Ανδρέας Οικονόμου: «Λεωφόρος ηρώων» κριτική της Ανθούλας Δανιήλ
Όταν κάποιος αγαπάει κάτι, ό,τι και να είναι αυτό το κάτι, βρίσκει τον τρόπο να το υποστηρίξει. Και εκείνο που έχει βαρύνουσα σημασία δεν είναι η αγάπη για τον αθλητισμό τόσο, όσο για τον μύθο που δημιουργήθηκε πίσω από έναν αθλητικό σύλλογο που έθρεψε τα όνειρα απλών ανθρώπων και ύψωνε το κοινωνικά καταπιεσμένο φρόνημα, όταν η μπάλα υψωνόταν στον αέρα.
Ο συγγραφέας του βιβλίου, Ανδρέας Οικονόμου, είναι νέος. Δεν είναι κάποιο παλιό στέλεχος ή ποδοσφαιρικός θρύλος που ξαναζεί τις αναμνήσεις του γράφοντας. Η Λεωφόρος ηρώων δεν είναι η γενιά του κι όμως έκανε έρευνα, συγκέντρωσε υλικό και έγραψε βιβλίο, δουλειά πρωτότυπη, που θα ζήλευαν πολλοί μεγαλύτεροί του.
Η «Λεωφόρος ηρώων» είναι βεβαίως η γνωστή μας Λεωφόρος Αλεξάνδρας, όπου και το γήπεδο-ναός των αποθεωμένων αθλητών. Τώρα όμως δεν πρόκειται γι’ αυτό, αλλά για την «Ιστορία του Παναθηναϊκού Αθλητικού Ομίλου στα χρόνια του Πολέμου και της Κατοχής (1940-1944)», πράγμα που ξεφεύγει από τον αθλητισμό και μπαίνει στα πεδία των εθνικών αγώνων.
Το βιβλίο προλογίζει ο Χρήστος Πασαλάρης, του οποίου αριστούχος μαθητής ήταν ο συγγραφέας. Ο Πασαλάρης θυμάται τους ήρωες του Παναθηναϊκού, αλλά και του έθνους, Παντελή Καρασεβδά, τον επικοντιστή Γιώργο Θάνο και συγχαίρει τον συγγραφέα που «μπήκε με υποδειγματική σοβαρότητα σε ένα “πεδίο μάχης” που μόνο οι παππούδες του έχουν ζήσει», καθώς επίσης και για τον πλούτο των ιστορικών στοιχείων και για την αντικειμενικότητα με την οποία χειρίστηκε το υλικό του.
Τελικά, ο απρόσεκτος αναγνώστης μπορεί να ξεγελαστεί και να νομίσει πως πρόκειται για ένα βιβλίο για το ποδόσφαιρο. Αλλά δεν είναι έτσι. Είναι η Ιστορία της Ελλάδας κατά τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο, μέσα από τη δράση των ηρώων αθλητών, την τύχη ή την ατυχία και τη μοίρα τους.
Ο συγγραφέας ξεκινάει το «Σημείωμά» του με μότο ένα απόσπασμα από την ομιλία του Μιχάλη Παπάζογλου στη λογοδοσία του Διοικητικού Συμβουλίου στη Γενική Συνέλευση του 1945: «Ο Παναθηναϊκός πρωτοπόρος εις την αθλητικήν κίνησιν της χώρας, υπήρξε και πρωτοπόρος εις τας θυσίας διά τα ιδανικά τα οποία λαμπρύνουν το όνομα της Ελλάδος…» και σημασία έχει η χρονολογία αυτού του αποσπάσματος: 1945. Η καταγραφή αρχίζει από το 1940-41, όταν οι περισσότεροι αθλητές όλων των τμημάτων του Παναθηναϊκού στρατεύτηκαν και πολλοί από αυτούς «χάρισαν στην πατρίδα τη ζωή τους», άλλοι μπήκαν στην «παναθηναϊκή αντίσταση» στη διάρκεια της Κατοχής, άλλοι δημιούργησαν «κρυφό σχολειό» για τη στρατολόγηση μελών σε αντιστασιακές ομάδες και ομάδες σαμποτάζ, άλλοι συνελήφθησαν και εκτελέστηκαν, άλλοι επέζησαν, άλλοι έλαβαν μέρος στη Μάχη της Κρήτης, στο Ρίμινι, σε καταδρομές στα νησιά του Αιγαίου Πελάγους, άλλοι ύψωσαν τη σημαία στο γήπεδο πριν φύγουν οι Γερμανοί από την Αθήνα. Ο Οικονόμου μάς προειδοποιεί ότι το βιβλίο του κρατάει αποστάσεις από τις εμφύλιες διαμάχες, διότι στόχος του είναι η προβολή των ηρώων και όχι ο οποιοσδήποτε σχολιασμός των πολιτικών πραγμάτων.
