fbpx
Γιάννης Κιουρτσάκης: «Ελληνισμός και δύση στο στοχασμό του Σεφέρη»

Γιάννης Κιουρτσάκης: «Ελληνισμός και δύση στο στοχασμό του Σεφέρη»

Ο συγγραφέας Γιάννης Κιουρτσάκης επαναφέρει στην επικαιρότητα, με αφορμή την τρίτη έκδοση του έργου του, Ελληνισμός και Δύση στο Στοχασμό του Σεφέρη (Εκδ. Κέδρος, α' έκδ. 1979), τον διάλογο που έχει ανοίξει με τον ποιητή και του οποίου ο λόγος αποδεικνύεται προφητικός. Δεν ξεχνά την προειδοποίησή του ότι δεν είναι δουλειά του «οι αφηρημένες ιδέες», αλλά δουλειά του είναι να ακούει τα πράγματα του κόσμου, να κοιτάζει πώς «συμπλέκονται με την ψυχή» του και το σώμα του και να τα εκφράζει. Με τη σειρά του, ο Κιουρτσάκης ερμηνεύοντας τον ποιητή λέει ότι ερμηνεύει έναν «εμπειρικό στοχασμό», που δεν χωράει σε «οποιοδήποτε θεωρητικό σχήμα» και «είναι ανοιχτός, από τη φύση του, σε περισσότερες από μια ερμηνείες».

Να θυμίσουμε ότι πρώτιστο καθήκον του Σεφέρη, όπως και των άλλων πνευματικών ανθρώπων του κύκλου των Νέων Γραμμάτων, ήταν η ανάδειξη των ελληνικών παραδοσιακών αρετών και, αν και όλοι είχαν Δυτική παιδεία, η απεμπόληση της τυφλής μίμησης Δύσης. Οι δύο τιμημένοι με Νόμπελ ποιητές μας, ο Γιώργος Σεφέρης και ο Οδυσσέας Ελύτης, είναι καθαρά ταγμένοι στην καταπολέμηση του μιμητισμού, στον οποίο επιδόθηκαν οι λογοτέχνες αμέσως μετά τη γέννηση του νεοελληνικού κράτους. Η προσπάθεια της «μετακένωσης» του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού που πέρασε στην Ευρώπη, από την οποία πρέπει να επανέλθει στην Ελλάδα, όπως προτάθηκε από τον Κοραή, διατρέχει όλο τον 19ο αιώνα για να φτάσει στη γενιά του '30 και να μπει σε νέα φάση. Διότι ο ελληνισμός δεν στηρίζεται μόνο στον αρχαίο πολιτισμό, και μάλιστα μιας πεντηκονταετίας, αλλά σε όλες τις περιόδους από τον Όμηρο μέχρι τις μέρες μας, πράγμα που δεν υπολογίζουν οι πολλοί. Ο Σεφέρης διευκρινίζει ότι ο ανθρωπιστικός πολιτισμός της Ευρώπης, που διαμορφώθηκε σε διαφορετικές χώρες και ιδεολογίες, πηγάζει περισσότερο από τον Βιργίλιο και όχι από τον Όμηρο, περνάει από τον Δάντη και φτάνει στον Έλιοτ.

Οι δύο τιμημένοι με Νόμπελ ποιητές μας, ο Γιώργος Σεφέρης και ο Οδυσσέας Ελύτης, είναι καθαρά ταγμένοι στην καταπολέμηση του μιμητισμού, στον οποίο επιδόθηκαν οι λογοτέχνες αμέσως μετά τη γέννηση του νεοελληνικού κράτους.

