Η εκκλησιαστική ιστορία είναι διάσπαρτη από όρους που προβλημάτισαν με την αμφισημία τους προκαλώντας την απαίτηση για λιπαρή γνώση των δογμάτων από μέρος των φιλόδοξων ερευνητών τους. Μια τέτοια περίπτωση διφορούμενης κατανόησης και ερμηνευτικής δυσκολίας είναι και ο νεοχαλκηδονισμός, όρος που κατάφερε κατ’ αρχάς να διχάσει αρκετά τη θεολογική επιστημονική κοινότητα και ερμηνεύτηκε εντέλει με λανθασμένο τρόπο από Δυτικούς ερευνητές της ιστορίας των δογμάτων. Επηρέασε έτσι και τις ερμηνείες των συστηματικών θεολόγων για τη δογματική σκέψη της ορθόδοξης Ανατολής. Ο Ι.Κ.[1] στο μελέτημά του, το οποίο έχει ως κέντρο έρευνας τον όρο «νεοχαλκηδονισμός», επιχειρεί να βρει τον δογματικό μίτο μέσα από την εκκλησιαστική ιστορία, λύνοντας έτσι το γρίφο ενός όρου που συμπορεύτηκε με την κυρίλλεια κατανόηση της Χαλκηδόνας (Δ’ Οικουμενική Σύνοδος) και χαρακτήρισε αρνητικά την ορθόδοξη παράδοση αφήνοντας, δυστυχώς, φιλομονοφυσιτικά υπονοούμενα για τη θεολογία της.

Ο νεοχαλκηδονισμός για τον Ι.Κ. δε σημαίνει αλλαγή περιεχομένου στον όρο της Δ’ Οικουμενικής Συνόδου, αλλά μια νέα παρουσίαση της χριστολογίας των Πατέρων, που είναι κοινή σε ιστορικοδογματικό επίπεδο, πριν και μετά την περίοδο της Χαλκηδόνας. Με άλλα λόγια ο νεοχαλκηδονισμός είναι ο δεσμός που διενώνει στην ιστορία των δογμάτων τη σύζευξη της μιαφυσιτικής με τη δυοφυσιτική έκφραση, αποτελώντας μάλιστα ο ίδιος τον κοινό τόπο συνάντησης και οικουμενικής συνύπαρξης της αλεξανδρινής με την αντιοχειανή παράδοση, της κωνσταντινουπολίτικης με τη ρωμαϊκή θεολογία.

Η επιχειρηματολογία του Ι.Κ. προς αυτή την κατεύθυνση είναι πλήρης παραδειγμάτων, τόσο ιστορικοδογματικής προσέγγισης όσο και έρευνας των σύγχρονων θεολογικών προσεγγίσεων του νεοχαλκηδονισμού. Έτσι, από τη μια παρουσιάζονται εκείνα τα πρότυπα Πατέρων της Εκκλησίας που χρησιμοποίησαν τη νεοχαλκηδόνια λογική πριν και μετά την Δ’ Οικουμενική Σύνοδο (βλ. ενδεικτικά ονόματα, όπως των Πρόκλου Κων/πόλεως, Βασιλείου Σελευκείας και Εφραίμ Αμιδινού), ενώ δε λείπουν και οι αντίστοιχες παραπομπές σε σύγχρονους θεολόγους που διείδαν τον όρο από την ορθή του κατανόηση (είναι χαρακτηριστικές οι περιπτώσεις των M. Diepen και M. Alonso) και βοηθούν στο να φανεί ότι (και) στη Δύση δεν υπήρξε μία μονόδρομη θεώρηση του όρου. Αξιοσημείωτη είναι η αναφορά στη σπουδαία Γερμανίδα θεολόγο Th. Hainthaller για το νεοχαλκηδονισμό, η οποία φαίνεται να κατανοεί τη δογματική του συμπόρευση με τον όρο της Χαλκηδόνας και την κυρίλλεια θεολογία, τονίζοντας την οικουμενική σημασία του θέματος στο παρόν. Η συγκεκριμένη ερευνήτρια δείχνει να αποδέχεται την άποψη του Ι.Κ., γεγονός που φανερώνει την ανάγκη για έναν ειλικρινή διάλογο στο χώρο των θεολογικών γραμμάτων, μακριά από προκαταλήψεις και ομολογιακές αγκυλώσεις, αποκαλύπτοντας τη δυναμική της θεολογίας ως επιστήμης δυνατής για οικουμενική συνάντηση και για κατανόηση της κοινής εκκλησιαστικής παράδοσης.

