fbpx
Δημήτριος Λυπουρλής: «Τρεις λόγοι για τον Αριστοτέλη»

Δημήτριος Λυπουρλής: «Τρεις λόγοι για τον Αριστοτέλη»

 

Στην Ποικίλη ιστορία του ο Αιλιανός (2ος αι. μ.Χ.) διέσωσε το εξής ανέκδοτο: «Κάποτε ο Αριστοτέλης ήταν άρρωστος. O γιατρός τού έδωσε μια συνταγή, εκείνος όμως του είπε: "Μην προσπαθείς να με γιατρέψεις σαν τσομπάνη ή σαν σκαφτιά, εξήγησέ μου πρώτα την αιτία και τότε θα με βρεις πρόθυμο να σε ακούσω"».

Η αιτία, αυτός ήταν ο κινητήριος μοχλός της σκέψης του μεγάλου φιλοσόφου κατά τον καθηγητή Δημήτριο Λυπουρλή, ο οποίος τον έχει σπουδάσει όσο λίγοι. Ό,τι κι αν μελετούσε ο Αριστοτέλης, είτε τη φύση και τα φαινόμενά της, είτε τη λειτουργία του ανθρώπινου μυαλού, ποιες είναι οι δυνάμεις που κυβερνούν το σύμπαν από τον μικρόκοσμο μέχρι τον έναστρο ουρανό, τον τρόπο που συμβιώνουν οι άνθρωποι και την ουσία του αγαθού και της αρετής, η κύρια προσπάθειά του αποσκοπούσε στο «αποδούναι την αιτίαν», όπως έλεγε ο ίδιος, στο να βρει τον γενεσιουργό παράγοντα, να αναλύσει το καθετί μέχρι τον πιο βαθύ πυρήνα του, τόσο βαθιά ώστε να αποκαλύψει την πραγματική του ουσία. Γι' αυτό και, όταν ο Διογένης ο Λαέρτιος έψαχνε μια λέξη για να τον χαρακτηρίσει, χρησιμοποίησε τον όρο «αιτιολογώτατος» γιατί ήξερε ότι αυτός και μόνο προσπαθούσε «...και περί των ελαχίστων τας αιτίας αποδιδόναι».

Μια εξαιρετική εισαγωγή στο φιλοσοφικό έργο ενός από τους πιο λαμπρούς στοχαστές της ανθρωπότητας αποτελεί το βιβλίο αυτό, που περιέχει ορισμένες ρηξικέλευθες προσεγγίσεις. Για παράδειγμα, αναπτύσσεται διεξοδικά και τεκμηριωμένα η άποψη ότι πολλά από τα έργα του Αριστοτέλη είναι στην ουσία ένα είδος σημειώσεων, που τον βοηθούσαν στη διατήρηση των συνειρμών του κατά τη διάρκεια των μαθημάτων που παρέδιδε, γεγονός που εξηγεί κάποιες γλωσσικές αστοχίες οι οποίες δεν θα εμφανίζονταν κανονικά σ' ένα πιο προσεκτικά δουλεμένο γραπτό κείμενο. Ως εκ τούτου, αποτελούν μια μοναδική ευκαιρία που δεν απαντάται ίσως σε κανένα άλλο έργο της αρχαίας ελληνικής γραμματείας, μια δίοδο σε κάτι που είναι οριστικά χαμένο, στο να σχηματίσει δηλαδή ο σύγχρονος αναγνώστης μια εικόνα του προφορικού λόγου εκείνης της εποχής, με άλλα λόγια κάνοντας ένα άλμα στον χρόνο να βρεθεί με τρόπο μαγικό στη θέση των αρχαίων μαθητών, που άκουγαν τον μεγάλο δάσκαλο να αναλύει τις πρωτοποριακές θεωρίες του κάτω απ' τον αττικό ουρανό.

Οι σύγχρονοι φιλόλογοι που ανάστησαν το ενδιαφέρον για τη διδασκαλία του Αριστοτέλη στη νεότερη εποχή, βρήκαν πολλά σημεία που τους φάνηκαν δυσνόητα και τα προσάρμοσαν όπως νόμιζαν σε μια φόρμα πιο ευανάγνωστη, σαν αυτή για παράδειγμα όπου είναι γραμμένα τα έργα του Πλάτωνα, όμως το αποτέλεσμα ήταν να χάσουν κάτι από τον αυθορμητισμό και τη φρεσκάδα που είχαν ως πρόχειρα εγχειρίδια των διαλέξεων του Αριστοτέλη, γι' αυτό και κατά τον καθηγητή Λυπουρλή μια καινούργια έκδοση στη μορφή που μας παραδόθηκαν, δίχως τις κατά καιρούς παρεμβάσεις των φιλολόγων, θα μπορούσε να επαναφέρει την αρχική ζωντάνια των κειμένων.

