Αργυρώ Πιπίνη: «Αντώνιος και Κλεοπάτρα»

Είθισται, όταν ένας συγγραφέας δημιουργεί μια περσόνα, να κρατά σταθερά κάποια χαρακτηριστικά της στο επόμενο βιβλίο. Η Αργυρώ Πιπίνη, όμως, μας ξαφνιάζει ευχάριστα. Αν στο Περικλής και Ασπασία η ηρωίδα γάτα ήταν… γατούλα (με όλα, δηλαδή, τα χαρακτηριστικά του φύλου: ολίγον ζηλιάρα, ολίγον ναζιάρα, ολίγον ιντριγκαδόρισσα), η γάτα-ηρωίδα στο Αντώνιος και Κλεοπάτρα κινείται σε άλλο μήκος κύματος.

Παραφράζοντας την εισαγωγική φράση θα λέγαμε ότι «αυτό είναι το δώρο» που κάνει η συγγραφέας στο αναγνωστικό κοινό με το 2o βιβλίο της σειράς «Μικρά γατικά». Για άλλη μια φορά καταφέρνει, γράφοντας ένα βιβλίο για παιδιά, να απευθυνθεί σε ένα ευρύτερο κοινό, καταρρίπτοντας τον μύθο για την ηλικία στην οποία απευθύνεται ένα βιβλίο, που χαρακτηρίζεται ως παιδικό.

Αν έπρεπε να χαρακτηρίσουμε τούτη τη γάτα με μια λέξη, θα τη χαρακτηρίζαμε «φεμινίστρια». Και εδώ είναι το μυστικό της επιτυχίας του βιβλίου. Η Πιπίνη, πατώντας πάνω στο ιστορικό πλαίσιο, καταρρίπτει όλα τα στερεότυπα. Όχι μόνο γιατί παρουσιάζει τη γάτα-Κλεοπάτρα ως ισότιμο μέλος της βασιλικής οικογένειας. Αλλά γιατί, βήμα βήμα, αποδομεί αντιλήψεις που μέχρι και σήμερα κυριαρχούν. Οι δύο Κλεοπάτρες (βασίλισσα και γάτα) έχουν μια ιδιαίτερη σχέση μεταξύ τους. Είναι φίλες! Μα υπάρχει γυναικεία φιλία; θα μου πείτε. Ακριβώς σε αυτό το στερεότυπο η Πιπίνη απαντά, ανατρεπτικά και γατικά, ναι! Υπάρχει.

Κι αυτό γιατί οι Κλεοπάτρες της διαθέτουν ένα ιδιαίτερο προσόν, που τις καθιστά αντικείμενο θαυμασμού. Κι αυτό, πέραν της γοητείας που ασκούν με την εξωτερική τους εμφάνιση, έγκειται στο ότι εκπαιδεύονται και μορφώνονται. Κι έτσι, η φυσική ομορφιά μπαίνει σε δεύτερη μοίρα μπροστά στην ομορφιά του μυαλού. Για σκεφτείτε! Γυναίκα… Και όμορφη και μορφωμένη… Ουάου! που λένε και οι μαθητές μου. Και χάρη σε αυτή τη δύναμη, την πνευματική, θα διδάξει στον Αντώνιο πως η αγάπη, η πραγματική, η ουσιαστική, δεν εκφράζεται με γυναικεία τσαλίμια και πονηριές. Εκφράζεται με πράξεις, και θα του το αποδείξει όταν θα του χαρίσει τον σκοτωμένο από εκείνη Άποφι. Και θα τον υποτάξει παντοτινά χάρη στη δύναμη του μυαλού της.

Ο επόμενος μύθος που καταρρίπτει αφορά τη φιλία. Γιατί, παρόλο που είναι από γενιά βασιλική, τίποτα δεν την εμποδίζει να παίζει με τον Χέφρι, το μικρό και αδύναμο σκαθάρι. Που ενώ θα μπορούσε να το εξαφανίσει κάτω από τη βασιλική πατούσα της, γίνεται φίλη του. Φίλη με ένα πλάσμα κατώτερο και πιο αδύναμο.

