Λ. Κοβάτσης, Ελ. Γκίκας: «Λογοτεχνία και φιλοσοφία: Αναφορά στο έργο του Νίκου Μακρή»
Το κάλλος, ο έρως, η φιλοσοφία
Ο Νίκος Μακρής ανήκει στους φιλοσόφους συγγραφείς που αντικείμενο μελέτης έχουν τον άνθρωπο, και συναφώς ασχολούνται με το είναι/υπάρχειν, το ζην, το ειδέναι, το ενεργείν, πάσχειν, το πράττειν, αλλά και το κάλλος, τον έρωτα, την ίδια τη ζωή, τον θάνατο, γενικώς και ειδικώς το φιλοσοφείν, η συνισταμένη του οποίου είναι ο άνθρωπος και η μοίρα του. Τους απασχολεί, δηλαδή, η φιλοσοφία της υπάρξεως: το τι, το πώς και το γιατί της υπάρξεως, ερωτήματα που θα απασχολούν αιωνίως τη φιλοσοφία.
Τι, τέλος πάντων, είναι αυτό το σκεπτόμενο όρθιο ον, ο άνθρωπος, πώς βρέθηκε πάνω στη γη, από πού ξεφύτρωσε και γιατί να είναι αυτό το ον ο μοναδικός ζωντανός οργανισμός που στάθηκε όρθιος και ο μοναδικός που απόκτησε φωνή, που σκέφτεται, που εξελίχτηκε στη μακρά διαδρομή του, ο μόνος που δημιούργησε πολιτισμό. Ποιος είναι ο προορισμός του.
Ο Νίκος Μακρής, φιλόλογος, με διδακτορικό φιλοσοφίας, πολυμαθέστατος και πολυγραφότατος συγγραφέας, ποιητής κυρίως, ίσαμε τώρα έχει εκδώσει σαράντα βιβλία, μυθιστορήματα και φιλολογικές/φιλοσοφικές, κυρίως, μελέτες, έχει μεταφράσει δεκαεφτά βιβλία, έχει δώδεκα συμμετοχές σε συλλογικά έργα και έχει επιμεληθεί έξι βιβλία για παιδιά, παράλληλα με πολλές δραστηριότητες στον χώρο της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης στην Ελλάδα και το εξωτερικό.
Υπηρέτησε μια 30ετία στη Μέση Εκπαίδευση και δίδαξε κυρίως φιλοσοφία και λογοτεχνία. Δίδαξε φιλοσοφία στο Δημοτικό Πανεπιστήμιο του Πειραιά, στη ΧΕΝ Αθηνών, στη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων. Από το 2003 μέχρι το 2008 υπηρέτησε στο Ελληνικό Τμήμα του Τρίτου Ευρωπαϊκού Σχολείου Βρυξελών. Και συνεχίζει τις δραστηριότητές του πέραν της ενασχόλησής του με τη λογοτεχνία και τη συγγραφή. Από το 1999, ως συνταξιούχος του δημοσίου πλέον, είναι μόνιμος εισηγητής του Φιλοσοφικού Καφενείου.
Η ανίχνευση των σχέσεων έρωτα και φιλοσοφίας είναι μαγικά ζοφώδης, όπως είναι και αυτό καθεαυτό το φιλοσοφικό τοπίο. Και, ο αγώνας και η αγωνία του φιλόσοφου συγγραφέα είναι να μας αποκαλύψει το ζητούμενο αναλύοντας και συνθέτοντας τα φιλοσοφικά δεδομένα μέσα από έναν ευρύ φιλοσοφικό διάλογο με τον κοινό του.
Το ίσαμε τώρα εκδομένο, περισπούδαστο συγγραφικό του έργο, λογοτεχνικό και φιλοσοφικό, έχει σχολιαστεί και κριθεί από καταξιωμένους κριτικούς. Στο μελέτημα τούτο, εκτός από τις εκτενείς κριτικές των συγγραφέων/κριτικών που υπογράφουν δύο σημαντικά μελετήματα και το όνομά τους αναγράφεται στο εξώφυλλο, ενώ τα κείμενά τους αποτελούν το κύριο σώμα του βιβλίου, στο Επίμετρο υπάρχει επιλογή κριτικών κειμένων που υπογράφουν άλλοι δημιουργοί, όπως ο Χρήστος Μαλεβίτσης που σχολιάζει το βιβλίο Η καταγωγή των θρησκειών, ο Δημήτρης Μούκανος που κρίνει Τα μεταφυσικά θεμέλια της μυστικής, ο Παναγιώτης Βρεττάκος που ασχολείται με το Αμεσότητα και εξωτερικότητα και με το Ίμερος αθανασίας, η Ε. Χ. με το κείμενο «Το κάλλος, ο έρωτας, η φιλοσοφία», ο Ορέστης Αλεξάκης υπογράφει ένα εξαίρετο κείμενο για «Το άσπιλο του θανάτου» και πολλοί άλλοι σημαντικοί άνθρωποι των γραμμάτων. Επίσης «Επιλογή από κριτικές αναφορές»: Ε. Ν. Πλατής («Ο κρύφιος λόγος»), Δημήτρης Σταμέλος («Ο κρύφιος λόγος), Δημοσθένης Γεωργοβασίλης («Εισαγωγικό λεξικό πολιτικών όρων και φιλοσοφίας»), Γιάννης Πλαχούρης («Οι Έλληνες φιλόσοφοι της αρχαιότητας και η φιλοσοφία»), καθώς και επιλογή από «Σύντομα κριτικά» εφημερίδων και περιοδικών.
