Mark Twain – Philip Stead: «H αρπαγή του πρίγκιπα Μαργαρίνη»
«Η αφήγηση πρέπει να ρέει όπως ρέει το ρυάκι από τους λόφους μέσα από θαλερά δάση, αλλάζοντας την πορεία του με το κάθε κοτρόνι που συναντάει στο διάβα του… αλλά κυλάει, ακολουθώντας πάντα έναν τουλάχιστον κανόνα, πάντα πιστό σ’ αυτόν τον κανόνα, τον κανόνα της αφήγησης που δεν έχει κανόνα». Μαρκ Τουέιν
Αυτά και άλλα πολλά, ενδιαφέροντα και σπουδαία από τον Μαρκ Τουέιν (κατά κόσμον Samuel Langhorne Clemens), τροφοδότη της ψυχής και τιμονιέρη των πολυταξιδεμένων ονείρων μου στα χρόνια που τ’ άστρα κατέβαιναν μέχρι το παράθυρό μου και από εκεί δεν δίσταζαν να προχωρήσουν ίσαμε το λιτό δωμάτιο· γνώριζαν και από άλλες παρόμοιες προσεγγίσεις: διόλου ξένος χώρος δεν θα ήταν γι’ αυτά. Και κάτι άλλο από τον μεγάλο συγγραφέα της Αμερικής Μαρκ Τουέιν, που γεννήθηκε το 1835 στη Φλόριντα του Μιζούρι και πέθανε, έχοντας δικαιώσει τον ερχομό του στον κόσμο μας, στο Ρέντινγκ του Κονέκτικατ, το 1910: «Κλασικό είναι κάτι που ο καθένας θέλει να το είχε διαβάσει και κανείς δεν θέλει να το διαβάσει» είχε πει, αυτοσαρκαζόμενος ίσως.
Σε όλο το έργο του ο Μαρκ Τουέιν προσπάθησε να εκφράσει με ανορθόδοξο, όσον αφορά τα κλασικά πρότυπα, τρόπο γραφής, μια περίοδο της αμερικανικής ιστορίας από τις κρισιμότερες. Ευθυμογράφος, χιουμορίστας, εντυπωσιακός ομιλητής, συγγραφέας ταξιδιωτικών εντυπώσεων και αυτοβιογραφικών έργων, και βεβαίως ούτε λόγος δεν γίνεται για τα δημοφιλέστατα –μέχρι σήμερα– μυθιστορήματά του, αντιμετώπισε, ήδη από την εφηβεία του, πλήθος δυσκολιών και οικονομικών καταστροφών, αλλά και τραγωδιών με την απώλεια των πιο αγαπημένων του προσώπων. Ήταν στο βάθος της καρδιάς του μελαγχολικός – και ας έκανε τους άλλους να χαίρονται και να γελούν. Με την ευκαιρία της γνωριμίας μου με Την αρπαγή του πρίγκιπα Μαργαρίνη, ανέτρεξα στις σημειώσεις μου και στα βοηθήματα που αφορούν τον μεγάλο αυτό συγγραφέα, για τον οποίο τόσο ο Έρνεστ Χέμινγουεϊ όσο και ο Ουίλιαμ Φόκνερ έγραψαν: «Η επίδρασή του στη διαμόρφωση και εξέλιξη του αμερικανικού μυθιστορήματος υπήρξε ανυπολόγιστη».
Παρ’ όλα αυτά, οσάκις τον θυμάμαι, φέρνω στον νου τους υπέροχους στίχους του Σεφέρη (από το «Μυθιστόρημα Κ’»):
Στο στήθος μου η πληγή ανοίγει πάλι
όταν χαμηλώνουν τ’ άστρα και συγγενεύουν με το κορμί μου
όταν πέφτει σιγή κάτω από τα πέλματα των ανθρώπων…
Θα είναι ίσως περιττό να θυμίσω ότι την ουράνια μελωδία των στίχων συνέθεσε ο Μίκης Θεοδωράκης στις φυλακές Αβέρωφ τον Ιανουάριο του 1968…
Ασφαλώς και μου δόθηκε η ευτυχία να θυμάμαι σελίδες γραμμένες από τον παλιό πλοηγό ποταμόπλοιου, στοιχειοθέτη, ανταποκριτή πασίγνωστων εφημερίδων, ακούραστο ταξιδευτή, θεατρικό συγγραφέα και δημιουργό μεγάλων έργων, η σπάνια θα έλεγα ευτυχία, διότι αν μπορείς και θυμάσαι ό,τι αγάπησες και αγαπάς, σε καιρούς ηλιόλουστους μα και σε μέρες γκρίζες από τα βαριά, ακίνητα σύννεφα, πρέπει να θεωρείσαι (και να αισθάνεσαι) τυχερός. Δεν θα αναφέρω τίτλους έργων του, ω, είναι τόσο γνωστά, τόσο πολύ αγαπήθηκαν, ώστε από άπειρους αναγνώστες ονομάστηκαν δώρα του Τουέιν στην ανθρωπότητα.
