Αναστάσης Βιστωνίτης: «Κάτω από την ίδια στέγη»
Ο πολύ γνωστός ποιητής και δοκιμιογράφος Αναστάσης Βιστωνίτης συγκεντρώνει σ’ αυτό το ωραίο αισθητικά βιβλίο, των εκδόσεων Κίχλη, σαράντα κείμενά του, που γράφτηκαν με διαφορετικές αφορμές και σε διαφορετικές χρονικές στιγμές. Είναι κείμενα που συνδυάζουν «την ταξιδιογραφία, την τεχνική του δοκιμίου, το ερευνητικό ρεπορτάζ και τις προσωπικές του εμπειρίες». Εξού και ο τίτλος: Κάτω από την ίδια στέγη. Τα περισσότερα απ’ αυτά δημοσιεύτηκαν στο Βήμα (στα ένθετα του Πολιτισμού και των Βιβλίων και στο ΒΗmagazino).
Εκείνο που συγκινεί τον αναγνώστη περισσότερο δεν είναι τόσο η «καθαρή γνώση» αυτών των κειμένων, αλλά η μεταστοιχείωσή της σε εμπειρία. Είναι, με άλλα λόγια, το αίσθημα και το βίωμα του συγγραφέα, η εξοικείωσή του με αυτά που είδε και έμαθε. Γι’ αυτό και σε όλα αυτά τα κείμενα δεν βλέπει κανείς κανέναν ακαδημαϊσμό.
Αν και σε τέτοια κείμενα που δημοσιεύονται σε εφημερίδες, ενίοτε κάτω από μεγάλη ίσως πίεση χρόνου, ο αναγνώστης εύκολα συγχωρεί κάποιες αδυναμίες στην έκθεση και τη δομή τους, ο Βιστωνίτης, όπως και στα άλλα κείμενά του, δεν του δίνει ευκαιρία στην έκφραση αυτής της γενναιοδωρίας του. Κι αυτό, γιατί είναι πολύ έμπειρος και πολύ διαβασμένος συγγραφέας. Διαβασμένος υπό δύο έννοιες: έχει διαβάσει πολύ, αλλά και έχει διαβαστεί πολύ. Θα πρόσθετα ακόμη ότι είναι και πολυταξιδεμένος, πάλι υπό δύο έννοιες: έχει ταξιδέψει και ζήσει σε πολλές πόλεις και χώρες του κόσμου, αλλά και πολλά βιβλία του έχουν μεταφραστεί σε πολλές ξένες γλώσσες (αγγλικά, γερμανικά, σλαβομακεδονικά, σλοβενικά, εβραϊκά κ.ά.). Επομένως η ποιότητα των κειμένων του είναι κατά το μάλλον ή ήττον διασφαλισμένη. Ο ίδιος είπε πρόσφατα σε μια συνέντευξή του ότι «προσπαθώ να μη γράφω τίποτε “στο γόνατο”, ακόμη κι αν τα χρονικά περιθώρια είναι ασφυκτικά. Αλλά στο Βήμα υπάρχει μια μεγάλη παράδοση. Δεν μπορείς να ξεπετάς τα κείμενά σου». Πάντως εκείνο που συγκινεί τον αναγνώστη περισσότερο δεν είναι τόσο η «καθαρή γνώση» αυτών των κειμένων, αλλά η μεταστοιχείωσή της σε εμπειρία. Είναι, με άλλα λόγια, το αίσθημα και το βίωμα του συγγραφέα, η εξοικείωσή του με αυτά που είδε και έμαθε. Γι’ αυτό και σε όλα αυτά τα κείμενα δεν βλέπει κανείς κανέναν ακαδημαϊσμό.
