Γίνεται ένα εικονογραφημένο βιβλίο βραχείας φόρμας, για μικρά παιδιά, να περιέχει πολλά και σημαντικά πράγματα όπως συναισθήματα, διάφορες εικόνες ζωής και όλα αυτά να σημαίνουν την παρουσία τους μαζί με το νερό και το φως, τον αέρα και τη γη, και να ενώνονται σε ένα; Την αγάπη; Η μικρή Λένα με τις ερωτήσεις της αποδεικνύει πως γίνεται! Γιατί όλα τα σημαντικά ξεκινούν από τα πολύ απλά πράγματα, εκείνα που μπορούν να αφηγηθούν τα σπουδαία και τα μεγάλα, μέσα από βασικές γνωστικές έννοιες που το παιδί αρχίζει να δημιουργεί από τη νηπιακή κιόλας ηλικία. Άλλωστε, το παιδί μπορεί να σχηματίσει και αφηρημένα νοητικά σχήματα από πολύ μικρό και προοδευτικά με την κατάκτηση της γλώσσας. Αναφέρω τα συγκεκριμένα στοιχεία για να σημειώσω ότι το βιβλίο Η Λένα και η μέλισσα «παίζει» ιδιαίτερα με τις έννοιες «μικρό-μεγάλο», κάτι που στον κόσμο του παιδιού είναι σχεδόν καθημερινότητα και στα παιχνίδια του, αλλά και όταν ακούει τους άλλους να χρησιμοποιούν τις δυο έννοιες για τους ίδιους ή και για διαφορετικούς, και μάλιστα αντιφατικούς λόγους (π.χ. είσαι μικρό για… – είσαι μεγάλο πια… κ.λπ.).

Ξεκινώ με το περιεχόμενο του βιβλίου: Η μικρή Λένα αγωνιά αν την αγαπούν οι δικοί της άνθρωποι. Ο παππούς, η γιαγιά κι ο πατέρας της, επικαλούμενοι λίγο-πολύ γνωστές στη μικρή εικόνες (π.χ. ζώα, πράγματα, έννοιες, στοιχεία της φύσης), απαντούν ότι η αγάπη τους είναι μεγάλη σαν το ποτάμι και το νερό που ξεδιψάει, πιο μεγάλη κι από τον άνεμο και τον ανοιχτό δρόμο, δίνει παρηγοριά, ελπίδα και χαρά, ενώ, αντίθετα, η μητέρα τής απαντά ότι είναι μικρή η αγάπη της σαν την ηλιαχτίδα και σαν τη μέλισσα «που γλυκαίνει τις πίκρες του κόσμου» της Λένας, αλλά είναι παντοτινή. Μικρή, γιατί όλα τα μεγάλα που δίνουν ζωή ξεκινούν απ’ τη μικρή τους ζωή. Κι όταν η μικρή μεγάλωσε κι έγινε κι εκείνη γιαγιά, «είδε» τη μητέρα της, που είχε φύγει, να της απαντά ότι η αγάπη έρχεται από παντού κι από το τίποτε. Και κοιτώντας τον μεγάλο εαυτό της στον καθρέφτη, τον «είδε», ως μικρό, να τείνει τα χέρια του, να την κρατάει σφιχτά και να της λέει ότι η αγάπη είναι μεγάλη και μικρή. Τότε κατάλαβε ότι επαληθεύτηκε η αγάπη που η ίδια έδινε και που εισέπραττε από τον κόσμο.

Συνεχίζω με την πολυσημική ιδεολογία του κειμένου. Το περιεχόμενό του χρησιμοποιεί τις έννοιες: μικρό-μεγάλο (από την υλική και αισθητή πραγματικότητα), πάντα-τίποτα, πριν-μετά. Έννοιες και με φιλοσοφική χροιά, που αναδύονται από μια ευαίσθητη ιστορία με κοινωνικό, ανθρωπιστικό και συνάμα οικολογικό και θα έλεγα κοσμογονικό τρόπο. Κοινωνικό τρόπο από την πλευρά των μελών της οικογένειας της μικρής και της οικογένειας που αργότερα δημιούργησε ως μεγάλη, και ανθρωπιστικό από την αμφιμονοσήμαντη αγάπη της Λένας και του κόσμου. Επίσης, οικολογικό τρόπο από παραδείγματα αναγέννησης της φύσης, της ζωής αλλά και θανάτου, και κοσμογονικό με την παρουσία και των τεσσάρων κοσμογονικών στοιχείων, ιδιαίτερα της εμπεδόκλειας προσωκρατικής φιλοσοφίας. Κι ο καθρέφτης, ως παραδοσιακό «μαντικό» εργαλείο και ως πύλη για έναν άλλο, συμβολικό κόσμο, έχει καθοριστική θέση στην ιδεολογία του κειμένου.

Και καταλήγω με το ύφος και τον τρόπο αφήγησης της ιστορίας: Πρόκειται για ένα βιβλίο που, χωρίς ίχνος διδακτισμού, αποδεικνύει ότι μπορείς να πεις πάρα πολλά και μεγάλα στα πολύ μικρά παιδιά, με εύληπτο και πάνω απ’ όλα με άκρως λογοτεχνικό τρόπο. Το ποιητικό ύφος του κειμένου ταυτίζεται με την έννοια της δίχως όρια αγάπης. Ακριβώς όπως ο καθρέφτης που αντανακλά αλήθειες με τη μεταφυσική και συμβολική του σημασία. Εμβληματική και η μέλισσα, το αρχέγονο σύμβολο της ιερότητας και της γονιμότητας της σκέψης, της εργατικότητας, της τέχνης και της καλοσύνης.