Από την άλλη πλευρά, ο Αντώνιος… Το αρσενικό! Που αποκαλεί την Κλεοπάτρα «κουκλάκι» και «ομορφούλα» (αν σε αυτή τη γλώσσα δε διαγράφεται το πόσο έξυπνα έχουν αξιοποιηθεί οι στερεοτυπικές αντιλήψεις, τότε πού;). Που ονειρεύεται μεγαλεία. Που παραδίδεται στην έκφυλη ζωή της εξουσίας. Που οι δολοπλοκίες, οι εγωισμοί, η φιλοδοξία και η αφροσύνη τον οδηγούν στην πτώση.

Η Πιπίνη, πατώντας πάνω στο ιστορικό πλαίσιο, καταρρίπτει όλα τα στερεότυπα.

Κι ανάμεσα στους δύο, η γάτα-Κλεοπάτρα. Που δε χωρίζει, αλλά ενώνει το ζευγάρι (τελικά: στους δύο, τρίτος… χωρεί, μας λέει η συγγραφέας). Και που χαρίζει απλόχερα την αγάπη και τη στοργή της, και στους δύο, μέχρι τέλους.

Αν όμως το βιβλίο έχει κάτι που το καθιστά ιδιαίτερο, που του δίνει μια ξεχωριστή πινελιά, είναι οι τίτλοι των κεφαλαίων του. Σε αυτούς φαίνεται, όχι μόνο το στέρεο λογοτεχνικό υπόβαθρο που διαθέτει η Αργυρώ Πιπίνη, αλλά και η έντονη διακειμενικότητα, γεγονός που μπορεί να αξιοποιηθεί για περαιτέρω αναζητήσεις/συζητήσεις με μεγαλύτερους –ηλικιακά– αναγνώστες.

Το κείμενο «συνομιλεί» με τον Καβάφη. Τι έξυπνο εύρημα! Εξάλλου, το μεγάλο ειδύλλιο Αντώνιου και Κλεοπάτρας οριστικοποιήθηκε στην Αλεξάνδρεια. Αυτήν που, χάρη στον Καβάφη, έγινε αιώνιο σύμβολο. Στο ποίημα «Αλεξανδρινοί Βασιλείς» για τον Καισαρίωνα (τον μικρότερο γιο της Κλεοπάτρας), γράφει ο ποιητής: «αυτόν τον είπανε Βασιλιά των Βασιλέων» (ενώ η Πιπίνη θα μιλήσει για τη βασίλισσα των βασιλέων). Και το βιβλίο θα κλείσει με τον πασίγνωστο στίχο «Αποχαιρέτα την, την Αλεξάνδρεια» από το καβαφικό «Απολείπειν ο θεός Αντώνιον». Αλλά και η λακωνική έκφραση του Ιούλιου Καίσαρα «Veni, vidi, vici» θα γίνει από την Πιπίνη «Ήρθε, είδε, αγάπησε» συμπυκνώνοντας εξίσου λακωνικά τη σχέση Αντώνιου-Κλεοπάτρας. Εξάλλου, σε τέτοιους έρωτες, τα λόγια είναι περιττά.

Κι επειδή η Πιπίνη έχει κι ένα θεατρικό υπόβαθρο, ο τίτλος «Στη Μέμφιδα, στη Μέμφιδα» συνειρμικά –λόγω της επανάληψης– οδηγεί στην τσεχοφική φράση («Στη Μόσχα, αδελφές μου, στη Μόσχα»), σύμβολο κάθε ανεκπλήρωτου ονείρου ή μεγαλείου, που ήταν και η μοίρα των δύο ερωτευμένων ηγεμόνων. Αλλά και ο τίτλος «Μεγάλη ανατριχίλα» υπενθυμίζει –όπως και στην ταινία του Λόρενς Κάσνταν– πως όσο κι αν ο χρόνος κυλά, όσο κι αν ο κόσμος μας γίνεται όλο και πιο σκληρός και κυνικός, το μόνο που αξίζει, τελικά, είναι η αγάπη που δίνεις και που –κάποτε– παίρνεις.

