Σταματία Τσιμούνη-Χιωτέλλη: «Οι κούκλες»
Με αυτόν τον απλό τίτλο, Οι κούκλες, που παραπέμπει ευθέως στον κόσμο του παραμυθιού, η Σταματία Τσιμούνη-Χιωτέλλη τιτλοφορεί το ολόφρεσκο, πανέμορφο, τέταρτο βιβλίο της. Πρόκειται για ένα καλογραμμένο παραμύθι, διαφορετικό από τα συνηθισμένα παραμύθια με κούκλες. Προηγούμενα βιβλία της είναι Η Μαστιχούλα (2011), Οι νεράιδες του Πελινναίου (2013) και Ο Πεντοκλημάτης (2014).
Οι κούκλες, θηλυκά ομοιώματα ανθρώπων, ήταν και είναι από τα προσφιλέστερα παιγνίδια των παιδιών, κυρίως των κοριτσιών. Οι πρώτες κούκλες φτιάχνονταν από πηλό κι από μάρμαρο στην Τανάγρα της Αττικής και στην Αθήνα. Περίφημες είναι οι μικροσκοπικές Ταναγραίες γυναίκες και οι μαρμάρινες κόρες των Αθηνών. Οι τεχνίτες που έφτιαχναν τις κούκλες, τις κόρες, λέγονταν κοροπλάστες.
Παραμύθια με ηρωίδες κούκλες που περπατούν, κούκλες που μιλούν, κούκλες που κλαίνε, κούκλες που τραγουδούν, με κούκλες που έχουν όλα τα χαρακτηριστικά του πρωτότυπου: του ανθρώπου, γράφονταν, γράφονται και πάντα θα γράφονται. Αλλά, θαρρώ, κανένας ίσαμε τώρα παραμυθάς δεν έχει ασχοληθεί σε βιβλίο του με την κατασκευή κούκλας και μάλιστα μιας πιο εξελιγμένης, ντελικάτης, ανθεκτικής πορσελάνινης κούκλας, ξεκινώντας από τα απαραίτητα υλικά και τον τρόπο σύνθεσης των υλικών, που η συγκεκριμένη συγγραφέας προσέγγισε και διαχειρίστηκε το θέμα που την απασχόλησε, την κατασκευή δηλαδή μιας κούκλας.
Οι άξονες πάνω στους οποίους κινείται η συγγραφέας είναι τα προβλήματα της καθημερινότητας των παιδιών, όπως η ζήλια και ο φθόνος, μέσα στο σχολείο, η ομορφιά και η ασχήμια, ο δικός μου κι ο ξένος, εγώ και οι άλλοι, η παραδοχή κι αποδοχή της διαφορετικότητας, η συνύπαρξη των αντιθέτων, η εφευρετικότητα, η δημιουργία, ο πόλεμος και η ειρήνη, προβλήματα που αντιμετωπίζει ο δάσκαλος, ο γονιός, όπως και ο σύγχρονος άνθρωπος, ο κόσμος σήμερα.
Οι βασικοί ήρωες και καλλιτέχνες/δημιουργοί των κουκλών της Σταματίας Τσιμούνη-Χιωτέλλη για την κατασκευή των αθυρμάτων μιμούνται τον Δημιουργό του Αδάμ και της Εύας, ακολουθούν τα ίδια στάδια και φτάνουν θαυματουργικά, τηρουμένων των αναλογιών, στο ίδιο αποτέλεσμα: κατασκευάζουν όντως ομοιώματα ανθρώπων με βασικό υλικό την πορσελάνη και νερό, αντί για χώμα και νερό. Μια πορσελάνινη κούκλα είναι όχι απλώς μακροβιότερη, είναι αθάνατη σε σχέση και με τον μακροβιότερο άνθρωπο. Μια πορσελάνινη κούκλα μπορεί να είναι, να υπάρχει αιώνια, αν δεν πέσει θύμα σπασίματος. Ο άνθρωπος είναι αναλώσιμος, ολιγόζωος, το πολύ να ζήσει έναν αιώνα, 100 χρόνια.
Με απλό τρόπο περνάει πρακτικές, χρήσιμες γνώσεις στα παιδιά, μεταφέροντας τη δράση σε ένα μαγικό περιβάλλον όπου «φυσικά» και αβίαστα συντελείται το θαύμα. Στον μαγικό κόσμο του παραμυθιού, όπως και στην αντίληψη του παιδιού για τον κόσμο, όλα τα στοιχεία της φύσης είναι ζωντανά: αισθάνονται, κινούνται, μιλούν, συνεννοούνται μεταξύ τους.
