Δέσποινα Καρακατσάνη: «Εκπαιδευτική θεωρία και διδακτική πράξη στη μεταπολεμική Ελλάδα»
Για την Ιστορία της νεοελληνικής εκπαίδευσης έχουν γραφτεί αρκετά βιβλία κι έχουν αναλυθεί επαρκώς θέματα όπως οι εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις, οι τομές στην εκπαιδευτική πολιτική, τα αναλυτικά προγράμματα, τα σχολικά εγχειρίδια και ο ρόλος των διάφορων πολιτικών προσωπικοτήτων και παιδαγωγών. Στην παρούσα εργασία, όμως, την οποία υπογράφει η Δέσποινα Καρακατσάνη, αναπληρώτρια καθηγήτρια Παιδαγωγικών στο Τμήμα Κοινωνικής και Εκπαιδευτικής Πολιτικής του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, στο επίκεντρο βρίσκονται οι πρωταγωνιστές: οι δάσκαλοι και ο τρόπος με τον οποίο βιώνουν τα πράγματα, το πλαίσιο μέσα στο οποίο λειτουργούν, οι ανθρώπινες σχέσεις, η καθημερινότητα και τα συναισθήματά τους.
Στόχος της καθηγήτριας είναι να αναδείξει τη «φωνή» των δασκάλων, να καταγράψει την κουλτούρα της διδασκαλίας και της σχολικής καθημερινότητας, διευκρινίζοντας όμως ότι η φωνή αυτή δεν είναι πάντα «αντικειμενική» και «απόλυτη».
ΝΕΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΕΡΕΥΝΑΣ
Αξιοποιεί μάλιστα μια σχετικά νέα τάση στην παγκόσμια έρευνα για την Ιστορία της εκπαίδευσης, όπου κυριαρχεί το ενδιαφέρον για τη δυναμική και την πρακτική της διδασκαλίας (schooling)· πρόκειται κατά τη Δ. Καρακατσάνη για «σημαντική στροφή προς μια ποιοτική έρευνα». Η τάση αυτή εκφράζεται μέσα από την αφηγηματικότητα, την ανασύνθεση δηλαδή της σχολικής τάξης μέσα από προφορικές αφηγήσεις εκπαιδευτικών και ιστορίες ζωής δασκάλων, με τη βοήθεια και τα στοιχεία που παρέχουν προσωπικά ή σχολικά ημερολόγια, φωτογραφικά αρχεία, απομνημονεύματα, δημοσιεύματα στον τοπικό κι εκπαιδευτικό Τύπο, λογοτεχνικά κείμενα δασκάλων, κ.ά. «Η φωνή του διδάσκοντα της σχολικής τάξης έχει μια ιδιαίτερη και χαρακτηριστική ποιότητα» υποστηρίζει η συγγραφέας και όλο το έργο της κινείται γύρω από τη φυσιογνωμία του εκπαιδευτικού.
Η έρευνα που πραγματοποίησε καλύπτει την περίοδο 1950-74, στην αφετηρία της οποίας, το 1951, το ποσοστό των αναλφάβητων στο σύνολο του πληθυσμού της Ελλάδας ήταν 32,4%. Η καθηγήτρια μελέτησε: το αρχείο ενός σχολείου στη Γορτυνία Πελοποννήσου, το αρχείο ενός κορυφαίου επιθεωρητή που διατηρεί το ΕΛΙΑ, το αρχείο του περιοδικού Επιστημονικό Βήμα Διδασκάλου (έκδοση της ΔΟΕ), τα αρχεία της Μαρασλείου και Ραλλείου (Παιδαγωγικές Ακαδημίες) κ.ά. Πήρε επίσης 32 συνεντεύξεις από δασκάλες/-λους. Καθ' όλη τη διάρκεια της ανάλυσης, το κείμενο διανθίζεται με εκτενή, χαρακτηριστικά και άκρως αποκαλυπτικά αποσπάσματα από τις συνεντεύξεις που πραγματοποίησε σε όλη την Ελλάδα.
ΟΙ ΟΡΟΙ ΤΟΥ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΟΣ
Η ανάλυση της Δ. Καρακατσάνη είναι πολύπλευρη: εξετάζει αρχικά τους λόγους που οδήγησαν τους συνομιλητές της στην επιλογή του διδασκαλικού επαγγέλματος. Μελετάει την κοινωνική προέλευση των δασκάλων μέσα από τα μεγάλα αρχεία των Παιδαγωγικών Ακαδημιών, αναλύει τη θέση του εκπαιδευτικού μέσα στην μεταπολεμική κοινωνία ερμηνεύοντας, μεταξύ άλλων, το γιατί οι δάσκαλοι θεωρούνταν, στην επαρχία τουλάχιστον, περιζήτητοι γαμπροί.
Εξετάζει, επίσης, τη σχέση φύλου-διδασκαλίας και σχολιάζει με εύστοχο τρόπο το πώς έφτασε το διδασκαλικό επάγγελμα να είναι συνώνυμο του γυναικείου φύλου· η «γυναικοποίηση» (feminization) του επαγγέλματος, κατά την άποψή της, το φθίνει κοινωνικά και το υποβαθμίζει.