Το βιβλίο συνθέτουν πέντε ενότητες: «Οι εποχές της στάχτης», «Η κατοικία και η εξορία», «Τόποι, πόλεις, άνθρωποι», «Οι διαδρομές του καφέ», «Ο κόσμος αλλού». Στην πρώτη ο συγγραφέας, στο κείμενό του «Ναζισμός και αποκρυφισμός», αποκαλύπτει τις σχέσεις των ναζιστών με τους αποκρυφιστικούς και ρατσιστικούς κύκλους, που ήταν επηρεασμένοι από τις δημοφιλείς μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο θεωρίες του κοινωνικού δαρβινισμού. Οι θεωρίες αυτές, αναμεμειγμένες με αποκρυφιστικά στοιχεία, ονομάστηκαν «αριοσοφία» και οι αριοσοφιστές πλαισίωναν την αποκρυφιστική «Εταιρεία της Θούλης», που ιδρύθηκε στο Μόναχο, και ήταν εκείνοι που πολύ γρήγορα συμμάχησαν με τον Χίτλερ. Μια κεντρική αριοσοφική κατεύθυνση βασιζόταν σε μια προφητεία που έλεγε πως οι εκατοντάδες χιλιάδες Γερμανοί στρατιώτες που σκοτώθηκαν στα πεδία των μαχών θα μετενσαρκωθούν και θα αποτελέσουν μια μεγάλη γερμανική στρατιά, η οποία θα επιβάλει τη χιλιετή αρία αυτοκρατορία. Με τέτοιους μύθους τράφηκε, άλλωστε, και η αρρωστημένη φαντασία του Αδόλφου Χίτλερ από τότε κιόλας που ήταν μικρό παιδί.
Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει το κείμενο της ίδιας ενότητας «Από την «Οχράνα στη CIA». Η «Οχράνα» ήταν η μυστική οργάνωση που είχε δημιουργηθεί επί των δύο τελευταίων τσάρων στη Ρωσία και είχε ως σκοπό της να υποστηρίζει το τσαρικό καθεστώς συντρίβοντας με κάθε τρόπο τους αντιπάλους του: αναρχικούς, σοσιαλιστές αλλά και φιλελεύθερους. Τα αρχεία της, που τα κρατούσε ο τσαρικός πρέσβης στο Παρίσι, εξαφανίστηκαν λίγο μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση. Στην πραγματικότητα όμως ο ίδιος ο πρέσβης τα είχε παραδώσει σε φίλο του Αμερικανό που με τη σειρά του τα παρέδωσε στις ΗΠΑ. Όταν το 1957 αποσφραγίστηκαν αυτά τα αρχεία η CIA, που ασφαλώς τα μελέτησε ενδελεχώς, ισχυρίστηκε ότι η Οχράνα, με τις μεθόδους της, αποτέλεσε τη βάση της δράσης όλων των μυστικών υπηρεσιών της Σοβιετικής Ρωσίας μέχρι και την Κα Γκε Μπε, όπως και της ανατολικογερμανικής Στάζι. Θεωρήθηκε επίσης ότι η Οχράνα είχε συντάξει και διαδώσει τα ψευδή Πρωτόκολλα των Σοφών της Σιών, που για ολόκληρες δεκαετίες λειτούργησαν ως καταστατικό κείμενο του αντισημιτισμού. Τα υπόλοιπα κείμενα αυτής της πολύ ενδιαφέρουσας ενότητας αναφέρονται στον πόλεμο των ιδεών κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου και την εξωφρενική διάσταση του χρήματος σε όλους τους τομείς της σύγχρονης ζωή μας.
Τα κείμενα της δεύτερης ενότητας αναφέρονται στην έννοια της πόλης, έτσι όπως την ξέρουμε από τα αρχαία χρόνια μέχρι σήμερα – δεν είναι μόνο το δομημένο τοπίο και το φυσικό της περιβάλλον, αλλά είναι ένας χώρος που έχει στη μνήμη του ζωντανές ιστορίες, διαδικασίες, ανθρώπινους αγώνες και χρονικούς συνεκτικούς δεσμούς, οι οποίοι κάνουν το παρελθόν να λειτουργεί «ως φανταστική δεξαμενή του παρόντος». Έτσι, οι κοινοί γεωγραφικοί και εννοιολογικοί τόποι δυναμώνουν τον διάλογο των πολιτών μεταξύ τους, αλλά και τον διάλογο των ζωντανών με τους νεκρούς. Μ’ άλλα λόγια, ζώντας κανείς μέσα στις πόλεις αποκτά το δυνατό αίσθημα της καταγωγής και της ταυτότητας, που από τα αρχαία χρόνια (ομηρικά) είναι από τα πιο ισχυρά στοιχεία που μπορούν να καλύψουν το υπαρξιακό κενό.
