Naomi Klein: «Αυτό αλλάζει τα πάντα: Καπιταλισμός εναντίον κλίματος»
Στα μέσα Σεπτεμβρίου 2017 συνέβη για λίγες ημέρες το εξής περίεργο στη χώρα μας: τα τέσσερα πρώτα θέματα της επικαιρότητας ήταν άμεσα ή έμμεσα σχετιζόμενα με το περιβάλλον. Ειδικά το Σαββατοκύριακο 9-10 και τη Δευτέρα 11 Σεπτεμβρίου, όλη η Ελλάδα ασχολιόταν με: α) τον καταστροφικό τυφώνα στο Μαϊάμι, β) την υπόθεση της εξορυκτικής εταιρείας Eldorado Gold στη Χαλκιδική, γ) την πετρελαιοκηλίδα της Σαλαμίνας που κινείτο ανεξέλεγκτη και δ) το «δάσος» που αναζητούσαν οι δημόσιες υπηρεσίες στο Ελληνικό για να αδειοδοτηθεί η επένδυση. Ήταν μια σπάνια, σχεδόν καρμική συγκυρία περιβαλλοντικών θεμάτων-προβλημάτων, που κατά τραγική σύμπτωση αποτελούν ορισμένα από τα θέματα που διαπραγματεύεται το νέο βιβλίο, καταπληκτικό όπως όλα τα προηγούμενα, της Καναδής δημοσιογράφου, σκηνοθέτριας και ακτιβίστριας Ναόμι Κλάιν.
Για τη Ναόμι Κλάιν που ασχολείται με το περιβάλλον εδώ και πολλά χρόνια, η απάντηση είναι πολύ πιο απλή. Αν μπορούσε να δει από κοντά τους πιο πάνω αναφερόμενους πολιτικούς (ορισμένα μέλη της σημερινής κυβέρνησης είχε συναντήσει όταν ήρθε στη χώρα μας για επιτόπιο ρεπορτάζ στη Χαλκιδική το 2013), θα τους έλεγε, πολύ απλά και παραφράζοντας τον Μπιλ Κλίντον: «Φταίει ο καπιταλισμός, ανόητοι».
Για τις πυρκαγιές που κατέκαψαν και φέτος την Ελλάδα φταίει, κατά τον υπουργό Δικαιοσύνης Σταύρο Κοντονή, ένα «οργανωμένο σχέδιο για να υπάρξει μια κοινωνικά έκρυθμη κατάσταση στη χώρα». Για τον αναπληρωτή υπουργό Προστασίας του Πολίτη Νίκο Τόσκα, φταίει η Πυροσβεστική, «ίσως το πιο στρεβλό κομμάτι του Δημοσίου». Για τη ρύπανση της παραλίας στην Αθήνα από την πετρελαιοκηλίδα φταίνε κατά τον υπουργό Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής Παναγιώτη Κουρουμπλή τα ρεύματα που την έφεραν στην Πειραϊκή (τι κρίμα! Ας την πήγαιναν κατά τη Σαντορίνη…). Για την καταστροφή της Σαλαμίνας, κατά τον αναπληρωτή υπουργό Αγροτικής Ανάπτυξης και επιφανή οικολόγο Γιάννη Τσιρώνη, «την ευθύνη την έχει μια κοινωνία ολόκληρη».
Για τη Ναόμι Κλάιν που ασχολείται με το περιβάλλον εδώ και πολλά χρόνια, η απάντηση είναι πολύ πιο απλή. Αν μπορούσε να δει από κοντά τους πιο πάνω αναφερόμενους πολιτικούς (ορισμένα μέλη της σημερινής κυβέρνησης είχε συναντήσει όταν ήρθε στη χώρα μας για επιτόπιο ρεπορτάζ στη Χαλκιδική το 2013), θα τους έλεγε, πολύ απλά και παραφράζοντας τον Μπιλ Κλίντον: «Φταίει ο καπιταλισμός, ανόητοι».
