Μάρω Δούκα: «Ο πεζογράφος και το πιθάρι του»
Με το παρόν βιβλίο, που επανεκδίδεται 21 χρόνια μετά την πρώτη του εμφάνιση στη σειρά «Σκέψη, χρόνος και δημιουργοί» που επιμελούνταν ο ποιητής Θανάσης Νιάρχος στις Εκδόσεις Καστανιώτη, η Μάρω Δούκα παρουσιάζει ένα άλλο πρόσωπο, το οποίο συμπληρώνει την πεζογραφική της δεινότητα, την τεράστια αφηγηματική της δύναμη, την εξαίσια συγγραφική της υπαινικτικότητα. Πράγματι, δώδεκα κείμενα –για τον Δημήτρη Χατζή, τον Στρατή Τσίρκα, τον Άρη Αλεξάνδρου, τον Γιώργο Χειμωνά, φυσικά τον Γιάννη Ρίτσο– και μια ομιλία για το οπλοστάσιο του συγγραφέα και πώς αυτός το χρησιμοποιεί, έχουν μια διττή τεχνική: ένα δισέλιδο, όπου η πεζογράφος μάς κάνει γνωστό το ερέθισμα, το οποίο στάθηκε η αφορμή –για παράδειγμα ένας θάνατος, ένα αφιέρωμα περιοδικού, μια συνεργασία κ.λπ.– για να γραφτεί το κείμενο που ακολουθεί και στη συνέχεια μπορεί και διήγημα, ίσως μια συναισθηματική κατάθεση ψυχής, άλλοτε η αφήγηση μιας σχέσης που γιγαντώθηκε και άλλοτε η διεκπεραίωση μιας ανάμνησης ή μιας συνθήκης, καθορίζει το κυρίως σώμα, που είναι και σκέψη και αίσθηση, αλλά πάνω από όλα τεχνική.
Πέρα απ' τη συστολή, την αναγνώριση, την ταπεινότητα, την οποία η νεαρή τότε, στη δεκαετία του '70, Μάρω Δούκα επιδείκνυε προς αυτά τα ιερά τέρατα της λογοτεχνίας –πράγμα που δίνεται με λόγο άκρως σεβαστικό–, εκεί που και πάλι το βιβλίο συγκλονίζει είναι η πολιτική του διάσταση. Δηλαδή, η σχιζοφρενική σχέση που, όχι μόνο η Δούκα αλλά και πολλοί άλλοι δημιουργοί απόκτησαν, καθώς προσπάθησαν να εντάξουν το έργο τους στον χώρο της Αριστεράς, της προοδευτικότητας, της διαφορετικής οπτικής και το μόνο που εισέπραξαν ήταν χολή και ξίδι, απίθανες κριτικές μίσους, φοβερό πόλεμο νεύρων και, τέλος, απόρριψη με γελοίους χαρακτηρισμούς – πράγμα άκρως προσβλητικό για τους περισσότερους απ' αυτούς, που διέθεταν, όπως η Δούκα, ήθος και λογοτεχνική τιμιότητα. Η Δούκα δυσφορεί με όλη αυτή τη λογική –που δεν ασχολείται δηλαδή με όσα ο σοσιαλιστικός ρεαλισμός επιτάσσει– και αυτό γίνεται αμέσως εμφανές, καθώς τοποθετεί τον εαυτό της στην Αριστερά, αλλά το σύνολο του έργου της αλλού – στον συμβολισμό, ίσως στη μεταμοντέρνα εκδοχή, στο ιστορικό μυθιστόρημα ενίοτε, μπορεί και στους πρόποδες του υπερρεαλισμού. Με δυο λόγια, ένας ακόμη δημιουργός στη δεκαετία του '80 –σήμερα όλα έχουν αμβλυνθεί, δεν χρειάζονται πολλές αριστερές συστάσεις– μετέχει των κοινών, είναι αξιολογότατο πρόσωπο στον χώρο του, δεν προβοκάρει, δεν υβρίζει συναδέλφους του, άρα έχει όλα τα προσόντα να αποτελεί τη βιτρίνα ιδεολογικών πεδίων και προτύπων, δέχεται απίθανες επιθέσεις και τελικά ξεβράζεται ή πετιέται, όπως η τρίχα από το ζυμάρι, γιατί τα διηγήματα και τα μυθιστορήματά του περιγράφουν «μαύρες» πραγματικότητες.
Ένα άλλο σημείο όπου πρέπει να σταθούμε –από τα πάμπολλα που μπορεί να διακρίνει κανείς μέσα στο βιβλίο– είναι η έντονη συναισθηματική φόρτιση, με την οποία η συγγραφέας δουλεύει και η οποία διαχέεται σε ολόκληρο το έργο της. Έχω επισημάνει παλιότερα πως η Δούκα γράφει σαν άντρας, εδώ όμως, το '80-'90, ζει από κοντά τη φθορά, την αρρώστια και τον θάνατο –εκπληκτικό το κείμενο που αφιερώνεται στην πρώτη εκδότρια του Κέδρου, Νανά Καλλιανέση– αυτών των τεράστιων δημιουργών, δεν μπορεί παρά να παρασυρθεί, να μιλήσει με την ψυχή της, να της ανέβουν δάκρυα στα μάτια, να κάνει εντέλει το μνημόσυνό τους. Η Δούκα έχει τεράστια αποθέματα ψυχικού πλούτου, δεν γράφει για να κοροϊδέψει κανέναν, δεν καλεί σε μελοδραματισμούς, δεν κολακεύει αλλά αποκαθιστά, τέλος δεν επιδιώκει να κερδίσει τίποτα παραπάνω από τους φευγάτους, πλην αυτών που κέρδισε, γνωρίζοντάς τους και αποκτώντας την εμπιστοσύνη τους, πράγμα που την οδήγησε, ακολουθώντας τις συμβουλές τους, σε όσο το δυνατόν λιγότερα λάθη. Η Δούκα αγάπησε, παθιάστηκε, αγιογράφησε, εξάγνισε όλες αυτές τις μορφές των γραμμάτων μας και εντέλει τις θρήνησε, με τρόπο αληθινό και ταυτόσημο με τις ιδέες και τις απόψεις της, για τον θεραπευτικό και άκρως ενδιαφέροντα συνδυασμό ανάμεσα στην καλή λογοτεχνία, τον συγγραφέα που εκπέμπει και τον αναγνώστη που δέχεται.
Είναι, πράγματι, αρκετά φιλόδοξο το γεγονός ότι ένας πεζογράφος αποφασίζει να ξαναδώσει στην κυκλοφορία ένα τέτοιο βιβλίο. Η Δούκα το κάνει, αλλά δεν ξέρω πόσο και η ίδια φοβάται αν θα αφομοιωθεί αληθινά, όπως στα τέλη της ταραγμένης δεκαετίας. Εγώ πιστεύω πως όχι. Όχι μόνο, δηλαδή, δεν μειώνει την αξία όσων επήλθαν στη συνέχεια, αλλά λειτουργώντας συμπληρωματικά, γινόμαστε κοινωνοί και της προσωπικής της ζωής. Η οποία είναι γεμάτη με Ρίτσο, Χατζή, Αλεξάνδρου, Τσίρκα, η οποία είναι δρομολογημένη σε σταθερές και υπαρκτές ράγες, από τις οποίες το ατομικό της τρένο δεν πρόκειται ποτέ να παρεκκλίνει ή να εκτροχιαστεί. Έτσι, για την Ιστορία.
Ο πεζογράφος και το πιθάρι του
Κείμενα
Μάρω Δούκα
Πατάκης
142 σελ.
Τιμή € 10,90