Όταν, λοιπόν, το ελληνικό κράτος έβγαινε από την πολύχρονη σκλαβιά του και ετοιμαζόταν για την κοινωνία των «φωτισμένων» λαών της Δύσης, έμοιαζε ότι έπρεπε να αποκηρύξει καθετί ελληνικό και να ασπαστεί καθετί ευρωπαϊκό για να συμβαδίσει με τους Ευρωπαίους. Έπρεπε να τους μιμηθεί. Έτσι κάνουν στην Ευρώπη, έτσι πρέπει να κάνουμε κι εμείς. Όμως τα σχετικά με την υπεροχή της Δύσης είναι «ριζωμένες προλήψεις», λέει ο Ελύτης και ο Σεφέρης σχολιάζει την αρνητική επίδρασή της πάνω στο πνεύμα γενικώς, και στις καλλιτεχνικές επιρροές ειδικώς, ώστε να παραγκωνιστούν ή να υποτιμηθούν οι καθαρές πηγές της δημιουργίας και να νοθευτεί με κάποιον, δήθεν, εξευρωπαϊσμό, η ελληνική νοοτροπία πάνω στα πράγματα, είτε αυτά αφορούν τη ζωή είτε την τέχνη. Ωστόσο, αυτή η υποτελής αντίληψη πολεμήθηκε και πολύ παλαιότερα από πολλούς, μεταξύ των οποίων και ο στρατηγός Μακρυγιάννης (και σ' αυτόν στρέφεται ο Σεφέρης ειδικά. Βλ. περισσότερα στη διατριβή του Χρήστου Αντωνίου, Ο κόσμος της Γοργόνας, ΕΛΙΑ 1981) και όσους είχαν το αίσθημα της ελληνικότητας μέσα τους ισχυρό και ανθεκτικό στην ξένη επίδραση. Στο τέλος του 19ου αιώνα, μάλιστα, οι μελέτες γύρω από τη γλώσσα και τη λαογραφία στοχεύουν να αναδείξουν τις ανεξάντλητες πηγές του ελληνισμού και την αξία τους.

Ο συγγραφέας, εξετάζοντας τον «στοχασμό» του Σεφέρη, τονίζει το γοητευτικό αλλά και επικίνδυνο του πράγματος. Η γοητεία προκύπτει από τον λόγο του ποιητή που αγγίζει διαφορετικές ιδιοσυγκρασίες, οπότε επιτρέπει σε κάθε «επαρκή αναγνώστη» αμέτρητους συσχετισμούς, διασυνδέσεις και ερμηνείες, και εδώ είναι που αναφαίνεται ο κίνδυνος του υποκειμενισμού από την πλευρά του τελευταίου.

Επισήμανση από τον συγγραφέα είναι η αποφυγή της σύνδεσης του δοκιμιακού έργου με το ποιητικό, διότι το ένα είναι προϊόν λογικής και το άλλο αποκαλύπτει το βαθύτερο ανθρώπινο Εγώ. Και, για να μην παρεκκλίνει από τις προθέσεις του ποιητή, θα περιοριστεί μόνο στα κείμενα, όπου διάσπαρτα γίνεται λόγος για τον ελληνισμό και τη Δύση και, με τον δικό του «ταπεινό σχολιασμό» και «επίμονο αλληλοσυσχετισμό λόγων» θα φωτίσει κάθε σκέψη του ποιητή με άλλες δικές του σκέψεις, που είναι: Ο ελληνισμός και η μοίρα του, πέρα από τα στενά όρια της Ελλάδας, που ταυτίζεται με τη «διαχρονική πνευματική παράδοση... από τα προομηρικά χρόνια ως τις μέρες μας». Η «ανθρώπινη αξιοσύνη», η «ελευθερία», η «γλώσσα», η θρησκεία, η παιδεία, η πατρίδα, μια «ιδιόρρυθμη αδογματική θρησκεία», η «ανθρωπιά». Ο ελληνισμός για τον Σεφέρη είναι η άλλη όψη του ανθρωπισμού του, λέει ο Κιουρτσάκης. Βλέπει, βεβαίως, και αυτούς που «καπηλεύτηκαν», «τσαλαπάτησαν» «πόρνευσαν» την ιδέα αυτή, αλλά η γενική τάση ήταν προς την υγιή πλευρά. Βλέπει με δυσπιστία τη μηχανιστική μεταφορά ιδεών της Δύσης στην Ελλάδα, «τις γνώμες σοφών από την Εσπερία». Νιώθει καλύτερα κοντά στους «απλοϊκούς» Έλληνες. Ωστόσο, η ελληνική παιδεία και η Δυτική είναι υποχρεωτικά αλληλένδετες. Τέλος, βλέπει την έκπτωση του Δυτικού πολιτισμού σαν «αρρώστια που έχει απλωθεί σ' όλη την οικουμένη» και την ανείπωτη βαρβαρότητα του Ευρωπαίου εχθρού, που συγκρινόμενος μ' αυτόν (τον Γερμανό κατακτητή εννοεί) «ο Μπραΐμης στην Πελοπόννησο ήταν άγιος».