Η φύση ως αντικείμενο πλουτισμού
Η απάντηση στο ποιος προκαλεί την κλιματική αλλαγή και, κατ’ επέκταση, τις ολέθριες συνέπειές της στις ανθρώπινες κοινωνίες είναι ξεκάθαρη για τη Ναόμι Κλάιν. Είναι από τη μια πλευρά η απολύτως λανθασμένη αντίληψη ότι η φύση αποτελεί ένα εργαλείο πλουτισμού, μια πλουτοπαραγωγική πηγή την οποία το καπιταλιστικό σύστημα εξαγοράζει, αντλεί και εξαντλεί με την παροιμιώδη βουλιμία του. Κι από την άλλη, η αντίληψη μερίδας τεχνοκρατών, ορισμένων οικολογικών οργανώσεων και κάποιων προοδευτικών πολιτικών ότι με μια σειρά μέτρων, τεχνολογιών ή νομοθετικών παρεμβάσεων μπορούν να βάλουν χαλινάρι στην ακόρεστη δίψα του καπιταλισμού για χρήμα.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα, για τη Ναόμι Κλάιν, είναι αυτό που συμβαίνει σήμερα στη Χαλκιδική, η οποία τώρα ανακαλύπτει τι πάει να πει «ανάπτυξη». Ενώ κατά τη γνώμη της συγγραφέως η λύση είναι μπροστά στα μάτια μας, δηλαδή η πλήρης απόρριψη της επένδυσης της Eldorado Gold που θέτει σε κίνδυνο τη φύση και τις ζωές των ανθρώπων που βρίσκονται γύρω της, η κυβέρνηση, η εξορυκτική βιομηχανία, ορισμένα κόμματα κι ένα τμήμα των περιβαλλοντικών οργανώσεων έχουν μετατρέψει το ζήτημα σε έναν τεχνικό/αδειοδοτικό λαβύρινθο ακαταλαβίστικων προδιαγραφών και μπερδεμένων ρυθμίσεων, που αν τάχα υιοθετηθούν το έργο δεν θα ρυπαίνει· απώτερος στόχος είναι το να γίνει τελικά το έργο παρά τη θέληση της τοπικής κοινωνίας.
Καθένα από τα επιμέρους κεφάλαια του ογκώδους βιβλίου, το οποίο περιέχει πλούτο θεμάτων κι εξετάζει δεκάδες περιπτώσεις σε όλο τον κόσμο, θα μπορούσε να είναι ένα μικρό δοκίμιο για το θέμα που καταπιάνεται. Έτσι, πλήρες και απολύτως διαφωτιστικό είναι, π.χ., το κεφάλαιο όπου η Κλάιν καταγγέλλει τη χρηματοδότηση των περιβαλλοντικών οργανώσεων από την ίδια τη ρυπογόνα βιομηχανία των ορυκτών καυσίμων, την αδιαφάνεια της λειτουργίας τους, τη σκανδαλώδη –γι’ αυτήν– τοποθέτηση ανώτατων στελεχών της βιομηχανίας στα διοικητικά συμβούλια των ΜΚΟ, αλλά και το καινοφανές κι απολύτως εξοργιστικό φαινόμενο πολλών ΜΚΟ να κατέχουν μετοχές πετρελαϊκών ή χημικών εταιρειών.
Κατά την άποψή της[…]η θέση ότι οδηγούμαστε προς έναν συνεχώς πιο «καθαρό καπιταλισμό» είναι μια αμφισβητούμενη δοξασία, μια λανθασμένη ερμηνεία των ζηλωτών της δεξιάς (και της αριστεράς, πλέον): κάθε προσπάθεια για έναν καθαρότερο κόσμο και κάθε θετικό περιβαλλοντικό αποτέλεσμα όπου γης, προέρχεται αποκλειστικά και μόνο από την αντίδραση του κόσμου.