Αλλά θα σημειώσω κάτι πολύ σημαντικό, που συναντάται ελάχιστα σε βιβλία βραχείας φόρμας: ο λυρικός τρόπος αφήγησης του βιβλίου προσφέρει και μια πινελιά μαγικού ρεαλισμού. Εμφανίζεται η μορφή της μητέρας της ηρωίδας που έχει φύγει ως ένα στοιχείο ισότιμο με την πραγματικότητα, όπως και ο παιδικός εαυτός της, που τείνει τα χέρια του από την πλευρά του καθρέφτη. Σημειώνω ότι ο μαγικός ρεαλισμός ανήκει στον χώρο του ρεαλισμού και βασίζεται στην παρουσίαση του πραγματικού, με ενσωματωμένα εξωπραγματικά ή μαγικά στοιχεία, ως εάν αυτά να είναι αληθινά με αποτέλεσμα να μην αναρωτιούνται ούτε ο ήρωας, η ηρωίδα εν προκειμένω, ούτε ο αναγνώστης και η αναγνώστρια.

Η αφηγηματικού τύπου εικονογράφηση της Έφης Λαδά ταυτίζεται ουσιαστικά με την ευαισθησία και το ύφος του κειμένου.

Ένα βιβλίο που, χωρίς ίχνος διδακτισμού, αποδεικνύει ότι μπορείς να πεις πάρα πολλά και μεγάλα στα πολύ μικρά παιδιά, με εύληπτο και πάνω απ’ όλα με άκρως λογοτεχνικό τρόπο.

Ένα απόσπασμα:

«Αλήθεια, μαμά, η αγάπη είναι μικρή;» ξαναρωτούσε η Λένα. «Ναι, μικρή σαν ηλιαχτίδα που δίνει ζωή σε έναν σπόρο που βρίσκεται κρυμμένος βαθιά στη γη, μικρή σαν δαχτυλίδι που δένει δυο ζωές μαζί, μικρή σαν μέλισσα που γλυκαίνει τις πίκρες του κόσμου σου, που τσιμπά το δάχτυλο και κλέβει τα φιλιά σου, μικρή σαν χτυποκάρδι μες στο σώμα σου και κάτω από την καρδιά σου».

Πράγματι, λοιπόν, δίχως αμφιβολία ούτε διάθεση υπερβολής: ένα ξεχωριστά ποιητικό βιβλίο βραχείας φόρμας, με φιλοσοφικά, κοινωνικά και ανθρωπιστικά, οικολογικά, κοσμογονικά και σημαινόμενα μαγικού ρεαλισμού, από εκείνα που δεν γράφονται συχνά…

Η Άννα Κουππάνου ανήκει σ’ εκείνη τη γενιά των Κυπρίων συγγραφέων που συνεχίζουν επάξια το έργο σπουδαίων δημιουργών, όπως των: Μαρίας Πυλιώτου, Μαρίας Αβρααμίδου, Έλλης Παιονίδου, Ευγενίας Παλαιολόγου-Πετρώνδα, Φιλίσας Χατζηχάννα, Κίκας Πουλχερίου, Σπύρου Επαμεινώνδα, Τούλας Κακουλλή κ.ά. Το έως τώρα έργο της είναι αξιόλογο και πολυβραβευμένο. Ορισμένα από τα σχετικά πρόσφατα βιβλία της είναι τα μυθιστορήματα Η εξαφάνιση της Κ. Παπαδάκου και τι έγινε εκείνο το καλοκαίρι, Τη μέρα που σπάσαμε τον κόσμο, η συνέχειά του Το σκοτάδι των σκοταδιών κι ακόμα παραπέρα και το εικονογραφημένο βιβλίο Ο Φοίβος και η φάλαινα.

[Ο Γιάννης Σ. Παπαδάτος είναι αν. καθηγητής του Παν/μίου Αιγαίου, κριτικός νεανικής λογοτεχνίας]

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ
– Bowers, M.A. (2004). Magic(al) Realism, London and New York: Routledge.
–J.C. Cooper (1998). Ο θαυμαστός κόσμος των παραμυθιών, Αθήνα: Θυμάρι.
– Περ. Επιθεώρηση Παιδικής Λογοτεχνίας, «Κυπριακή Παιδική Λογοτεχνία», (Αφιέρωμα) τόμ. 4ος/1989, Αθήνα: Σμυρνιωτάκης.
– Κολιάδης, Α. Εμ. (2007). Θεωρίες Μάθησης και Εκπαιδευτική Πράξη – Γνωστικές θεωρίες, τ. Γ’. Αθήνα: Ιδ. έκδοση.
–Long, Α.Α. (1993). «Ο κοσμολογικός κύκλος του Εμπεδοκλή». Στο: Μουρελάτος, Α.Φ. (επιμ.). Οι Προσωκρατικοί. Συλλογή κριτικών δοκιμίων. Τόμ. Β’. Μτφρ. Φ. Τσιγγάνου κ.ά. Αθήνα: Εκπαιδευτήρια «Κωστέα Γείτονα» – Ευρωσπουδή.

Η Λένα και η μέλισσα
Άννα Κουππάνου
εικονογράφηση: Έφη Λαδά
Εκδόσεις Πατάκη
σ. 32
ISBN: 978-618-07-0315-3
Τιμή: 10,80€
[Σκληρόδετη έκδοση: ISBN: 978-960-16-9717-8, Τιμή: 12,80€]

Twitter