Δεν ήταν και τόσο φιλικοί απέναντι στον Αριστοτέλη οι αρχαίοι σχολιαστές. Από τον Επίκουρο, που δεν έχανε ευκαιρία να τον μειώσει πικρόχολα, μέχρι τον Διογένη τον Λαέρτιο, που αναφέρθηκε πρωτύτερα και σύμφωνα με τον οποίον ο φιλόσοφος «...τραυλός ην την φωνήν... και ισχνοσκελής... και μικρόματτος» και για αντιστάθμισμα φορούσε ρούχα επίσημα και δαχτυλίδια, κούρευε τα μαλλιά του κι έκοβε τα γένια του. Οι λόγοι της εχθρικής βιβλιογραφίας είναι πολιτικοί, σύμφωνα με τον καθηγητή Λυπουρλή, κι έχουν να κάνουν με τη σταδιακή απομάκρυνση του Σταγειρίτη από τη διδασκαλία του Πλάτωνα, του οποίου τις βασικές διδασκαλίες απέβαλε έπειτα από μια κρίση εσωτερική, για να πορευτεί σε άλλα μονοπάτια απορρίπτοντας τις μεταφυσικές θεωρίες του δασκάλου του, ψάχνοντας για εξηγήσεις περισσότερο πειστικές, που να βασίζονται στην παρατήρηση και στην εμπειρία, αλλά δεν ήταν μόνο αυτό.

Ένας επιπλέον λόγος της εχθρικής αντιμετώπισης που έτυχε από τους συγχρόνους του είχε να κάνει με το συνολικό ιστορικό πλαίσιο της εποχής, καθώς τότε ξεκινούσε η κυριαρχία των Μακεδόνων. Ο Φίλλιπος εδραίωνε δυναμικά την κυριαρχία του υποσκελίζοντας τις παλαιότερες πόλεις -κράτη της νότιας Ελλάδας, είχε κατακτήσει πλέον την Αμφίπολη και είχε καταλάβει την Όλυνθο, παρά τις παθιασμένες προσπάθειες του Δημοσθένη και τους πύρινους λόγους του. Έτσι, ο μέτοικος, μακεδονικής καταγωγής Αριστοτέλης, που είχε αναλάβει τη διαπαιδαγώγηση του Αλέξανδρου, θεωρούνταν λίγο-πολύ πράκτορας και ύποπτος. Οι σχετικές συκοφαντίες εναντίον του κυκλοφορούσαν όλο και πιο έντονα, μια τύχη παρόμοια με του Σωκράτη τον καρτερούσε, είχε αποκτήσει περισσότερους εχθρούς παρά φίλους – δεν ήταν κι ο πιο εύκολος χαρακτήρας, τουλάχιστον στην αρχή, κατόπιν μαλάκωσε κι έγινε περισσότερο διαλλακτικός κι ανοιχτός στη διαφορετική άποψη, αποκτώντας μετριοπάθεια και συγκαταβατικότατα. Όλα αυτά τον ανάγκασαν να εγκαταλείψει την αγαπημένη του πόλη, που ονόμαζε «παγκάλη» (πανέμορφη) και στην οποία έζησε κοντά τριάντα χρόνια, για να επιστρέψει ωριμότερος αργότερα, όταν τα πράγματα είχαν ομαλοποιηθεί, οι Μακεδόνες είχαν επικρατήσει κι ο μαθητής του ο Αλέξανδρος βρισκόταν κάπου στα βάθη της Ασίας πολεμώντας. Προηγουμένως, στη διάρκεια των πολλαπλών ταξιδιών του, είχε συγκεντρώσει 158 «Πολιτείες» (συντάγματα) από ένα πλήθος ελληνικών πόλεων-κρατών, που αποτέλεσαν τη βάση των Πολιτικών του.

Είναι πράγματι εκπληκτικό ότι οι αρχαίοι Έλληνες σοφοί είχαν καταλήξει να ορίσουν το πώς επιτυγχάνεται ισορροπία στη συμβίωση των ανθρώπων, πώς κυβερνιούνται σωστά οι πολιτείες και τα κράτη, πού βρίσκεται το μέτρο, το ιδανικό και το άριστον των πραγμάτων, εκεί όπου το καθετί αποδίδει το μέγιστο των δυνατοτήτων του. Είχαν πλησιάσει να ορίσουν το ορθόν των πράξεών τους χρησιμοποιώντας παραμέτρους λογικές, μπορούσαν να επισημάνουν χρησιμοποιώντας επιστημονικές μεθόδους αυτό που ήταν κάθε φορά το σωστό και το λάθος, μπορούσαν να προσδιορίσουν με ακρίβεια –ή τουλάχιστον έκαναν εργώδεις προσπάθειες σε αυτή την κατεύθυνση– τι είναι αγαθό, τι σημαίνει αρετή και πώς επιτυγχάνεται η τελειοποίησή της μέσα από συνεχή άσκηση, αδιαφορώντας για τις κατά καιρούς αποτυχίες που δεν πρέπει να μας αποσπούν από τον στόχο μας. Σ' αυτή την αναζήτηση της τελειοποίησης της αρετής, ο Αριστοτέλης αφιέρωσε τρία από τα καλύτερα έργα του, τα Ηθικά Μεγάλα, τα Ηθικά Ευδήμεια και τα Ηθικά Νικομάχεια. Μια αναζήτηση που είχε ξεκινήσει με τον Ηράκλειτο και τους προσωκρατικούς φιλοσόφους, συνεχίστηκε από τους πυθαγόρειους και την ιπποκρατική θετική σκέψη, αλλά κορυφώθηκε με την τεράστια συνεισφορά του Αριστοτέλη, ο οποίος έφτασε τη φιλοσοφία σε ύψη δυσθεώρητα σε τέτοιο σημείο, ώστε ο μεγάλος Ρωμαίος στοχαστής Κικέρωνας να σχολιάζει ότι χρειάζεται, για να τον καταλάβει κανείς, μεγάλη ένταση ψυχής (magna animi contentio adhibenda est).

