ηρώων. Πόσο επηρεάζει τις σχέσεις των ανθρώπων το ψέμα και η υποκρισία.
Χαρακτηριστική είναι η πρώτη ιστορία με τίτλο: «Ο βασιλιάς είναι γυμνός», όπου όλοι όσοι καλούνται κάθε φορά να απαντήσουν στην ερώτηση του βασιλιά αν αρέσουν τα καινούργια ρούχα που κάθε φορά φοράει και «υποτίθεται πως» έγιναν με αόρατο ύφασμα που ύφαναν δύο λωποδύτες ράφτες, με χρυσές αόρατες κλωστές, ενώ βλέπουν ότι ο βασιλιάς είναι γυμνός, δεν λένε την αλήθεια για μην τον κακοκαρδίσουν και, προφανώς, ίσως πέσουν στη δυσμένειά του, εκφράζουν αμέριστο τον θαυμασμό τους οι πάντες. Και μόνο όταν ένα μικρό παιδί που δεν έχει ακόμα εμβολιαστεί με τον ορό της υποκρισίας φώναξε: «Μα δεν φοράει απολύτως τίποτε! Ο βασιλιάς είναι γυμνός!», άρχισαν σιγά σιγά όλοι να μουρμουρίζουν επαναλαμβάνοντας τα λόγια του παιδιού. Αλλά η φωνή του και μαζί το μουρμουρητό των άλλων και η αλήθεια ακυρώθηκαν από τον πατέρα του μικρού, ο οποίος βιάστηκε να αποκαταστήσει την αλήθεια (!) συστήνοντας σε όλους να μην πιστέψουν τα ανόητα λόγια ενός μικρού παιδιού. Ωστόσο, ενώ το ψέμα αποκαλύφτηκε και όλοι στο τέλος φώναζαν: «Ο βασιλιάς είναι γυμνός», εκείνος «συνέχισε να παρελαύνει γυμνός με τα αόρατα ρούχα που δήθεν φορούσε».
«Βρίσκω μια ιδέα για μεγάλους και μετά αφηγούμαι την ιστορία σε μικρούς, έχοντας πάντα στον νου μου ότι ο πατέρας και η μητέρα τους με ακούνε και πρέπει να θρέψω και το δικό τους μυαλό».
Στη σύντομη ιστορία «Ένα τριαντάφυλλο από τον τάφο του Ομήρου», εκείνο που τον έκανε δέσμιο των χωρών και των λαών της Ανατολής είναι η μαγεία που κρύβουν τα άγια χώματα της Ιωνίας με τους μύθους και τα παραμύθια, ο μαγεμένος τόπος που όλα τα κρατάει ζωντανά, όπως «Ένα τριαντάφυλλο από τον τάφο του Ομήρου» ανάμεσα στα φύλλα της Ιλιάδας, που βρέθηκε στις σκοτεινιασμένες χώρες του βορρά, κουβαλάει τις πονεμένες μνήμες των ξεριζωμένων και ρίχνει φως και ζεστασιά στις παγωμένες χώρες, κι ας μην καταδεχόταν να ανθίζει για ένα ερωτευμένο αηδόνι…
Ο Δανός ποιητής, από «ασχημόπαπο», από «κοριτσάκι με τα σπίρτα», από ένα τριαντάφυλλο που δεν καταδεχόταν να ανθίσει για ένα ερωτευμένο –άσχημο– αηδόνι και μέσα από σωρό πονεμένα και καταφρονεμένα πλάσματα που υποδύθηκε στα παραμύθια του, με τον καιρό ξεπέρασε «τα στενά όρια της ανθρώπινης όρασης με την περιορισμένη οπτική» κι έφτασε στη «μυστική κάμαρα του κάστρου που κρυβόταν ο μεγαλύτερος θησαυρός της γης – το βιβλίο της αλήθειας» και έγινε σοφός. Έμαθε «πώς να ενώσει το φως του ήλιου και της σελήνης με το φως της λογικής και τις κρυμμένες δυνάμεις της φύσης», πώς να συνδυάζει και να συνθέτει τα αντίθετα, το φανταστικό και άπιαστο από τις αισθήσεις, με το πραγματικό, με την απτή και ορατή πραγματικότητα και μέσα από τις αντιθέσεις να δημιουργεί, να παράγει έργο σταθερό, διαχρονικό, βασισμένο στην «αλήθεια, την ομορφιά και την καλοσύνη», στοιχεία που συνθέτουν μια ιλαρή πραγματικότητα που τη στερήθηκε στα παιδικά και τα εφηβικά του χρόνια.
Τέλος, το οδοιπορικό του Άντερσεν και η αναστροφή του με τον κόσμο της Ανατολής, με την Ιωνία και την Ελλάδα –ας ήταν και Τουρκοπατημένη–, κάτω από τον λαμπερό ουρανό του Αιγαίου συντέλεσαν στο να ανακαλύψει τις μυστικές δυνάμεις της δημιουργίας: την ομορφιά, την αλήθεια, την πίστη, την ελπίδα, την αγάπη, όπως αναδύονται μέσα από τις σελίδες του βιβλίου της ζωής, μέσα από αυτόν τον μαγικό κόσμο που κινείται μεταξύ ονείρου/φανταστικού και απτής πραγματικότητας, και δημιουργώντας ατελεύτητα να αναδειχτεί σε έναν φιλόσοφο ποιητή, έναν μεγάλο, διαχρονικό, παγκόσμιο δημιουργό.
Η φιλοσοφική λίθος και άλλες ιστορίες
Hans Christian Andersen
μετάφραση: Θεοδώρα Πασαχίδου
Αιώρα
80 σελ.
ISBN 978-618-5048-64-8
Τιμή €7,00