Παράλληλα ο Ι.Κ. ασκεί έντονη και εποικοδομητική κριτική στους S. Helmer και Κ.Η. Uthemann, όταν ο μεν πρώτος ερμήνευε το νεοχαλκηδονισμό κάτω από το μικροσκόπιο του μονοφυσιτισμού και ο δεύτερος τον κατέτασσε στους προδρόμους του μονοθελητισμού. Όσον αφορά την κριτική απέναντι στον K.H. Uthemann, ο Ι.Κ. προκρίνει το παράδειγμα του Μάξιμου Ομολογητή που χρησιμοποιήθηκε ως ενδεικτικό υπόδειγμα αντιπαράθεσης με το νεοχαλκηδονισμό από τον εν λόγω Γερμανό ερευνητή. Ο Μάξιμος αποτελεί για τον Ι.Κ. ίσως την πιο χαρακτηριστική περίπτωση Πατέρα της Εκκλησίας που αντιπαρατέθηκε με τα θεολογικά προβλήματα της εποχής του μεταχειριζόμενος τη λογική του νεοχαλκηδονισμού, αποδεικνύοντας μάλιστα έτσι αβάσιμη τη θεωρία που τον θέλει αντίπαλο της νεοχαλκηδόνιας θεολογίας.

Το μελέτημα του Ι.Κ. δίνει αφορμή, όπως άλλωστε τονίζει και ο ίδιος, σε νέους επιστήμονες να καταθέσουν και αυτοί με την έρευνά τους ανάλογα παραδείγματα Πατέρων και εκκλησιαστικών συγγραφέων που είτε έγιναν φορείς του νεοχαλκηδονισμού στην εποχή τους είτε συνέβαλαν στην έκφραση της θεολογίας του χρησιμοποιώντας τα εννοιολογικά εργαλεία του. Επίσης ο νεοχαλκηδονισμός, όπως ειδώθηκε από τη γραφίδα του Ι.Κ., αποτελεί το έναυσμα για την προσέγγιση ανάλογων θεμάτων από επίδοξους σύγχρονους θεολόγους που δε θα διστάσουν να θέσουν υπό αμφισβήτηση όρους και έννοιες, οι οποίοι πέρασαν στην ορθόδοξη δογματική ορολογία χωρίς να ερευνηθούν σε βάθος.

Το βιβλίο του Ι.Κ. κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αδελφών Κυριακίδη σε μια ιδιαίτερα επιμελημένη έκδοση με σκληρό εξώφυλλο, άξια του επιπέδου ενός τέτοιου πονήματος. Εντύπωση, λοιπόν, προκαλεί το εξώφυλλο του βιβλίου, εφόσον παραπέμπει αισθητικά στο συμβολισμό του νεοχαλκηδονισμού, ο οποίος στάθηκε ως σκιά στο χώρο των θεολογικών γραμμάτων, περιμένοντας το φως της επισταμένης έρευνας που θα αποδείκνυε ότι πολλές φορές η δογματική επιστήμη εντυπωσιάζεται από το πρόθεμα «νέο», ως δηλωτικό μιας καινούργιας πρότασης, παραβλέποντας, όμως, τη σημασία της σχέσης των όρων με την έρευνα των πηγών της Ιστορίας δίχως ομολογιακή προκατάληψη και δογματισμική στράτευση.

Δημήτριος Γ. Αβδελάς
Θεολόγος – Κοινωνιολόγος
Μ.Α. Θεολογίας

Νεοχαλκηδονισμός – Δογματικός τρόπος διαίρεσης ή τόπος οικουμενικής συνύπαρξης;
Ιωάννης Γ. Κουρεμπελές
Αφοί Κυριακίδη
336 σελ.
Τιμή € 24,50

Twitter