Το βιβλίο είναι μια ενδιαφέρουσα μελέτη για τον σεφερικό στοχασμό, γραμμένη πυκνά, όπως συνηθίζουν όσοι έχουν ζήσει επί μακρό διάστημα στο εξωτερικό, με λόγο μακροπερίοδο και διακλαδιζόμενο μέσα σε παρενθέσεις, κόμματα και παύλες, πράγμα που τον καθιστά πολύ απαιτητικό. Ωστόσο, καθένας έχει τις ευκολίες του και τις δυσκολίες του, έγραφε και ο Σεφέρης, όσο για μας, ας θυμηθούμε σήμερα τον Paul Éluard, όταν έγραφε: «Nous de l'avenir pour un petit moment pensons au passé» (εμείς από το μέλλον για μια στιγμούλα ας σκεφτούμε το παρελθόν). Είναι η καλύτερη σκέψη που έχουμε σήμερα με αφορμή αυτό το σημαντικό βιβλίο.

Ελληνισμός και Δύση στο στοχασμό του Σεφέρη
Γιάννης Κιουρτσάκης
Κέδρος
300 σελ.
Τιμή € 17,32
001 patakis eshop


 

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
ΚΡΙΤΙΚΕΣ > ΜΕΛΕΤΕΣ - ΔΟΚΙΜΙΑ
Ben Ansell: «Γιατί η πολιτική αποτυγχάνει»

Ο Μπεν Άνσελ στο βιβλίο του Γιατί η πολιτική αποτυγχάνει: Πέντε παγίδες και πώς να τις αποφύγουμε, το οποίο κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις Εκδόσεις Μεταίχμιο, σε μετάφραση του Γιώργου Μαραγκού, καταπιάνεται...

ΚΡΙΤΙΚΕΣ > ΜΕΛΕΤΕΣ - ΔΟΚΙΜΙΑ
Ελένη Κ. Σπηλιώτη: «Εθνικός Διχασμός: Φιλοβασιλικοί εξόριστοι στη Σκόπελο»

Μ’ ένα σαπιοκάραβο, μέσα σε κατακλυσμιαία βροχή και με φόβο πιθανού τορπιλισμού, φτάνει στις 31 Ιανουαρίου 1918 στη Σκόπελο μια ομάδα επιφανών πολιτικών και άλλων προσώπων που με απόφαση του...

ΚΡΙΤΙΚΕΣ > ΜΕΛΕΤΕΣ - ΔΟΚΙΜΙΑ
«Για τη διαχείριση του πένθους και της απώλειας» και «Γιατί υπάρχει το κακό στον κόσμο;»

Αν υπάρχει ένας μελετητής ικανός να μας εισάγει τόσο στον πλούτο της γλώσσας όσο και των ιδεών του Μεγάλου Ιεράρχη Βασιλείου αλλά και του Πλουτάρχου είναι ο Ιωάννης Πλεξίδας. Με από πολλών ετών...

ΤΕΛΕΥΤΑΙΕΣ ΚΑΤΑΧΩΡΙΣΕΙΣ

ΕΙΔΗΣΕΙΣ

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ

Διεύθυνση

Πτολεμαίων 4
(Πλατεία Προσκόπων)
11635 Αθήνα,
Τηλ.-fax: 210.7212307
info@diastixo.gr
ISSN: 2585-2485

ΕΓΓΡΑΦΗ ΣΤΟ NEWSLETTER

Εγγραφείτε τώρα στο newsletter μας και μάθετε πρώτοι. τα τελευταία νέα για το βιβλίο και για τις τέχνες.

Με την επίσκεψη στο site μας, αποδέχεστε τη χρήση Cookies από το diastixo.gr, με σκοπό τη βελτίωση των υπηρεσιών που σας παρέχουμε.