«Την 28ην Οκτωβρίου οι Έλληνες αθληταί παράτησαν τον δίσκο, το ακόντιον, την μπάλα, αντικατέστησαν την αθλητική περιβολή με το χακί, φορτωθήκανε το γυλιό και αρπάξανε το μάνλιχερ με την αστραφτερή ξιφολόγχη. Και μαζί με τα άλλα παιδιά της Ελλάδας έτρεξαν στα σύνορα κι έγραψαν κι αυτοί με το αίμα τους την συνέχεια της δοξασμένης Ιστορίας του τόπου μας», γράφει ο αθλητής του Πανιωνίου Δημήτρης Καραμπάτης. Ο Παναθηναϊκός έστειλε στον πόλεμο τους περισσότερους αθλητές και ο γνωστότερος ήταν ο Μίμης Πιερράκος, ασυρματιστής πυροβολικού, που έπεσε πρώτος στις 18 Νοεμβρίου 1940, στην πρώτη γραμμή, τις πρώτες είκοσι δύο μέρες του πολέμου. Ο αδελφός του Τάκης, υπαξιωματικός αεροπορίας, είχε, λίγο πριν ξεσπάσει ο πόλεμος, σκοτωθεί επίσης. Ο συγγραφέας μάς δίνει λεπτομέρειες για τη μάχη, τη σύλληψη ενός αιχμαλώτου, το τελειωμένο γράμμα στη μάνα του που μόνο το τελικό «ς» του ονόματός του δεν πρόλαβε να γράψει, όταν τον βρήκε ο θάνατος. Ακολουθούν μαρτυρίες συγκλονιστικές, οι επιστολές της επίσημης από το Κράτος γνωστοποίησης του θανάτου, η ανεύρεση του τάφου του δέκα χρόνια μετά. Έπειτα, τα ονόματα όλων των στρατευμένων αθλητών, των κατορθωμάτων και της τύχης του καθενός. Γράμματα των αθλητών προς τη φίλαθλη κοινότητα έχει διασώσει στην εφημερίδα Έθνος ο Δημήτρης Καραμπάτης.
Ο συγγραφέας αφιερώνει ειδικό κεφάλαιο σε κάθε αθλητή, τη δράση και την τύχη του στον πόλεμο. Φυσικά, ο Σύλλογος έμεινε ενεργός σε όλη τη διάρκεια του πολέμου και η αθλητική δράση δεν διακόπηκε, ούτε το σχολείο, «κρυφό» και κανονικό, ούτε το παράνομο ραδιόφωνο. Μας λέει ακόμα για τα όπλα που έκρυβαν στο γήπεδο, τις κουραμάνες που έκλεβαν από τις αποθήκες, τα συσσίτια που έκαναν μεταξύ τους, την Αντίσταση, τα επεισόδια στην αντιφασιστική πορεία, τον σαμποτέρ του ταχυδρομείου με το αυτόματο στο ταγάρι, την ιστορία του νικητή μαραθωνοδρόμου στη Βοστώνη το 1946, Στέλιου Κυριακίδη, ο οποίος γλίτωσε την εκτέλεση στην Αθήνα λόγω της ιδιότητας του Ολυμπιονίκη, την «Οργάνωση Ανάστασης του Γένους», τις συλλήψεις, τα βασανιστήρια, τις τραγικές στιγμές στις φυλακές, τις εκτελέσεις. Οι αφηγήσεις είναι άπειρες και ποικίλες. Η φυγή στην Αίγυπτο, ο νέος «Ιερός λόχος» των 300 της Σχολής των Ευελπίδων. Η «Προκήρυξη της “πνευματικής Ελλάδας”», με τις υπογραφές του Σικελιανού, Καζαντζάκη, Σοφιανόπουλου, Μερκούρη, Ρώτα, Βάρβογλη, Φωτιάδη, Κράους, οι οποίοι αποκαλούν «Ούνους» και «ακρίδα» του Γερμανούς, αναφέρουν όλους τους τόπους που πλήρωσαν το βαρύτερο τίμημα στη βαρβαρότητα και καλούν τον ελληνικό λαό «να ορθωθεί ομόψυχα στο μέγα ιστορικά χρέος». Και οι «ήρωες της Λεωφόρου» μάς στέλνουν το βλέμμα τους μέσα από τις ασπρόμαυρες φωτογραφίες τους. Πολλές είναι και οι σημειώσεις και πλούσια η βιβλιογραφία που ολοκληρώνει το βιβλίο.
Τελικά, ο απρόσεκτος αναγνώστης μπορεί να ξεγελαστεί και να νομίσει πως πρόκειται για ένα βιβλίο για το ποδόσφαιρο. Αλλά δεν είναι έτσι. Είναι η Ιστορία της Ελλάδας κατά τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο, μέσα από τη δράση των ηρώων αθλητών, την τύχη ή την ατυχία και τη μοίρα τους. Και όπως είπε και ο συγγραφέας του, δεν παίρνει θέση με τούτη ή εκείνη την παράταξη, δεν επιδιώκει να αξιολογήσει και να επιμερίσει ευθύνες, απλώς δείχνει τα πράγματα, τα πρόσωπα, τα γεγονότα. Κι έτσι, με αυτόν τον τρόπο, λειτουργεί και συμφιλιωτικά. Η Ιστορία του Παναθηναϊκού είναι η πύκνωση της Ιστορίας του ελληνικού λαού. Και κάτι ακόμα, στις μέρες μας που οι αθλιότητες είναι σύνηθες φαινόμενο στους αθλητικούς χώρους, αυτό το βιβλίο είναι πρόταση συμπεριφοράς, κοινωνικής υπευθυνότητας και χρέους. Οι «ήρωες της Λεωφόρου» διδάσκουν ήθος και συμπεριφορά, αθλητική ή εθνική, και –το κυριότερο– ανεβάζουν το αθλητικό ιδεώδες στο βάθρο που του ανήκει.
Λεωφόρος ηρώων
Η Ιστορία του Παναθηναϊκού Αθλητικού Ομίλου στα χρόνια του Πολέμου και της Κατοχής (1940-1944)
Ανδρέας Οικονόμου
Κάπα Εκδοτική
288 σελ.
Τιμή € 17,50