Στην ίδια ενότητα υπάρχει το κείμενο με τίτλο «Η διαπασών του χρόνου»: μια ταξιδιωτική εμπειρία που δίνει στον συγγραφέα η επίσκεψή του στην πόλη Φεζ του Μαρόκου. Οι περιγραφικές λεπτομέρειες είναι ελάχιστες. Επικρατεί ο δοκιμιακός στοχαστικός λόγος. Άλλωστε, άποψη του Βιστωνίτη είναι ότι «καμιά πόλη δεν είναι πραγματική σε κανένα κείμενο, αφού είναι εκείνη που γεννά τα κείμενα, απλούστατα επειδή τα περιέχει». Κι ακόμη, όταν απομακρυνθούμε τοπικά και χρονικά από έναν τόπο που επισκεφτήκαμε ανακαλούμε κυρίως στη μνήμη μας «εκείνα ακριβώς τα στοιχεία που τον καθιστούν τμήμα της τοπιογραφίας μας, μέρος της ιδεατής πόλης», την οποία ο καθένας μας οραματίζεται. Οι στοχασμοί που εκτυλίσσονται με αφορμή τα ερεθίσματα που του δίνει η Φεζ κάνουν τον αναγνώστη να αργοπορεί το αναγνωστικό του περπάτημα για να εσωτερικεύει τα νοήματα, να αισθανθεί αναλογίες και διαφορές ανάμεσα στο δυτικό και στον αραβικό πολιτισμό.
Στην τρίτη ενότητα περιγράφονται τα ταξίδια του συγγραφέα σε μεγάλες πόλεις, πρωτεύουσες του κόσμου και του πολιτισμού. Παρίσι, Νέα Υόρκη, Βερολίνο, Βιέννη, Λονδίνο, Μπουένος Άιρες, Πεκίνο κ.ά. Θαυμάσια κείμενα! Και θαυμάζει ο αναγνώστης τις ιστορικές και μυθολογικές γνώσεις του συγγραφέα για τα μέρη που επισκέπτεται, αλλά και τις γνώσεις του για τα μνημεία του κάθε τόπου που του δίνουν την ευχέρεια να τα περιγράφει με λεπτομέρειες που ξεπερνούν ίσως σε πολλές περιπτώσεις τις γνώσεις ενός ειδικού. Τις επισκέψεις του σε ιστορικά καφενεία της Ευρώπης αφηγείται η τέταρτη ενότητα. Πιο συγκεκριμένα στο Καφέ Florian στη Βενετία, το καφέ La Closerie des Lilas στο Παρίσι, το καφέ Central στη Βιέννη, το καφέ Gijόn στη Μαδρίτη, αλλά και το καφέ Λουμίδη στην Αθήνα. Δίνει πολλές λεπτομέρειες για την ιστορία και τη λειτουργία τους κάνοντας πάμπολλες αναφορές σε συγγραφείς, πρόσωπα και γεγονότα. Οι όμορφες, στοχαστικές περιγραφές δημιουργούν στον αναγνώστη έντονη επιθυμία να επισκεφτεί αυτά τα καφενεία.
Η τελευταία ενότητα κλείνει με κείμενα για την άνοιξη, τη γοητεία της σελήνης, το φως του ελληνικού καλοκαιριού και των Χριστουγέννων. Γενικά όλα τα κείμενα του βιβλίου οδηγούν τον αναγνώστη σε μια καλύτερη ανάγνωση της ιστορίας και του εσωτερικού του κόσμου. Είναι κείμενα που προσελκύουν ευθύς αμέσως το ενδιαφέρον του, καθώς αφενός η θεματολογία είναι πολύ πλούσια (εκτός από τα κείμενα που αμυδρώς μόνο είδαμε σ’ αυτήν εδώ την παρουσίαση, απολαυστικά κείμενα είναι και τα ακόλουθα: «Η μέθοδος του Στάλιν», «Ο ίσκιος του Κομφούκιου», «Τα πάθη του Έρωτα», «Έρωτες και πάθη στο Παρίσι» κ.ά.), κι αφετέρου ο συγγραφέας έχει έναν εξαιρετικό τρόπο να συνδυάζει μια σειρά από εύστοχες αναφορές στην ιστορία, τη λογοτεχνία και την τέχνη με το προσωπικό του πρίσμα για τα πράγματα.
Κάτω από την ίδια στέγη
Αναστάσης Βιστωνίτης
Κίχλη
488 σελ.
ISBN 978-618-5004-53-8
Τιμή: €14,50
