Εύη Τσιτιρίδου-Χριστοφορίδου: «Ερωτόκριτος» του Βιτσέντζου Κορνάρου

Πριν από λίγο καιρό κυκλοφόρησε από τη σειρά «Παιδικό Θέατρο» των Εκδόσεων Σοκόλη μια ενδιαφέρουσα θεατρική διασκευή του Ερωτόκριτου για μικρά παιδιά, με την υπογραφή της εκπαιδευτικού Εύης Τσιτιρίδου-Χριστοφορίδου. Η ενασχόληση με το κορυφαίο αυτό έργο της Κρητικής Αναγέννησης και η εκδοτική αναβλάστησή του –που μάλιστα έρχεται σε μια στιγμή που δειλά δειλά επανερχόμαστε σε συνθήκες κανονικότητας, έπειτα από την πρωτόγνωρη κατάσταση που βιώσαμε– είναι κάτι παρήγορο.

Ο Ερωτόκριτος για παιδιά

Οι διαχρονικές αξίες που πρεσβεύει το αριστούργημα του Κορνάρου, σε συνδυασμό με την εισαγωγική του φράση «Του κύκλου τα γυρίσματα», που θυμίζουν πολύ την παραδοσιακή εισαγωγή των παραμυθιών, δηλαδή το «Μια φορά κι έναν καιρό…», οδήγησε αρκετές φορές στη διασκευή του κειμένου και για τα παιδιά. Κι αυτές οι διασκευές είναι πράγματι μια θαυμάσια ευκαιρία –εφόσον το νεαρό αναγνωστικό κοινό θέλγεται από ιστορίες για βασιλόπουλα και βασιλοπούλες, με καλούς και κακούς ήρωες, όπου στο τέλος πάντοτε θριαμβεύει το καλό «και ζουν αυτοί καλά κι εμείς καλύτερα»– να έρθουν τα παιδιά σε επαφή με ένα τόσο σπουδαίο έργο.

Πέρα όμως από τις παιδικές διασκευές που προορίζονται αποκλειστικά για ανάγνωση, το νεαρό κοινό αποτελεί πρόσφορο έδαφος και για τη δημιουργία διασκευών που συνδυάζουν τον λόγο με την κίνηση και τη δράση. Τέτοια παραδείγματα είναι οι διάφορες μουσικοθεατρικές παραστάσεις του Ερωτόκριτου για παιδιά, άλλοτε ερασιτεχνικές και άλλοτε επαγγελματικές, από επώνυμους δημιουργούς – λ.χ. Ο Ερωτόκριτος από τον θίασο του Ηλία Καρελλά, που ανέβηκε τη θεατρική σεζόν 2014-2015 και παντρεύει το παραδοσιακό με το σύγχρονο· ή οι διασκευές του Ερωτόκριτου για το Θέατρο Σκιών, με πιο γνωστές αυτές του Ευγένιου Σπαθάρη, οι οποίες συναντώνται σε δύο εκδοχές: μία προοριζόμενη για παιδικό τηλεοπτικό πρόγραμμα και η άλλη, αρκετά μεταγενέστερη της πρώτης, όπου ο Ερωτόκριτος «ζωντάνεψε» για δεύτερη φορά από τον Σπαθάρη, στο πλαίσιο του θεάματος «Δρόμοι για τον Ερωτόκριτο».

Στο πλαίσιο των ερασιτεχνικών παραστάσεων από την άλλη, εκτός από τις παραστάσεις ενηλίκων με θεατές τα παιδιά, ο Ερωτόκριτος παίζεται και από μαθητές, σε κέντρα δημιουργικής απασχόλησης και σχολεία, συνήθως σε εκδηλώσεις με αφορμή το κλείσιμο της σχολικής χρονιάς. Όπως σημειώνει η Εύη Τσιτιρίδου-Χριστοφορίδου, η δική της διασκευή «προτείνεται τόσο για παραστάσεις παιδικού θεάτρου όσο και για σχολικές παραστάσεις».

Διαβάζοντας την εν λόγω διασκευή, κάποιος που είναι εξοικειωμένος με το κρητικό δίστιχο στην παραδοσιακή του μορφή, σε ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο στίχο, ίσως αμέσως θα αναρωτηθεί γιατί η διασκευάστρια συντομεύει τον στίχο σχεδόν στο μισό, συνθέτοντας τετράστιχες στροφές με επτασύλλαβους, οκτασύλλαβους και εννεασύλλαβους, κυρίως ιαμβικούς, στίχους. Αλλά ίσως αυτή την επιλογή να δικαιολογεί η πρόθεσή της να κάνει το έργο προσβάσιμο σε περισσότερους αποδέκτες, δίνοντας το αισιόδοξο μήνυμα ότι ακόμα και για τις πολύ νεαρές ηλικίες μπορούν να υπάρξουν δίαυλοι επικοινωνίας με τον Ερωτόκριτο. Συνολικά, η διασκευή αποτελείται από 100 στροφές, με ζευγαρωτή ομοιοκαταληξία, που αφηγούνται με τρόπο εύληπτο την ιστορία του Ερωτόκριτου και της Αρετούσας, φροντίζοντας, παρά τη γλωσσική απλούστευση, να μην παραλείψει καίριες πληροφορίες όπως ότι ο ποιητής είναι Κρητικός:

Απ’ την Κρήτη ποιητάρης
κι επιδέξιος λαουτάρης
έγραψε το έργο αυτό,
που ’ναι στον κόσμο ξακουστό.