Τα κείμενα του Αριστοτέλη έφτασαν σ' εμάς αφού πρώτα κινδύνευσαν να χαθούν για πάντα στη λήθη της Ιστορίας –κάποια ίσως χάθηκαν οριστικά–, ριγμένα σε μια σκοτεινή υπόγεια αποθήκη «εν διώρυγι τινί» από κληρονόμους που κατά τον Στράβωνα ήταν «ιδιώται άνθρωποι» εντελώς ανάξιοι. Ευτυχώς, τα ανακάλυψε ένας περίφημος βιβλιόφιλος της Αθήνας, ο Απελλικών, στις αρχές του 1ου αι. μ.Χ., ενώ είχαν αρχίσει ήδη να καταστρέφονται από την υγρασία και τα σκουλήκια. Έπειτα, μεταφέρθηκαν στη Ρώμη όταν ο Σύλλας κατέλαβε την Αθήνα, το 86 μ.Χ., και χρειάστηκε ένας ακόμα λαμπρός άνθρωπος των γραμμάτων, ο Ροδίτης Ανδρόνικος, ο οποίος έδωσε το έναυσμα για μια συστηματική ενασχόληση και στον οποίο χρωστούμε τα έργα που μας έχουν παραδοθεί, αφού βέβαια ακολούθησε μια επίπονη και μακρόχρονη διαδικασία αντιγραφών από τους καλόγερους του Μεσαίωνα, οι οποίοι ένιωθαν ότι έσωζαν την ψυχή τους στα βυζαντινά μοναστήρια επιτελώντας το θεάρεστο τούτο έργο• μάλιστα, είναι θαύμα το πόσο λίγα λάθη έγιναν κατά τη διάρκεια αυτών των αντιγραφών από μοναχούς που δεν διέθεταν ιδιαίτερη παιδεία.

Ύστερα από όλες αυτές τις περιπέτειες κι ενώ το παγκόσμιο ενδιαφέρον για τον Σταγειρίτη παραμένει αμείωτο, είναι πραγματικά κρίμα οι σύγχρονοι Έλληνες να μην έχουν επαφή, να αγνοούν ή να δυσκολεύονται στην προσέγγιση ενός από τα πιο φωτεινά πνεύματα όλων των εποχών. Κατά τον συγγραφέα, ίσως είναι καιρός η εκπαίδευση, ειδικά η μέση, να σκύψει στα έργα του μεγάλου σοφού με τρόπο ελκυστικό στα παιδιά, ώστε το ενδιαφέρον για τον Αριστοτέλη να αναστηθεί και πάλι, αποδεικνύοντας ότι υπάρχουν κάποιες αρχές, έννοιες και ιδέες που αντέχουν στη φθορά, παρά το πέρασμα αιώνων και χιλιετηρίδων από πάνω τους.

 

Τρεις λόγοι για τον Αριστοτέλη
Δημήτριος Λυπουρλής
Επίκεντρο
112 σελ.
Τιμή € 7,00
1-patakis-link

 

 

 

 


 

ΤΕΛΕΥΤΑΙΕΣ ΚΑΤΑΧΩΡΙΣΕΙΣ

ΕΙΔΗΣΕΙΣ

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ

Διεύθυνση

Πτολεμαίων 4
(Πλατεία Προσκόπων)
11635 Αθήνα,
Τηλ.-fax: 210.7212307
info@diastixo.gr
ISSN: 2585-2485

ΕΓΓΡΑΦΗ ΣΤΟ NEWSLETTER

Εγγραφείτε τώρα στο newsletter μας και μάθετε πρώτοι. τα τελευταία νέα για το βιβλίο και για τις τέχνες.

Με την επίσκεψη στο site μας, αποδέχεστε τη χρήση Cookies από το diastixo.gr, με σκοπό τη βελτίωση των υπηρεσιών που σας παρέχουμε.