Αυτό έκανε, εντέλει, η Αργυρώ Πιπίνη στο δεύτερο βιβλίο της σειράς. Με αφορμή ένα ιστορικό ζευγάρι, μας μίλησε για την αξία της αγάπης, που βρίσκει πολλούς τρόπους να εκφράζεται.

Επάξια στέκει δίπλα στο κείμενο η εικονογράφηση της Ιφιγένειας Καμπέρη. Το βλέμμα του αναγνώστη «παγιδεύεται» ήδη από το εξώφυλλο, στο οποίο κυριαρχούν όλα τα θεματικά μοτίβα του βιβλίου. Τα ιερογλυφικά, το ιστορικό ζευγάρι και η Κλεοπάτρα-γάτα που αποδίδεται εμβληματικά, ως η πρωταγωνίστρια της αφήγησης. Η Καμπέρη αποδίδει με γεωμετρικά μοτίβα τις βασικές στιγμές της ιστορίας, διατηρώντας την ισορροπία μεταξύ εικόνας και κειμένου. Ιδιαίτερη μνεία αξίζει η παλέτα των χρωμάτων την οποία αξιοποιεί και λειτουργεί ως συγκείμενο. Κόκκινο, κίτρινο και γκρι/μαύρο.

Στην αρχαία Αίγυπτο, τα χρώματα ήταν μέρος της ουσίας και της ύπαρξης. Παράγονταν από ορυκτές ενώσεις, εξ ου και το ότι κατάφεραν να «επιβιώσουν», σχεδόν αναλλοίωτα, στον χρόνο. Καθένα από αυτά είχε μια εγγενή συμβολική σημασία, πάντα διττή – όπως τα πάντα στη ζωή. Η εικονογράφος τα αξιοποιεί όλα αυτά και στήνει εικόνες που υπηρετούν το νόημα. Το κόκκινο, σύμβολο της νίκης και του έρωτα αλλά και του θυμού, της οργής, υπάρχει σε κάθε εικόνα που η ζωή βρίσκεται αντιμέτωπη με το πάθος του έρωτα, της εξουσίας, του πολέμου. Το κίτρινο, σχεδόν χρυσό, σύμβολο της αιωνιότητας, του άφθαρτου και ακατάλυτου, υπάρχει σε κάθε εικόνα που αποδίδει τη δύναμη: της εξουσίας, των φυσικών φαινομένων, των θεών. Και τέλος, το γκρι/μαύρο, όχι μόνο ως το χρώμα της μελάνης της γραφής αλλά και ως σύμβολο θανάτου και ζωής, ταυτόχρονα. Ας μην ξεχνάμε ότι η Αίγυπτος λεγόταν και kemet, από το χρώμα του βούρκου του Νείλου που ήταν ταυτόχρονα καταστροφικός (όταν πλημμύριζε) αλλά και ζωοδότης (για τις καλλιέργειες, με την πλούσια ιλύ που άφηνε πίσω του).

appni Το έργο Αντώνιος και Κλεοπάτρα ευτύχησε στα χέρια των δύο δημιουργούν. Ένα βιβλίο που διαβάζεται και σε επίπεδο δήλωσης αλλά και σε επίπεδο συνυποδήλωσης. Ένα βιβλίο που αποδεικνύει ότι η Λογοτεχνία είναι, εντέλει, μια αέναη σπουδή στη γλώσσα. Είτε είναι η γλώσσα του Λόγου, είτε είναι η γλώσσα των Χρωμάτων. Γι’ αυτό και απευθύνεται σε κάθε αναγνώστη, πέρα από ηλικιακούς περιορισμούς.