Η δραστήρια και ταλαντούχα δασκάλα του Δημοτικού Σχολείου Συκιάδας Χίου δεν χρησιμοποιεί κούκλες του εμπορίου, έτοιμες κούκλες για να πλέξει τις λέξεις γράφοντας το παραμύθι της. Οι δικοί της «κοροπλάστες», οι καλλιτέχνες κουκλοποιοί, ο Ιγνάτιος και η Ανούσσα, φτιάχνουν κούκλες στο καλλιτεχνικό εργαστήρι τους, για τις ανάγκες του παραμυθιού, ενώνοντας σκόνη πορσελάνης και νερό. Τις καλουπώνουν κι όταν στεγνώσουν τις ξεκαλουπώνουν με τόση αγάπη που όχι απλώς μοιάζουν σαν ζωντανές, είναι ζωντανές. Ολοζώντανες βγαίνουν στον μαγικό τους κόσμο. Γιατί φύσησαν μέσα τους πνοή ζωής, τους έδωσαν ζωή οι δημιουργοί τους. Τις νύχτες οι κούκλες του Ιγνάτιου και της Ανούσσας ζουν στον μαγικό τους κόσμο, μιλούν μεταξύ τους, στενοχωριούνται, θυμώνουν, κατεβαίνουν από τα ράφια, μαλώνουν…
«Χρόνια τώρα φτιάχνουν κούκλες από πορσελάνη. Κούκλες χαμογελαστές, κούκλες σκερτσόζες, κούκλες που νιώθεις ότι σε κοιτούν και θέλουν να σου πουν μια ιστορία. Ντυμένες με δαντέλες και μετάξια…» κούκλες πανέμορφες.
Αναρωτιέμαι πώς σκαρφίστηκαν οι «κοροπλάστες» της Σταματίας Τσιμούνη-Χιωτέλλη να φτιάσουν κούκλες όμορφες, χαμογελαστές. Ποια ανάγκη τούς ώθησε; «Ένα έργο τέχνης είναι άξιο μονάχα αν ξεπηδάει από μιαν ανάγκη», γράφει ο Ράινερ Μαρία Ρίλκε στο βιβλίο του Γράμματα σ’ ένα νέο ποιητή. Όμως ποια ανάγκη ώθησε τον Ιγνάτιο και την Ανούσσα να δημιουργούν όμορφες πορσελάνινες κούκλες; Η συγγραφέας ξέρει το μυστικό, κρυφό παράπονό τους: ένα Κάτι που λείπει από τους ίδιους, εκτός από την ανάγκη βιοπορισμού. Πριν από όλα θα τις χρυσοπουλήσουν και θα πάρουν χρήματα να συντηρούνται και ν’ αγοράζουν υλικά για να συνεχίζουν το έργο τους. Γιατί όμως κατασκευάζουν όμορφες κούκλες; Ποια η ανάγκη που τους επιβάλλει ηθικά να είναι όμορφες οι κούκλες;
Είναι η δική τους εξωτερική εμφάνιση, η ασχήμια τους: ένας ψηλολέλεκας κι ασχημομούρης, ο Ιγνάτιος, αλλά εξαιρετικός ως χαρακτήρας. Μια παχουλή κυρία, η Ανούσσα, αλλά με ψυχή μάλαμα, «περιτριγυρισμένοι και οι δύο από τόση ασχήμια, αφιέρωσαν τη ζωή τους να φτιάχνουν κούκλες» όμορφες, προφανώς, σαν τα παιδιά που θα ήθελαν να έχουν αποκτήσει, τις πουλάνε εύκολα και ικανοποιούνται ψυχικά, ηθικά και υλικά, και πλέουν σε πελάγη ευτυχίας.
Παρατηρούμε πόσο διαισθητικά και πόσο μεθοδικά χτίζει το έργο της η δασκάλα, περνώντας με σταθερά, σίγουρα βήματα όλα τα στάδια της δημιουργίας, ξεκινώντας από την επιλογή των κατάλληλων υλικών. Δίνει με κάθε λεπτομέρεια το χτίσιμο μιας πορσελάνινης κούκλας. Με απλό τρόπο περνάει πρακτικές, χρήσιμες γνώσεις στα παιδιά, μεταφέροντας τη δράση σε ένα μαγικό περιβάλλον όπου «φυσικά» και αβίαστα συντελείται το θαύμα. Στον μαγικό κόσμο του παραμυθιού, όπως και στην αντίληψη του παιδιού για τον κόσμο, όλα τα στοιχεία της φύσης είναι ζωντανά: αισθάνονται, κινούνται, μιλούν, συνεννοούνται μεταξύ τους. Για το μικρό παιδί, δεν υπάρχει διαφορά ανάμεσα στο ζωντανό, στο έμψυχο και στο άζωο και άψυχο.
Έτσι και οι κούκλες έχουν αισθήματα για τον Ιγνάτιο και την Ανούσσα, που συμπεριφέρονται στα αθύρματά τους σαν να είναι τα παιδιά που δεν έχουν αποκτήσει, μάλλον από τον φόβο πιθανής ασχήμιας. Και φτιάχνουν όμορφες κούκλες. Τους βάζουν μάτια, φρύδια και μαλλιά, τις ντύνουν με όμορφα φορέματα, τις καλλωπίζουν με όλου του κόσμου την ομορφιά, δίνουν στην καθεμιά το όνομα που της ταιριάζει, ανάλογα με τον τόπο προέλευσης και το σουλούπι της, γιατί δεν είναι ίδιες. Οι κούκλες που βγαίνουν από τα χέρια του Ιγνάτιου και της Ανούσσας δεν είναι ίδιες, δεν είναι κλώνοι μιας. Η καθεμία έχει δική της, ξεχωριστή προσωπικότητα:
«…“Τούτην εδώ με τα καστανά κοτσίδια και τα φουσκωτά μάγουλα θα τη λέμε Χωριάτισσα, εκείνη τη μελαχρινή με το κόκκινο φόρεμα θα την πούμε Σπανιόλα, την άλλη με τη φινέτσα και το αριστοκρατικό παρουσιαστικό θα τη φωνάζουμε Μικρή Κυρία και αυτή […] με τα σχιστά ματάκια και τον κότσο θα τη λέμε Γκέισα”, είπαν και συμφώνησαν και για τα ονόματα».