Θα σταθώ στην ανολοκλήρωτη ιστορία του, Η αρπαγή του πρίγκιπα Μαργαρίνη – που εντέλει δεν ήταν αρπαγή! Αλλά πρώτα απ’ όλα, ας αφήσουμε τη φαντασία μας να γυρίσει στο μακρινό 1879, βραδάκι σε ξενοδοχείο του Παρισιού, και στο σαλονάκι του διαμερίσματος όπου κατοικούσε η οικογένειά του: Ο διάσημος συγγραφέας και θερμότατος άνθρωπος και οικογενειάρχης, Μαρκ Τουέιν, καθόταν περιβαλλόμενος από τις κορούλες του, οι οποίες τον ικέτευαν για μια ακόμη καινούργια ιστορία. Πώς μπορούσε να αρνηθεί ο συγγραφέας πατέρας που γνώριζε εκ γενετής –σχεδόν– την ευεργεσία των παραμυθιών και το δώρο της ανθρώπινης επαφής; Εξάλλου, ήταν πλέον συνήθεια. Έτσι, τα κορίτσια διάλεξαν μια εικόνα από κάποιο περιοδικό, έναν ανθρώπινο σκελετό συγκεκριμένα (πάντα οι επιλογές τους ήταν απρόβλεπτες) και, χαμογελαστές και αδημονούσες, ανακοίνωσαν: «Είμαστε έτοιμες, μπαμπά» και ο μπαμπάς έβαλε το κεφάλι κάτω και το παραμύθι άρχισε να ξετυλίγεται: Ότι ήταν –λέει– ένα παιδί που το όνομά του ήταν Τζόννυ, ένα αγόρι φτωχό, καλόψυχο, με έναν απαίσιο παππού, στην πιο αφάνταστη ερημιά και στην πιο έσχατη φτώχεια. Μοναδική παρηγοριά του ένα κοτόπουλο ισχνό και λυπημένο…
Ένα μπουκέτο ευλογημένων, ευωδιαστών λουλουδιών είναι και το βιβλίο που κρατώ στα χέρια μου.
Ο Μαρκ Τουέιν θα σημειώσει αργότερα ότι τα διάφορα περιστατικά και οι απίθανες περιπέτειες που έζησε ο Τζόννυ, με το κοτοπουλάκι και με μερικούς μαγικούς αχνογάλαζους σπόρους στην τσέπη του, κράτησαν τις κοπέλες σε έξαψη ώστε για πέντε βράδια τον άκουγαν με προσήλωση. Εντούτοις, ο συγγραφέας δεν ολοκλήρωσε το παραμύθι, μόνον κατέγραψε με βιάση ορισμένες φράσεις και σκηνές, και ήταν αυτές οι μοναδικές σημειώσεις που κράτησε από τα αμέτρητα παραμύθια που είχε αφηγηθεί στα κοριτσάκια του. Με τον θάνατό του δε αυτές κατέληξαν στο Αρχείο Μαρκ Τουέιν στο Πανεπιστήμιο Καλιφόρνια, του Μπέρκλεϊ, όπου μελετητής του Τουέιν το ανακάλυψε –τυχαίως– αναζητώντας ίχνη άλλου έργου…
Έτσι, το 2014 ο εκδοτικός οίκος Doubleday Books for Young Readers αγόρασε τα δικαιώματα σκοπεύοντας στην έκδοση ενός εντελώς καινούργιου βιβλίου, βασισμένο όμως στις (προ εκατό ετών) σημειώσεις του συγγραφέα. Έπειτα, και για καλή τύχη των αναγνωστών –νέων και μεγαλύτερων– το έργο ανέλαβαν να συνεχίσουν και να ολοκληρώσουν ο Φίλιπ Στεντ, συγγραφέας, και η σύζυγός του Έριν Στεντ, εικονογράφος, βραβευμένοι και οι δύο με το Μετάλλιο Κάλντεκοτ για το θαυμάσιο και πασίγνωστο βιβλίο τους, στο οποίο εξαίρεται η καλοσύνη κα η αληθινή φιλία, A Sick Day for Amos McGee. Ας σημειωθεί ότι το έργο έχει ήδη πωλήσει στις ΗΠΑ εκατοντάδες χιλιάδες αντίτυπα, ενώ έχει μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες. Χαρακτηρίστηκε δε από κοινό και κριτικούς ως ένα από τα καλύτερα εικονογραφημένα παιδικά βιβλία που κυκλοφόρησαν ποτέ.
