Hérault de Séchelles: «Θεωρία της φιλοδοξίας» κριτική του Θανάση Αντωνίου
Η σειρά microMEGA των Εκδόσεων Ροές έχει δημιουργήσει μια δική της παράδοση: μικρά κείμενα, μεταφρασμένα με φροντίδα και προσεκτικά επιμελημένα, μας γνωρίζουν είτε ορισμένους από τους κορυφαίους της λογοτεχνίας σε έργα τους που δεν είναι γνωστά, είτε ορισμένους «αφανείς» σε έργα τους που αξίζει να γίνουν γνωστά στο ελληνικό κοινό.
Ο ΕΧΘΡΟΣ ΤΗΣ ΤΑΞΗΣ ΤΟΥ
Ο Παριζιάνος Μαρί-Ζαν Ερώ ντε Σεσέλλ ανήκει στους δεύτερους· πρόκειται για Γάλλο ευγενή (οι Σεϋχέλλες οφείλουν το όνομά τους στο οικογενειακό επίθετό του και συγκεκριμένα στον παππού του, ο οποίος ήταν αξιωματούχος του Λουδοβίκου ΙΕ’), ο οποίος γεννήθηκε το 1759, μόλις 30 χρόνια πριν από τη Γαλλική Επανάσταση· την έζησε και μάλιστα με πάθος, καθώς συμμετείχε στην κατάληψη της Βαστίλλης πριν αναλάβει πρόεδρος της Λέσχης των Ιακωβίνων.
Ήταν συνεργάτης του Δαντόν, το 1792 αναδείχθηκε σε πρόεδρο της Νομοθετικής Εθνοσυνέλευσης, υπήρξε πρόεδρος της Συμβατικής Συνέλευσης το 1793 και μετά την προσχώρησή του στην Τρομοκρατία (καθεστώς Ροβεσπιέρου) συντάσσει και παρουσιάζει το «Σύνταγμα του Έτους 1 της Επανάστασης», ένα κορυφαίο κείμενο το οποίο ψηφίστηκε μεν, αλλά δεν εφαρμόστηκε ποτέ. Λίγο αργότερα, ο Ερώ ντε Σεσέλλ πέφτει σε δυσμένεια, ο Ροβεσπιέρος τον απομακρύνει και, όπως συνέβη με αρκετούς πρώην συνεργάτες του Ροβεσπιέρου εκείνο το διάστημα, κατηγορήθηκε για προδοσία, συνελήφθη και την άνοιξη του 1794 οδηγήθηκε στην γκιλοτίνα.
Ο αριστοκράτης Ερώ ντε Σεσέλλ υπήρξε ένας από τους χιλιάδες αστούς στα τέλη του 18ου αιώνα που πίστεψαν σε μια κοινωνία ανθρώπινων δικαιωμάτων και πάλεψαν για την εγκαθίδρυση της ιδιότητας του πολίτη, έννοιες που δεν είχαν τότε παρά λιγοστή σχέση με τις αντίστοιχες σημερινές. Έχοντας λάβει υψηλού επιπέδου μόρφωση κι αφού πέρασε αρκετά χρόνια κοντά στην παρακμάζουσα εξουσία, σε δημόσιες διοικητικές θέσεις, κατάφερε να αποκτήσει τη διορατικότητα που έλειπε από τους προγόνους του, αλλά και την αναγκαία οργή για να κάνει την υπέρβαση.
Ο αριστοκράτης Ερώ ντε Σεσέλλ υπήρξε ένας από τους χιλιάδες αστούς στα τέλη του 18ου αιώνα που πίστεψαν σε μια κοινωνία ανθρώπινων δικαιωμάτων και πάλεψαν για την εγκαθίδρυση της ιδιότητας του πολίτη, έννοιες που δεν είχαν τότε παρά λιγοστή σχέση με τις αντίστοιχες σημερινές. Έχοντας λάβει υψηλού επιπέδου μόρφωση κι αφού πέρασε αρκετά χρόνια κοντά στην παρακμάζουσα εξουσία, σε δημόσιες διοικητικές θέσεις, κατάφερε να αποκτήσει τη διορατικότητα που έλειπε από τους προγόνους του, αλλά και την αναγκαία οργή για να κάνει την υπέρβαση. Είδε ότι κάτι νέο, ορμητικό και ανατρεπτικό ερχόταν κι ο ίδιος έσπευσε να το αγκαλιάσει και να το ζήσει...
