Κώστας Στοφόρος: «Η Πηνελόπη στη Χίο»

Οι νεαροί αναγνώστες του συγγραφέα Κώστα Στοφόρου ταξιδεύουν με τα βιβλία του κάθε φορά σε ένα διαφορετικό μέρος της χώρας μας και όχι μόνο, ακολουθώντας τους ήρωες των βιβλίων του στις περιπέτειές τους και στη διαλεύκανση μυστηρίων. Στο βιβλίο του όμως Η Πηνελόπη στη Χίο, που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις Εκδόσεις Κέδρος, το ταξίδι δεν γίνεται μόνο προς την όμορφη Χίο αλλά και στον χρόνο, αφού η ιστορία εκτυλίσσεται τον Αύγουστο του 1886 στη Χίο και η ηρωίδα, η Πηνελόπη, δεν είναι άλλη από τη συγγραφέα Πηνελόπη Δέλτα, όταν ήταν δωδεκάχρονο κορίτσι.

Γλαφυρή η αφήγηση, συνεπαίρνει μικρούς και μεγάλους, ακολουθώντας τα νεανικά βήματα και παρακολουθώντας τις σκέψεις μιας Ελληνίδας που σημάδεψε τη λογοτεχνία της χώρας μας και έμεινε στην ιστορία όχι μόνο ως συγγραφέας, αλλά και λόγω των επιλογών στη ζωή της.

Η ιστορία ξεκινάει με την άφιξή της στη Χίο. «Η θάλασσα είχε επιτέλους ηρεμήσει. Η Πηνελόπη άφησε στο πλάι το ημερολόγιό της και αγνάντευε τα παράλια της Χίου». Ο συγγραφέας αναφέρεται από την αρχή στην ύπαρξη ημερολογίων, που έχουν δει το φως της δημοσιότητας. Μπορεί να μην υπάρχουν ημερολόγια από εκείνο το καλοκαίρι στη Χίο, η ύπαρξή τους όμως βοηθάει στο να μπορέσει να κατανοήσει ο Κώστας Στοφόρος και να αποτυπώσει ζωντανά τον τρόπο σκέψης ενός κοριτσιού που θα γινόταν μια μεγάλη συγγραφέας. Αφήνοντας μάλιστα αιχμές για το γεγονός ότι από μικρή έγραφε, έστω κι αν το κράταγε μυστικό. «Η Πηνελόπη βέβαια έγραφε διηγήματα, αλλά στα γαλλικά. Διηγήματα θλιβερά, με θανάτους και καταστροφές σε κάθε σελίδα. Μοναδικός αναγνώστης της, “θύμα” της, ο Αλέξανδρος, που τον ξεμονάχιαζε για να του τα διαβάσει κι εκείνος έκλαιγε γοερά… Είχε ορκίσει όμως τον αδερφό της να μη φανερώσει σε κανέναν αυτή τη δραστηριότητα και εκείνος κρατούσε επτασφράγιστο το μυστικό τους».

Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί τις πιθανότητες για να θεωρήσει ότι είναι πιο πιθανό στο ταξίδι από την Αλεξάνδρεια με πλοίο να αντιμετώπισαν θαλασσοταραχή στο Ικάριο Πέλαγος, κάνοντας το ρωσικό πλοίο με το οποίο κατέφτασε, το Tchikatchoff, που αρχικά είχε φανεί τεράστιο και ασφαλές, να μοιάζει σκέτο καρυδότσουφλο. Εξάλλου στο Ικάριο Πέλαγος είναι πιο πιθανό να έχει θαλασσοταραχή από το να μην έχει. Όπως επίσης είναι πιθανόν ιστορίες που είχε ακούσει μικρή να σημάδεψαν τις επιλογές της ως συγγραφέα: «Τέτοιου είδους εικόνες έρχονταν στο μυαλό της όταν χρόνια αργότερα έγραφε για τη σφαγή στον Καιρό του Βουλγαροκτόνου. Οι αφηγήσεις της οικογένειας και οι πίνακες του Ντελακρουά την είχαν σημαδέψει».

Ο Κώστας Στοφόρος αφουγκράζεται με ευαισθησία τη νεαρή Πηνελόπη καθώς νιώθει το πρώτο ερωτικό σκίρτημα, γνωρίζοντας από την αρχή ότι είναι καταδικασμένο. Μπορεί τα πράγματα να μην έγιναν έτσι ακριβώς, δεν υπήρχε κανείς μπροστά για να τα διηγηθεί, είναι όμως πολύ πιθανό ένα μικρό κορίτσι να ένιωσε τρυφερότητα για ένα ντόπιο παιδί, με το όνομα Νικολής ή άλλο, με ελεύθερο τρόπο σκέψης και συμπεριφορά που ερχόταν σε αντίθεση με τη δική της ανατροφή. Το ταξίδι στη Χίο το 1886 είναι ούτως ή άλλως πραγματικό και κάποια περιστατικά βρίσκονται καταγεγραμμένα. Η ίδια η Πηνελόπη Δέλτα κατέγραψε με μορφή μυθοπλασίας στο βιβλίο της Τρελλαντώνης στιγμές της παιδικής της ηλικίας· χιουμοριστικές ιστορίες.

