Πολλοί νομίζουν, λανθασμένα βέβαια, ότι οι φιλόσοφοι δεν κάνουν τίποτε άλλο παρά να διατυπώνουν γενικές θεωρίες, χρήσιμες ίσως σε άλλους φιλοσόφους ή σε πολύ μορφωμένους ανθρώπους, για την ερμηνεία του κόσμου και της κοινωνίας, χωρίς όμως να ενδιαφέρονται για τα προβλήματα της καθημερινής ζωής. Ζουν στον γνωστό «ελεφάντινο πύργο» τους, σύμβολο της απομόνωσης και αποστασιοποίησής τους από τον πρακτικό βίο, και δεν ενδιαφέρονται να βοηθήσουν τον καθημερινό άνθρωπο. Και είναι αλήθεια ότι αυτός ο πύργος, που έχει κιόλας πολλούς ορόφους, ανάλογα με το επίπεδο περισυλλογής των φιλοσόφων και τη δημιουργικότητά τους, μοιάζει να είναι απρόσιτος για το ευρύ κοινό.

Κι όμως, αν οι φιλόσοφοι απομονώνονται στην περισυλλογή τους, είναι για να ερευνήσουν τα προβλήματα του κόσμου και της κοινωνίας κι ύστερα να επανέλθουν και να δείξουν στους μη φιλοσόφους τον τρόπο να τα αντιμετωπίζουν καλύτερα. Ο Γκέρχαρντ Ερνστ, καθηγητής φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο του Έρλανγκεν-Νυρεμβέργης, κάτι τέτοιο επιχειρεί μ’ αυτό το βιβλίο, να μάθει δηλαδή τον καθένα μας να σκέφτεται «σαν φιλόσοφος». Αυτό το «σαν» του τίτλου έχει βέβαια κάποια νοηματική απόσταση από το «ως» και νομίζω ότι σκοπίμως επιλέχτηκε, γιατί δεν είναι δυνατόν όλοι να γίνουν φιλόσοφοί. Μπορούν όμως με κατάλληλη παιδεία και άσκηση να σκέφτονται «σαν» φιλόσοφοι, να διαλέγονται, δηλαδή, με τον κόσμο και τους άλλους με επιχειρήματα, γιατί «η φιλοσοφία πάνω απ’ όλα είναι ανταλλαγή επιχειρημάτων».

Πιο συγκεκριμένα, ο συγγραφέας σκηνοθετεί έναν διάλογο μιας εβδομάδας ανάμεσα σ’ έναν φιλόσοφο και έναν μαθητή κι έτσι στην ουσία καλεί τον αναγνώστη, ο οποίος δεν είναι απαραίτητο να έχει εκ των προτέρων κάποιες φιλοσοφικές γνώσεις, να πάρει μέρος σ’ αυτό τον διάλογο. Κάθε μέρα γίνεται και μία συζήτηση. Τα ερωτήματα είναι τα ακόλουθα:

Δευτέρα: Πώς πρέπει να ζω;
Τρίτη: Πώς μπορούμε να ζούμε μαζί με τους υπόλοιπους ανθρώπους;
Τετάρτη: Είναι αντικειμενική η ηθική;
Πέμπτη: Τι μπορούμε να γνωρίσουμε;
Παρασκευή: Τι υπάρχει;
Σάββατο: Τι είναι η φιλοσοφία;
Κυριακή: Γιατί να φιλοσοφούμε;

Ο μαθητής-αναγνώστης κάνει μια ερώτηση κι ο δάσκαλος-φιλόσοφος απαντά. Και το ανάποδο. Κάθε ερώτημα βέβαια περιλαμβάνει και επιμέρους υποερωτήματα και στο τέλος κάθε υποερωτήματος υπάρχει μια μικρή σημείωση-περίληψη του προηγηθέντος διαλόγου, για να διευκολύνεται ο αναγνώστης στην κατανόηση των βασικών νοημάτων.

Σταχυολογώ μερικές φράσεις από τις περιλήψεις, για να αντιληφθεί ο αναγνώστης το είδος της θεματολογίας και το επίπεδο της συζήτησης:

Το αν η ικανοποίηση των επιθυμιών μας κάνει καλύτερη τη ζωή μας φαίνεται λοιπόν να εξαρτάται από το αν αυτό που θέλουμε είναι το σωστό ή όχι.

Η ηδονή δεν φαίνεται να είναι το μοναδικό πράγμα που έχει αυτοτελή αξία. Η ευημερία άλλων ανθρώπων, οι προσωπικές σχέσεις (όπως η αγάπη και η φιλία), καθώς και η γνώση, είναι εξίσου καλοί υποψήφιοι για να αποτελέσουν πράγματα με αυτοτελή αξία.

Το δικαίωμα στον αυτοκαθορισμό εγγυάται ότι κανένας δεν επιτρέπεται να χρησιμοποιείται από τους άλλους ενάντια στη θέλησή του μόνο ως μέσο προς έναν σκοπό.

Το ποια θεωρία περί δικαιοσύνης υποστηρίζει κανείς και ποια αντίληψη περί ελευθερίας θεωρεί σωστή, εξαρτάται από το ποια εικόνα έχει για τον άνθρωπο. […] Η ελευθερία βέβαια δεν μπορεί να κατανοηθεί μόνο ως απουσία εξαναγκασμού, αλλά και ως ύπαρξη δυνατοτήτων.

Το ερώτημα για την προέλευση του κόσμου είναι ένα φυσικοεπιστημονικό-κοσμολογικό ερώτημα – και όχι μόνο. Από τη μια πλευρά, θεμελιώδεις κοσμολογικές έννοιες, όπως ο χώρος και ο χρόνος, αποτελούν αντικείμενο φιλοσοφικών ερευνών. Από την άλλη πλευρά, το ερώτημα για την προέλευση του κόσμου μπορεί να είναι και το ερώτημα, γιατί εν γένει υπάρχει κάτι. Δεν πρέπει να υπάρχει ένα πρώτο «κινούν ακίνητον», που να αποτελεί το πρωταρχικό θεμέλιο όλης της ύπαρξης;

Τελειώνοντας, θα έλεγα πως αξίζει να διαβάσει κανείς αυτό το βιβλίο, γιατί περιέχει πολλές απόψεις για τη ζωή και κυρίως γιατί μας μαθαίνει να σκεπτόμαστε με επιχειρήματα. Πόσο άραγε δύσκολο είναι τελικά να σκέφτεται κανείς σαν φιλόσοφος;

Σκέψου σαν φιλόσοφος
Εισαγωγή στη φιλοσοφία σε 7 ημέρες
Gerhard Ernst
Μετάφραση: Κωνσταντίνος Σαργέντης
Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης
208 σελ.
ISBN 978-960-524-472-9
Τιμή: €15,00

Ο Χρ. Δ. Αντωνίου είναι δρ Φιλολογίας και ποιητής.

Άλλα κείμενα:

• Βασίλης Παπαδόπουλος: «Διπλωματία και ποίηση: Η περίπτωση του Γιώργου Σεφέρη»
• Αλέξανδρος Νεχαμάς: «Περί φιλίας»
• Συλλογικό έργο: «Ο άνθρωπος και τα άλλα ζώα»
• Michel Kaplan: «Γιατί το Βυζάντιο;»
• Ηλίας Κ. Πετρόπουλος: «Όμηρος και Ανατολή στο σταυροδρόμι του Αιγαίου»

Twitter