Το παρόν έργο γράφτηκε το 1788, ένα χρόνο πριν από την Επανάσταση και, όπως ήταν αναμενόμενο, δεν έτυχε θερμής υποδοχής ούτε από τους γνωστούς του ούτε καν από την οικογένειά του, η οποία μάλιστα φρόντισε να το «εξαφανίσει». Το χειρόγραφο εκδόθηκε τελικά το 1802 και σήμερα το διαβάζουμε στη μετάφραση του δημοσιογράφου Αλέξανδρου Βέλιου, ο οποίος ενισχύει την έκδοση με μια διαφωτιστική για το συγγραφέα και το έργο του εισαγωγή.
Η Θεωρία της φιλοδοξίας χωρίζεται σε 11 μικρά κεφάλαια, τα οποία αποτελούνται από σύντομους αφορισμούς και σχόλια, γραμμένα με το ύφος που επιτάσσει η ευγενική καταγωγή αλλά και η κοινωνική αποστροφή που νιώθει ο συγγραφέας λίγο πριν καταρρεύσει το παλαιό απολυταρχικό καθεστώς. Ο Ερώ ντε Σεσέλλ είναι επηρεασμένος από τη συναναστροφή με τη γαλλική άρχουσα τάξη των τελών του 18ου αιώνα, κουβαλάει όμως στις πλάτες του τόσο το πνεύμα του Διαφωτισμού όσο και κάτι από την αρχαία ελληνική φιλοσοφία, όπως αυτή μεταγράφτηκε από τους Λατίνους συγγραφείς.
ΜΕ ΤΟ ΠΝΕΥΜΑ ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ
Η πολυπλοκότητα του φυσικού κόσμου είναι το πρώτο που προσπαθεί να αποκρυπτογραφήσει ο Ερώ ντε Σεσέλλ, για να ακολουθήσει στη συνέχεια η ανθρώπινη κοινωνία, η εξουσία και, τελικά, ο άνθρωπος. Η αριστοτελική παράδοση είναι ασφαλώς παρούσα σε όλο το κείμενο και δεν είναι τυχαίο ότι ο Σεσέλλ εκτιμούσε βαθύτατα τον εμβληματικό φυσιολόγο Μπυφφόν (Georges-Louis Leclerc, κόμης de Buffon, 1707-1788), ο οποίος θεωρείτο τότε «ο Αριστοτέλης της Γαλλίας».
«Η σωστή ανάλυση είναι μητέρα της σωστής σύνθεσης και οι διαφορές είναι η πρώτη ύλη της αναλογίας», γράφει ο Ερώ ντε Σεσέλλ κι εκτιμάει ότι τα τέσσερα βασικά στοιχεία της φιλοσοφικής διάνοιας είναι α) η παρατήρηση ή αντίληψη των διαφορών, β) η γενίκευση ή αντίληψη των αναλογιών, γ) ο περιορισμός ή οριοθέτηση των βαθμίδων και γ) η εφαρμογή ή προσδιορισμός των συνθηκών, των οποίων ο ιδιαίτερος και μοναδικός συνδυασμός συνιστά κάθε ειδική περίπτωση. Το παρόν έργο περιέχει αναφορές του συγγραφέα στη δόμηση του προφορικού λόγου, τους τρόπους απόκτησης γνώσης και άσκησης κρίσης, ενώ πολύ ενδιαφέρουσες κι άκρως διδακτικές για τους πολιτικούς όλων των εποχών είναι οι απόψεις του για τους ανθρώπινους χαρακτήρες και τη λογική των διαξιφισμών.
Εκτός όμως από τους φιλοσοφικούς στοχασμούς που περιέχει, το έργο αποτελεί κι ένα έξοχο πολιτικό δοκίμιο ή, για την ακρίβεια, έναν οδηγό πολιτικοκοινωνικής συμπεριφοράς. Στο κεφάλαιο «Περί τσαρλατανισμού» ο Ερώ ντε Σεσέλλ, εν είδει Νικολό Μακιαβέλλι, συμβουλεύει: «Να εγκωμιάζεις τους ανταγωνιστές εκείνους που έχεις ξεπεράσει», διευκρινίζοντας επίσης με νόημα πως πρέπει «να εξομολογείσαι ένα μικρό ελάττωμα που προέρχεται από μια άκρως εκτιμώμενη ιδιότητα». Αν και δεν του φάνηκαν χρήσιμες αυτές οι συμβουλές, μιας και κατάφερε να χάσει το κεφάλι του στα χρόνια της απόλυτης αναστάτωσης που αποτελούσε η Τρομοκρατία, δεν παύουν να αποτελούν μεγάλες, διαχρονικές αλήθειες που επιβεβαιώνονται, εξίσου τραγικά τις περισσότερες φορές, και στις μέρες μας.
Θεωρία της φιλοδοξίας
Hérault de Séchelles
μετάφραση: Αλέξανδρος Βέλιος
Ροές
128 σελ.
Τιμή € 8,00