Οι εικόνες της Γιώτας Κοκκόση συμπληρώνουν το κείμενο και η επιλογή του μαύρου-κόκκινου σε όλο το βιβλίο ενισχύει τη ρομαντική ατμόσφαιρα, με τις κόκκινες τουλίπες να κυριαρχούν. Τις τουλίπες, που σύμφωνα με το βιβλίο τής έδωσε κάποτε ο Νικολής και τις άφησε να ανθίσουν στο σπίτι της αρχικά στην Αλεξάνδρεια και στη συνέχεια στην Κηφισιά.

«Και θα περνούσαν σχεδόν είκοσι χρόνια για να νιώσει ξανά αυτό το σκίρτημα, όπως το βράδυ στον κήπο της Χίου». Με διακριτικότητα ο συγγραφέας αφήνει υπονοούμενα στους αναγνώστες του για τον μεγάλο έρωτα της Πηνελόπης Δέλτα, που δεν ήταν ο άντρας της. Μια από τις τραγικές πτυχές της ζωής της, γνωστή στους ενήλικους αναγνώστες που ίσως αναζητήσουν οι νεότεροι. «Αυτή ήταν η τελευταία εικόνα του Νικολή: ένα άγαλμα καταμεσής στον κήπο. Ο χρόνος λες και είχε παγώσει σε εκείνη τη στιγμή. Τώρα έπρεπε να παγώσει και η καρδιά της. Ποιος ξέρει αν θα τον ξανάβλεπε ποτέ. Αν, πάλι, τον ξανάβλεπε, ποιο το νόημα; Στα δώδεκά της χρόνια γνώριζε ήδη καλά πως δεν υπήρχε κανένα μέλλον στη σχέση τους». Αιτία ο Νικολής που βρέθηκε τιμωρημένη η Πηνελόπη, καλοκαίρι στη Χίο, «κλεισμένη στο δωμάτιό της μόνο με νερό και παξιμάδι μέχρι την άφιξη του πατέρα της». Πατέρας ο Εμμανουήλ Μπενάκης, που θα ερχόταν από το Λονδίνο να παραλάβει την οικογένειά του. Είναι γνωστή η σκληρή αγωγή που είχε η Πηνελόπη στην παιδική της ηλικία και διαμόρφωσε τον χαρακτήρα της και τη δική της συμπεριφορά στα παιδιά της.

Σαν σεντούκι γεμάτο μυρωμένες και χρωματιστές αναμνήσεις, το βιβλίο του Κώστα Στοφόρου διαθέτει τη δυναμική να κάνει σημερινούς αναγνώστες να ενδιαφερθούν για μια παλιά, όμορφη ιστορία, για μια συγγραφέα που σημάδεψε την ελληνική παιδική λογοτεχνία.

Αριστοτεχνικά περνάει και την ιστορία και τις ομορφιές του νησιού ο Κώστας Στοφόρος μέσα από τις εκδρομές της Πηνελόπης. «Κάποτε το χωριό ήταν ένα από τα μεγαλύτερα μαστιχοχώρια της Χίου. Όμως στον σεισμό του 1881 καταστράφηκε σχεδόν ολοσχερώς. Κατέρρευσε ακόμα και ο πύργος που στεκόταν όρθιος από την εποχή των Γενουατών».

Είναι παππούδες της αυτοί που βρέθηκαν στη σφαγή στη Χίο. «Ο παππούς ήταν δεκαοχτώ χρονών στη σφαγή της Χίου. Είχε πάρει την οικογένειά του κρυφτούν σε μια σπηλιά. Κάποια στιγμή το μωρό της μικρής του αδερφής άρχισε να κλαίει. Της είπε τότε να το πνίξει, για να μην τους ακούσουν οι Τούρκοι που τριγυρνούσαν εκεί γύρω!» Ο παππούς αυτός κατάφερε να σωθεί και ήταν αυτός που ξεκίνησε το εμπόριο. Ιστορίες άγριες, ενδιαφέρουσες, γεμάτες αγωνία.

Από το βιβλίο περνάνε οι σημαντικές στιγμές της ζωής της Πηνελόπης Δέλτα, που συνέβησαν πολύ αργότερα από εκείνο το καλοκαίρι του 1886. Ευφυής ο τρόπος που τη βάζει ο συγγραφέας να κοιτάζει τους λελέδες, τις τουλίπες και τα ημερολόγιά της το 1941, έναν σκληρό Απρίλη, λίγο πριν διαλέξει την αιώνια σιωπή. Αλλά και έναν Δεκέμβριο του 1895, 9 χρόνια μετά που γυρνάει στη Χίο, αρραβωνιασμένη με τον πολύ μεγαλύτερό της Στέφανο Δέλτα, έχοντας ήδη ζήσει έναν άτυχο έρωτα.

«Αφού έφαγε και την τελευταία φέτα (μανταρίνι), πλησίασε τα χέρια της και τα μύρισε. Την πλημμύρισαν αναμνήσεις που έμοιαζαν να ξεχύνονται από ένα σεντούκι για χρόνια κλειστό». Σαν σεντούκι γεμάτο μυρωμένες και χρωματιστές αναμνήσεις, το βιβλίο του Κώστα Στοφόρου διαθέτει τη δυναμική να κάνει σημερινούς αναγνώστες να ενδιαφερθούν για μια παλιά, όμορφη ιστορία, για μια συγγραφέα που σημάδεψε την ελληνική παιδική λογοτεχνία. ko stoforos22