Σύμφωνα με την Καναδή δημοσιογράφο, αντί να προωθούν πολιτικές που αντιμετωπίζουν τα αέρια του θερμοκηπίου ως επικίνδυνες και ρυπογόνες ουσίες, απαιτώντας την επιβολή σαφών και εφαρμόσιμων ρυθμίσεων για τον περιορισμό των εκπομπών τους και τη δημιουργία των κατάλληλων συνθηκών για την πλήρη μετάβαση στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, «οι μεγάλες οικολογικές οργανώσεις υποστηρίζουν πολύπλοκα σχέδια που βασίζονται στη λογική των αγορών και αντιμετωπίζουν τα αέρια θερμοκηπίου ως ένα σύγχρονο καπιταλιστικό αξιόγραφο, το οποίο τιτλοποιείται και γίνεται αντικείμενο συναλλαγών και κερδοσκοπίας σε πλανητική κλίματα σαν τις συναλλαγματικές ισοτιμίες και τα ενυπόθηκα δάνεια υψηλού κινδύνου».
Στο κεφάλαιο για τον ρόλο, τις προσπάθειες και τα σχέδια των ευαίσθητων κεφαλαιοκρατών τύπου Ρίτσαρντ Μπράνσον (Virgin), οι οποίοι είτε επενδύουν οι ίδιοι είτε στηρίζουν επενδύσεις σε «καθαρές» τεχνολογίες, η Κλάιν εκθέτει με εξαιρετική λεπτομέρεια και αδιαμφισβήτητα στοιχεία, όχι μόνο το πεπερασμένο εύρος και την ανεπάρκεια αλλά, πολλές φορές, και την υποκρισία τέτοιων προσπαθειών, οι οποίες τις περισσότερες φορές πέφτουν στο κενό λίγα χρόνια μετά την έναρξή τους.
Ελλάδα: μια Blockadia
Στο κεφάλαιο για τη Χαλκιδική, αλλά και σε διάφορα σημεία του βιβλίου, η Κλάιν χρησιμοποιεί τον όρο «Blockadia» για να εξηγήσει το πώς η εκμετάλλευση της φύσης από το πανίσχυρο ιδιωτικό κεφάλαιο έχει δημιουργήσει τεράστιες αποκλεισμένες και υπό εκμετάλλευση περιοχές, στις οποίες απαγορεύεται ακόμα και η πρόσβαση των γειτονικών πληθυσμών (π.χ. Σκουριές), ενώ πολύ ενδιαφέρον ακόμα κι ως αυτόνομη θεωρητική ανάλυση έχει το κεφάλαιο για την αποεπένδυση, μια εξαιρετική ανάλυση που θα έπρεπε να διαβάσει καθένας από τους λάτρεις του όρου «ανάπτυξη» που είναι έτοιμος να προσφέρει γη και ύδωρ (στην κυριολεξία!) για να έρθουν πέντε… δεκάρες στη χώρα.
Για την Κλάιν είναι απολύτως σαφές ότι ο καπιταλισμός δεν γίνεται συνεχώς… καθαρότερος κι απορρίπτει τα επιχειρήματα μιας μερίδας υποστηρικτών του σύγχρονου τρόπου παραγωγής κι εκμετάλλευσης των φυσικών πόρων. οι οποίοι θυμίζουν σε όλους εμάς του σύγχρονους πόσο βρομερό ήταν το Λονδίνο του 19ου αιώνα και πόσο καθαρό είναι σήμερα.
Κατά την άποψή της, γύρω από την οποία στηρίζει την ανάλυση στο παρόν έργο, η θέση ότι οδηγούμαστε προς έναν συνεχώς πιο «καθαρό καπιταλισμό» είναι μια αμφισβητούμενη δοξασία, μια λανθασμένη ερμηνεία των ζηλωτών της δεξιάς (και της αριστεράς, πλέον): κάθε προσπάθεια για έναν καθαρότερο κόσμο και κάθε θετικό περιβαλλοντικό αποτέλεσμα όπου γης, προέρχεται αποκλειστικά και μόνο από την αντίδραση του κόσμου και την πάλη των περιβαλλοντικών οργανώσεων κι όχι από την «καλή θέληση», την «κοινωνική αποστολή» ή την «εταιρική ευθύνη» του καπιταλισμού.
Αυτό αλλάζει τα πάντα
Καπιταλισμός εναντίον κλίματος
Naomi Klein
Μετάφραση: Άγγελος Φιλιππάτος
Λιβάνης
704 σελ.
ISBN 978-960-14-2997-7
Τιμή: €19,00
