«[…] ο ανθρώπινος νους είναι έτσι φτιαγμένος ώστε να εντοπίζει για κάθε γεγονός μια ορισμένη αιτία, και για τον λόγο αυτό δυσκολεύεται να αποδεχθεί την επιρροή άσχετων ή τυχαίων παραγόντων. Άρα, το πρώτο βήμα είναι να συνειδητοποιήσουμε ότι μερικές φορές η επιτυχία ή η αποτυχία δεν είναι αποτέλεσμα μεγάλης επιδεξιότητας ή μεγάλης ανικανότητας αλλά, όπως έγραψε ο οικονομολόγος Άρμεν Άλσιαν, “συμπτωματικών συνθηκών”».

Όταν το παραπάνω κομμάτι αποτελεί ένα μέρος του μόλις τρισέλιδου προλόγου του βιβλίου Τα βήματα του μεθυσμένου του Λέοναρντ Μλόντινοφ (εκδόσεις ΠΕΚ), μπορούμε να φανταστούμε πόσο συναρπαστική μπορεί να είναι η συνέχειά του. Και πράγματι κάτι τέτοιο συμβαίνει μέσα στα δέκα κεφάλαια του τελευταίου βιβλίου αυτού του συγγραφέα εκλαϊκευμένης επιστήμης, σεναριογράφου (ταινία: Beyond the horizon και σειρές: «Star Trek: The next generation» και «Mac Gycer»), φυσικού και καθηγητή πανεπιστημίου. 

Απίθανη διαδρομή και απολαυστική, που οι μαθηματικοί σίγουρα θα την καταλάβουν πολύ καλύτερα και θα την εκτιμήσουν και για την απλότητα της παράθεσής της[…]Μέσα από απλούς κανόνες που παραθέτει εξετάζει το πώς αντικατοπτρίζονται αυτοί σε περίπλοκα συστήματα. Και φτάνει να αναρωτηθεί: Άραγε πόσο σπουδαίος είναι ο ρόλος της τύχης στο πιο σημαντικό απ’ όλα τα περίπλοκα συστήματα – την προσωπική μας μοίρα;

Σε αυτά τα δέκα κεφάλαια και μέσα από παραδείγματα από το αμερικανικό ποδόσφαιρο, το χρηματιστήριο, την έκδοση ενός βιβλίου, τα τυχερά παιχνίδια όπως το λόττο και το τζόκερ, και χρησιμοποιώντας τις γνώσεις μαθηματικών και φυσικής, μας οδηγεί σε εκείνη την ανακάλυψη που τον έκανε να γράψει αυτό το βιβλίο.

Σκοπός του δεν είναι να φιλοσοφήσει περί της τυχαιότητας. Αυτό άλλωστε το έχουν κάνει, με μεγάλη επιτυχία, φιλόσοφοι όπως ο Ρ. Ρόρτι, επί παραδείγματι – κι αυτός στην Αμερική. Αλλά μέσα από την περιγραφή των βασικών εννοιών της τυχαιότητας να δείξει τους τρόπους εφαρμογής της στα ανθρώπινα ζητήματα και στην καθημερινότητά μας. Αυτό από μόνο του ακόμα συνιστά μια μεγάλη αποκάλυψη. Πλην όμως ο Μλόντινοφ θέλει εδώ να πάει τα πράγματα λίγο παραπέρα. Μας παρουσιάζει τη δική του άποψη ακριβώς γι’ αυτούς τους τρόπους εφαρμογής. Έτσι, λοιπόν, συγκροτεί μια δυναμική θεωρία των τυχαίων διεργασιών στη ζωή μας.

Κεφάλαιο το κεφάλαιο και με σταθερό, μαθηματικού τύπου, βηματισμό στήνει τη θεωρία του. Αρχικά αφιερώνει περίπου τα δύο πρώτα κεφάλαια στο να δείξει την αναγνώριση των τυχαίων συμβάντων που λειτουργούν καταλυτικά στη ζωή μας, εισάγοντάς μας μέσω των μαθηματικών στους νόμους των πιθανοτήτων. Στη συνέχεια, μέσω του Καρντάνο αλλά και της πασίγνωστης στήλης του περιοδικού Parade, «Ask Marilyn», μας δείχνει τα πατήματα σε έναν «δρόμο δυνατοτήτων». Προχωρώντας στο μονοπάτι που άνοιξε ο Καρντάνο, με τον Γαλιλαίο και τον Πασκάλ θέτει εκείνες τις καίριες μαθηματικές βάσεις στη μελέτη της τυχαιότητας και στην έννοια της μαθηματικής αναμενόμενης τιμής. Στη συνέχεια, με τον Μπερνούλλι και διά του τζόγου –ήτοι ενός πρώιμου νόμου πιθανοτήτων– αλλά και μέσω της μαθηματικής ακολουθίας και της «ηθικής βεβαιότητας» του τελευταίου, περνάμε σε μια πρώτη αποσαφήνιση και βελτίωση αυτών των θεωριών. Με τη μέτρηση και τον νόμο των σφαλμάτων του Λαπλάς και του Λαβουαζιέ οδηγούμαστε πλέον στα statistics κι από εκεί στον Φαραντέι μέχρι τον Τζομπς.