Όπως στη φύση δεν υπάρχει ομοιομορφία, και η ζωή, κυρίως η τέχνη, μιμείται τη φύση, άλλοτε βελτιώνοντας τα δεδομένα κι άλλοτε ενεργώντας καταστροφικά, και οι επώνυμες κούκλες με τα ηχηρά ονόματα τυχαίνει να δείχνουν μια αποστροφή προς το διαφορετικό, προς την Τζακουμίνα που ο Ιγνάτιος έφτιασε με τα υπολείμματα των υλικών. Τη βλέπουν με μισό μάτι γιατί είναι παχουλή και φοράει καπέλο… Ωστόσο, υπάρχει χώρος και ελπίδα για όλους. Και για την Τζακουμίνα, την κούκλα του τζακιού. Υπάρχει κάπου κρυμμένος ένας υπομονετικός ωραίος νεαρός, ένας Μπλε Ιππότης που μπαίνει στο παιχνίδι κι αλλάζει, κατά κάποιον τρόπο, τα δεδομένα. Ύστερα από ένα ατύχημα, που παραλίγο να του στοιχίσει τη ζωή, θα παίξει τον τελευταίο, αλλά σημαντικό ρόλο στην ιστορία: και με σπασμένο χέρι γίνεται συνοδός και σύντροφος, ταίρι της παχουλής Τζακουμίνας για μια ευτυχισμένη, ατελεύτητη ζωή. Η μοίρα τα έφερε έτσι ώστε ο… ανάπηρος Μπλε Ιππότης και η διαφορετική κούκλα που την αποφεύγουν οι άλλες, να γίνουν ζευγάρι και να στολίζουν για πάντα το τζάκι της κυρίας Μπράντον που τους αγόρασε.
Όπως εύστοχα παρατηρεί ο δραστήριος συνάδελφός της, Γιώργος Αμπατζής: «Οι Κούκλες της Σταματίας Τσιμούνη-Χιωτέλλη δεν αποτελούν δημιούργημα ενός φανταστικού κόσμου, αλλά τις ανθρώπινες υπάρξεις που παίρνει στα χέρια του ο λειτουργός της εκπαίδευσης και πάνω τους χτίζει την ανθρώπινη συνείδηση. Τους δίνει γνώση, κριτική θεώρηση της ζωής, αυτοπεποίθηση, αυτοσεβασμό, ανιδιοτέλεια, αλληλεγγύη, αγάπη, ελπίδα. Οι κούκλες δεν είναι τα φανταχτερά στολίδια, δημιουργήματα των εργοστασίων παιδικών παιχνιδιών, αλλά μικρογραφία της ανθρώπινης κοινωνίας προσαρμοσμένη στον χώρο του σχολείου. Είναι τελικά ένα παραμύθι που μιλάει για την πίστη του ανθρώπου στον εαυτό του, την αγάπη και τη δικαίωση».
Με την αγάπη, την πίστη στη ζωή και την ελπίδα για έναν καλύτερο κόσμο, διαμορφώνονται οι διαπροσωπικές και διανθρώπινες σχέσεις, οι άνθρωποι βρίσκουν τρόπους να λύνουν όλα τα καθημερινά προβλήματα. Όλοι οι άνθρωποι συμβιούν και συνυπάρχουν. Όπου υπάρχει αγάπη και κατανόηση, όλοι χωρούν. Οι δημιουργοί προχωρούν, συνεχίζουν το έργο της δημιουργίας ως το σημείο που μπορούν να κατακτήσουν με το δικό τους έργο την απόλυτη Γνώση.
Η Μαρία Παληού-Μπαχά, που πλαισιώνει εικαστικά τις Κούκλες με την αυθεντική, ρεαλιστική απόδοση των μορφών με μολύβι, τα απαλά, συγγενικά χρώματα, τις απλές γραμμές, δημιουργεί ένα χαριτωμένο περιβάλλον δίνοντας τη δική της άποψη και διάσταση στο παραμύθι, όπου οι Κούκλες της Σταματίας Τσιμούνη-Χιωτέλλη ζουν στον δικό τους μαγικό κόσμο δικαιωμένες.
Οι κούκλες
Σταματία Τσιμούνη-Χιωτέλλη
εικονογράφηση: Μαρία Παληού-Μπαχά
Εκδόσεις άλφα πι
24 σελ.
ISBN 978-618-5117-94-8
Τιμή €10