Η Δ. Καρακατσάνη θα ασχοληθεί περαιτέρω με τη φοίτηση στις Ακαδημίες, τον ρόλο του «πιστοποιητικού κοινωνικών φρονημάτων» (στη μεταπολεμική περίοδο ήταν απαραίτητο...) και τις θρησκευτικές πεποιθήσεις των φοιτητών στις Παιδαγωγικές. Το συγκεκριμένο τμήμα της ανάλυσής της καταλήγει στο πρώτο από τα κορυφαία συμπεράσματα του βιβλίου: η μαζικοποίηση της εκπαίδευσης την περίοδο 1950-74 οδήγησε στην αναγνώριση της διδασκαλίας ως επάγγελμα, ως διακριτή δηλαδή επαγγελματική απασχόληση, προσδιορίζοντας ταυτόχρονα τη (νέα) θέση του εκπαιδευτικού. «Η εργασία των δασκάλων είναι μια πολύπλοκη διαδικασία βαθιά ριζωμένη στις κοινωνικές σχέσεις, τις εργασιακές συνθήκες και την προσωπική δυναμική στα τοπικά- κοινοτικά, κυρίως, πλαίσια μέσα στα οποία πραγματοποιείται» γράφει συγκεκριμένα.
Τα επόμενα κεφάλαια παρακολουθούν τη διαδικασία του διορισμού και μετάθεσης των εκπαιδευτικών, τις πρώτες εντυπώσεις τους από π.χ. τα ορεινά χωριά της μεταπολεμικής, καθυστερημένης Ελλάδας και τον επίπονο χαρακτήρα της εργασίας, καθώς ο δάσκαλος ήταν επίσης γυμναστής, συγγραφέας, σκηνοθέτης και σκηνογράφος (παραστάσεων), ψάλτης (εκκλησιασμός Κυριακής), διευθυντής χορωδίας, συχνά μουσικοδιδάσκαλος, λαογράφος κ.ά. Οι απολαυστικές αφηγήσεις του συγκεκριμένου κεφαλαίου περιγράφουν μια Ελλάδα, μια περιφέρεια για την ακρίβεια, όπου οι δάσκαλοι κάνουν «θαύματα» προκειμένου να ασκήσουν το επάγγελμά τους με αξιοπρέπεια κι επιτυχία. Έχτισαν τουαλέτες, δημιούργησαν συνεταιρισμούς, οργάνωσαν βιβλιοθήκες, ψυχαγωγούσαν μαθητές και γονείς, οργάνωναν εκδρομές, μέχρι και ομαδάρχες έγιναν σε θερινές κατασκηνώσεις.
Από τα πλέον ενδιαφέροντα κεφάλαια του βιβλίου είναι αυτό στο οποίο αναλύεται η σχέση δασκάλου κι εργασιακού χώρου, με αναφορές τόσο στη θεωρητική βάση της σχέσης όσο και την καθαρά χωροταξική – αρχιτεκτονική και μέγεθος σχολείων, τελικά, παίζουν μείζονα ρόλο στη διαμόρφωση αυτής της σχέσης.
ΕΡΧΕΤΑΙ Ο ΕΠΙΘΕΩΡΗΤΗΣ!
Το κεφάλαιο για τον Επιθεωρητή Εκπαίδευσης είναι, αναμενόμενο άλλωστε, από τα πλέον ενδιαφέροντα. Η καθηγήτρια του Παν/μίου Πελοποννήσου αναλύει τον θεσμό ο οποίος ξεκίνησε την εποχή του Ι. Καποδίστρια κι αφορούσε στελέχη με πολύπλευρα διοικητικά, ελεγκτικά, εποπτικά, καθοδηγητικά κι επιμορφωτικά καθήκοντα. «Ο ρόλος των επιθεωρητών στο πλαίσιο της εκπαιδευτικής διαδικασίας –και όχι μόνο– συνίσταται στη συντήρηση του κοινωνικού καθεστώτος, στη στερέωση και διατήρηση των βασικών στοιχείων του ελληνοχριστιανικού πολιτισμού» γράφει η συγγραφέας για έναν από τους πιο αμφιλεγόμενους δημόσιους θεσμούς που αναδιάρθρωσε η κυβέρνηση Γ. Παπανδρέου το 1964, κατάργησε η χούντα το 1967, επανήλθε το 1974 και καταργήθηκε οριστικά με την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του Ανδρέα Παπανδρέου το 1982· οι εκπαιδευτικοί της έρευνας, ηλικιωμένοι σήμερα, δεν είδαν την κατάργηση του θεσμού με καλό μάτι...
Το βιβλίο κλείνει με αναφορές στην πολιτική στάση των δασκάλων κατά την εξεταζόμενη περίοδο, στάση η οποία κρίνεται μάλλον ως συντηρητική· οι λιγοστοί αριστεροί δάσκαλοι προτιμούσαν τη «σιωπή» παρά τη σύγκρουση με τον επιθεωρητή, το υπουργείο, το χωριό και τους γονείς των παιδιών.
Εκπαιδευτική θεωρία και διδακτική πράξη στη μεταπολεμική Ελλάδα
Μια κοινωνική ιστορία της διδασκαλίας και του διδασκαλικού επαγγέλματος
Δέσποινα Καρακατσάνη
Επίκεντρο
400 σελ.
Τιμή € 27,00