Απίθανη διαδρομή και απολαυστική, που οι μαθηματικοί σίγουρα θα την καταλάβουν πολύ καλύτερα και θα την εκτιμήσουν και για την απλότητα της παράθεσής της. Ουσιαστικά, λοιπόν, με όλα τα παραπάνω ο Μλόντινοφ τι κάνει; Μέσα από απλούς κανόνες που παραθέτει εξετάζει το πώς αντικατοπτρίζονται αυτοί σε περίπλοκα συστήματα. Και φτάνει να αναρωτηθεί: Άραγε πόσο σπουδαίος είναι ο ρόλος της τύχης στο πιο σημαντικό απ’ όλα τα περίπλοκα συστήματα – την προσωπική μας μοίρα; Ο τίτλος του τελευταίου κεφαλαίου, που είναι ίδιος και με τον τίτλο του βιβλίου, αποτελεί και το τελικό του συμπέρασμα σχετικά με όλα τα παραπάνω. Εκείνο που συνθέτει δηλαδή τη μεγάλη εικόνα συνδυάζοντας όλα αυτά και θα μπορούσε να συμπυκνωθεί στο ερώτημα σε ποιο βαθμό συμβάλλει η τυχαιότητα στο πού βρισκόμαστε στη ζωή και πόσο αξιόπιστα μπορούμε να προβλέψουμε προς τα πού οδεύουμε. Το σίγουρο είναι πως ο ντετερμινισμός (= αιτιοκρατία) του Λαπλάς πάει περίπατο. Δεν είναι δυνατόν μετά από όλα αυτά να θεωρούμε πως η τωρινή κατάσταση του κόσμου είναι επαρκώς ικανή να καθορίσει με ακρίβεια τον τρόπο με τον οποίο θα εκτυλιχθεί το μέλλον.

Κατά τον Μλόντινοφ οι επιπτώσεις της τυχαιότητας δεν λαμβάνονται υπόψη στις διάφορες ερμηνείες που δίνουμε για τα γεγονότα, τις προσδοκίες και τις αποφάσεις μας. Και εφόσον η τυχαιότητα αφενός υπάρχει, αφετέρου εμείς δεν είμαστε πάντα διατεθειμένοι να την πάρουμε στα σοβαρά, τι απομένει; Να κατανοήσουμε τη φύση αυτών των διεργασιών που αποκαλούμε τυχαιότητα και, κατ’ επέκταση, να καταφέρουμε να αλλάξουμε τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τα γεγονότα που συμβαίνουν τριγύρω μας.

Άρα, λοιπόν, κατανόηση, εν αρχή αυτών των διεργασιών όχι τόσο για να μην αφήνουμε τίποτα στην τύχη γύρω μας, αλλά για να αλλάξουμε τον ίδιο τον τρόπο κατανόησής της. Είναι πράγματι μια αποκαλυπτική αρχή…

Τέλος, θα πρέπει να εξάρουμε τη μετάφραση του κ. Ανδρέα Μιχαηλίδη και την επιμέλεια αυτής μέσω της κ. Γ. Μίχα και του κ. Γ. Παπαδόγγονα.

Τα βήματα του μεθυσμένου
Πώς η τυχαιότητα κυβερνά τη ζωή μας
Leonard Mlodinow
Μετάφραση: Ανδρέας Μιχαηλίδης
Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης
260 σελ.
ISBN 978-960-524-477-4
Τιμή: €17,00

Ο Θανάσης Λιακόπουλος είναι συγγραφέας και κριτικός βιβλίου.

Άλλα κείμενα:

• Damon Galgut: «Αρκτικό καλοκαίρι»
• «Για το cine-theatre “Έξι στα Δώδεκα” (Β’ κύκλος) της Τατιάνας Λύγαρη» του Θανάση Λιακόπουλου
• Carson McCullers: «Ρολόι χωρίς δείκτες»
• Cormac McCarthy: «Ο επιβάτης» και «Stella Maris»
• James Ellroy: «Πανικός»

Twitter