Ο Φίλιπ Στεντ, βασιζόμενος στις σημειώσεις του Τουέιν αλλά και στο πνεύμα του που ακόμα σπαρταρά, «ύφανε ένα κείμενο 10.000 λέξεων, όπου συνταίριαξε αρμονικά και “χωρίς ραφές” τη δική του αφήγηση με την αφήγηση του Τουέιν. Η Έριν Στεντ, χρησιμοποιώντας τόσο παλιές όσο και νέες τεχνικές –ξυλογραφία, μελάνι, μολύβι και μηχανή κοπής με λέιζερ– δημιούργησε τις παμπόνηρες, αστείες και συγκινητικά όμορφες εικόνες που κοσμούν τούτο το νέο έργο», γράφει ο εκδότης στο κατατοπιστικό και εγκωμιαστικό σημείωμά του.
Συχνά ο χρόνος παίζει μαζί μας. Σκληρά παιχνίδια κάποτε. Δεν παραλείπει όμως να απλώσει το χέρι βαστώντας κλαδιά από βάλσαμο, φούλι και βασιλικό. Τότε και εμείς ευφραινόμαστε από τη χειρονομία και την ευωδιά και λησμονούμε τα δεινά που άλλοτε σκορπίζει. Ένα μπουκέτο ευλογημένων, ευωδιαστών λουλουδιών είναι και το βιβλίο που κρατώ στα χέρια μου. Όπου η καλοσύνη, η αθωότητα και η φιλία λάμπουν σαν άστρα σε νύχτα βαθιά και βυθισμένη σε έγνοιες.
Όσον με αφορά, λέω να τοποθετήσω πλάι στους ήρωές μου και τον μικρούλη Τζόννυ, που ζούσε σε ένα εγκαταλειμμένο και πανάθλιο κτήμα, στην άκρη της πόλης, με έναν γκρινιάρη παππού, πεινώντας, υπομένοντας, με μόνη συντροφιά και αγάπη ένα κοτόπουλο λυπημένο, ισχνό και απελπισμένο, που είχε δυο ονόματα: η Λοιμώ και η Λιμώ· άραγε, μήπως υπήρξε και άλλο κοτόπουλο, απόν για πάντα τώρα, και φεύγοντας, μην έχοντας κάποιο ενθύμημα να αφήσει πίσω του, άφησε το όνομά του; Όπως και αν έχει, η Λοιμώ και η Λιμώ ήταν προσηλωμένη στο αγόρι. Αλλά και εκείνο σε αυτήν. Οι δυο τους στον κόσμο. Μα όχι για πολύ. Γιατί ένα πρωί ξεκίνησαν…
Ω, είναι μεγάλη, περιπετειώδης ιστορία με κινδύνους, στρατιώτες και βασιλιάδες, δράκους, μια κυρούλα, γλυκιά μάγισσα, έναν χαμένο –τάχα– πρίγκιπα, τον περιβόητο Μαργαρίνη, γίγαντες και ζώα πολλά, καλόκαρδα, πανέμορφα να σπεύδουν σε βοήθεια του Τζόννυ και της Λοιμώς και της Λιμώς, που πλέον δεν ήταν δειλή ούτε και κακότυχη.
Απαραιτήτως πρέπει να αναφερθεί η εξαιρετική μετάφραση της Αθηνάς Δημητριάδου, καθώς και η εξίσου εξαιρετική επιμέλεια του εκλεκτού βιβλίου, που απευθύνεται σε όλες τις ηλικίες των αναγνωστών. Ένα βιβλίο καλό, τερπνό, το οποίο κοσμούν αισθήματα ανθρωπιάς και φιλότητας.
Σημείωση: Ο αστεροειδής 2362 Mark Twain πήρε το όνομά του από αυτό του συγγραφέα.
Η αρπαγή του πρίγκιπα Μαργαρίνη
Μαρκ Τουέιν, Φίλιπ Στεντ
μετάφραση: Αθηνά Δημητριάδου
εικονογράφηση: Έριν Στεντ
Εκδόσεις Πατάκη
152 σελ.
ISBN 978-960-16-7530-5
Τιμή €18,80