Κορνάρος είναι τ’ όνομά του
και φημισμένη η γενιά του.
Γέννημα θρέμμα της Σητείας,
λεβεντογέννας πολιτείας.

Καθώς και το γεγονός ότι η υπόθεση του έργου διαδραματίζεται στην αρχαία Αθήνα:

Στην Αθήνα την αρχαία,
πόλη ζηλευτή κι ωραία […].

Το γεγονός ότι η έκδοση απευθύνεται σε νεαρό ηλικιακά κοινό δεν της στερεί τη γοητεία του αυθεντικού Ερωτόκριτου, όπως τον γνωρίζουμε παραδοσιακά.

Η υπόθεση ολοκληρώνεται μέσα σε επτά σκηνές, για τις οποίες δίδονται οι βασικές σκηνικές οδηγίες. Η διασκευάστρια διατηρεί τα κύρια πρόσωπα του πρωτότυπου έργου: τον Ερωτόκριτο, τη βασιλοπούλα Αρετούσα, τον βασιλιά Ηράκλη, τη βασίλισσα Αρτέμη, την παραμάνα Φροσύνη, τον Πεζόστρατο, τον Πολύδωρο· αλλά κάνει δύο τους αφηγητές (Α’ και Β’) και προσθέτει δύο νέους ρόλους: την Ανθή, που είναι μία νεαρή φίλη της Αρετούσας, η οποία, σαν συνομήλική της, συμμερίζεται τον ενθουσιασμό της βασιλοπούλας να γνωρίσουν τον άγνωστο τραγουδιστή:

Γλυκιά Αρετούσα μου, κι εγώ
το ίδιο με σένα λαχταρώ.
Λες να ’ναι και το πρόσωπό τους
γλυκό, όπως το παίξιμό τους;

και ένα αηδόνι: Το αηδόνι εδώ, όπως και στο πρωτότυπο τα δυο πουλιά που πέταξαν στη φυλακή, λειτουργεί ως προμήνυμα για την αίσια έκβαση του έργου:

Σήκω, Αρετή, και μη λυπάσαι,
ευτυχισμένη πια θε να ’σαι!
Το αντρειωμένο παλικάρι
γυναίκα του ήρθε να σε πάρει!

Η γλωσσική λιτότητα και η απουσία κρητικών ιδιωματισμών θυμίζουν πολύ τη διασκευή του Βασίλη Ρώτα, η οποία είχε δημιουργηθεί κατά παραγγελία του Νίκου Κούνδουρου το 1963. Θυμίζω ότι και ο Ρώτας είχε ασχοληθεί συστηματικά με το παιδικό κι εφηβικό θέατρο, όπως και η Εύη Τσιτιρίδου-Χριστοφορίδου. Στο τέλος της εν λόγω έκδοσης, παρέχεται πλούσια προτεινόμενη βιβλιογραφία, στην ελληνική, την αγγλική, τη γαλλική, τη γερμανική και την ιταλική γλώσσα για τους εκπαιδευτικούς του θεάτρου και τους εμψυχωτές, όπως κι ένα ενδεικτικό γλωσσάρι της κρητικής διαλέκτου με λέξεις που χρησιμοποιούνται στη διασκευή, καθώς και ενδιαφέρουσες ασκήσεις-δραστηριότητες, που θα βοηθήσουν τα παιδιά να εξοικειωθούν με τον κόσμου του Ερωτόκριτου. Η εικονογράφηση του εξωφύλλου έγινε από τη Χαρά Γιασεμάκη, η οποία φιλοτέχνησε μια έγχρωμη και ελκυστική ζωγραφιά, όπου το αγαπημένο ζευγάρι των πρωταγωνιστών στέκεται μπροστά από το παλάτι με την Αρετούσα να φοράει ένα στεφάνι από ανθάκια στα μαλλιά και στο χέρι της να κρατά ένα τριαντάφυλλο· στο εσωτερικό του βιβλίου η εικονογράφηση, επιμελημένη από την ίδια την εκδότρια Αθηνά Σοκόλη, γίνεται πιο λιτή, με ασπρόμαυρες εικόνες, που όμως του προσδίδουν ενδιαφέρον καθώς θυμίζουν σε έναν βαθμό τις λιτές μικρογραφίες που πλαισίωναν το επτανησιακό χειρόγραφο, ή χειρόγραφο του Λονδίνου όπως είναι γνωστό, και μερικές από τις οποίες μας είναι ήδη οικείες στη λιτή τους απόδοση από τον Θωμά Φανουράκη στις εκδόσεις του ποιήματος.

tsitchristford Το γεγονός ότι η έκδοση απευθύνεται σε νεαρό ηλικιακά κοινό δεν της στερεί τη γοητεία του αυθεντικού Ερωτόκριτου, όπως τον γνωρίζουμε παραδοσιακά. Εύχομαι να την αξιοποιήσουν και να την απολαύσουν τόσο οι ενήλικοι (σκηνοθέτες ή εκπαιδευτικοί) όσο και οι ανήλικοι αποδέκτες της (ως θεατές ή/και ηθοποιοί) μαζί με τους συνοδούς τους.