Αξίζει να δοθούν επιλεκτικά, χάριν συντομίας, ορισμένα χαρακτηριστικά σημεία από κριτικά κείμενα: Σε μια γενική αποτίμηση του έργου του Νίκου Μακρή «Θυσία», ο Ελευθέριος Γκίκας γράφει: «Είναι μια ποιητική διάπλαση των φιλοσοφικών σκέψεων και αναζητήσεων, των μεταφυσικών οραμάτων του φιλοσόφου ποιητή, εγχείρημα πρωτότυπο και αρκετά δύσκολο […]. Ο φιλοσοφημένος ποιητικός λόγος του δημιουργού […] πηγάζει από τα αποστάγματα βαθιάς και πλατιάς μελέτης της αρχαίας ελληνικής γλώσσας και της νεότερης φιλοσοφίας…»
Ο Λεωνίδας Κοβάτσης, κρίνοντας το «Τέλος της νοσταλγίας» του Νίκου Μακρή, εκτιμά ότι «… το τέλος κάθε νοσταλγίας, είναι και τέλος κάθε αναζήτησης […]. Το τέλος της νοσταλγίας τρέφει τη ζωή ως ο θάνατος των ψευδαισθήσεων […]. Η απόλυτη νοσταλγία είναι ο απόλυτος θάνατος που σημαίνει απόλυτη ζωή».
Ο καλός ποιητής Ορέστης Αλεξάκης, σχετικά με το «Άσπιλο του θανάτου», ανάμεσα σε πολλά άλλα ενδιαφέροντα, επισημαίνει: «Στην πραγματικότητα πρόκειται όχι για ένα δοκίμιο, αλλά για ένα μικρό συρμό αλλημοσυνδεόμενων δοκιμίων. Ένα συρμό που προσεγγίζει κυκλοτερώς το μυστήριο του θανάτου. […] Εξετάζει το φαινόμενο εκ των έξω ως κατέναντι ιστάμενο, ως ορώμενο δηλαδή από την πλευρά της ζωής, της μόνης περιοχής όπου μετά βεβαιότητος φύεται και αναπτύσσεται ο φιλοσοφικός στοχασμός…». Και από περιωπής και με πολύ τακτ κάνει μια ευχή σχετικά με τις δυσκολίες που παρουσιάζει η χρήση πολλών δύσληπτων φιλοσοφικών όρων και φράσεων στον γραπτό λόγο των φιλοσόφων συγγραφέων: «Ας μην χρησιμοποιούν μιαν αυστηρά ακαδημαϊκή και περίκλειστη γλώσσα. Χωρίς να προβαίνουν βέβαια σε νεολογικές παραχωρήσεις, ας προσπαθούν να γίνονται περισσότερο εύληπτοι, προσεγγίσιμοι, θα έλεγα περισσότερο ελκυστικοί […]».
Έχω ασχοληθεί με αρκετά έργα του φιλόσοφου συγγραφέα/ποιητή, κατά βάση, Νίκου Μακρή, μυθιστορήματα και φιλοσοφικά μελετήματα, και έχω νιώσει τον αγώνα και την αγωνία του να φέρει στα μέτρα του κατανοητού δύσκολα νοήματα απτόμενος και αναλύοντας δυσπρόσιτα στον κοινό νου φιλοσοφικά θέματα. Μπορώ να έχω μια κάπως σφαιρική γνώση, αντικειμενική θεώρηση και γνώμη για το πολύμορφο και πολύπλευρο έργο του. Με αφορμή το βιβλίο του με θέμα «Το κάλλος, ο έρωτας, η φιλοσοφία», φρονώ ότι ο Νίκος Μακρής σε όλα του τα έργα επιχειρεί να ανακαλύψει τη φιλοσοφική σταθερά κινήσεως του πνεύματος στη διαπολιτισμική του πορεία και ιδιαίτερα στην ελληνοευρωπαϊκή, με απώτερο σκοπό να οδηγήσει το αναγνωστικό του κοινό, μέσα από την προοπτική του μέλλοντος, στον χώρο της αιώνιας φιλοσοφίας (Philosophia perennis).
Ο φιλοσοφικός του ορίζοντας είναι ευρύς. Ο λόγος του τολμηρά περίπλοκος και εν πολλοίς πυκνός, βαρύς. Το ύφος του εξαιρετικά περίτεχνο. Η ανίχνευση των σχέσεων έρωτα και φιλοσοφίας είναι μαγικά ζοφώδης, όπως είναι και αυτό καθεαυτό το φιλοσοφικό τοπίο. Και, ο αγώνας και η αγωνία του φιλόσοφου συγγραφέα είναι να μας αποκαλύψει το ζητούμενο αναλύοντας και συνθέτοντας τα φιλοσοφικά δεδομένα μέσα από έναν ευρύ φιλοσοφικό διάλογο με τον κοινό του. Εξ ου και ακανθώδες, ενίοτε, το οδοιπορικό στα φιλοσοφικά μελετήματά του. Ωστόσο, η συχνή αναστροφή με τα κείμενά του δημιουργεί γέφυρες επικοινωνίας και οικείωσης με τη φιλοσοφική του σκέψη και συνειδητοποιείς ότι το κάλλος, η αγαθότητα, το αθάνατο πλήρωμα του θνητού όντος είναι η αρχή της ομορφιάς, η αρχή του έρωτα και της επιθυμίας. Ότι ο χρόνος του παρόντος και ο χρόνος ο αιώνιος συγχωνεύονται και διαλύονται στο ερωτικό γεγονός.
Λογοτεχνία και φιλοσοφία
Αναφορά στο έργο του Νίκου Μακρή
Λεωνίδας Χ. Κοβάτσης, Ελευθέριος Γκίκας
Δρόμων
144 σελ.
ISBN 978-960-694-290-7
Τιμή: €7,42
