Κωνσταντίνα Ριτσάτου: «Ο Δημήτριος Γρ. Καμπούρογλου και το ελληνικό θέατρο»
«δράμα είναι εκείνο το οποίο παριστάνει και όχι εκείνο το οποίο διαβάζεται μετ’ ενθουσιασμού»
Τον Δημήτριο Καμπούρογλου τον γνωρίζουμε κυρίως ως Αθηναιογράφο· όμως δεν ήταν μόνο αυτό· ήταν και θεατρικός συγγραφέας και ποιητής και έγραψε πάνω από 100 μονογραφίες. Το βιβλίο της Κωνσταντίνας Ριτσάτου με τον τίτλο Ο Δημήτριος Γρ. Καμπούρογλου και το ελληνικό θέατρο,και με διευκρινιστικό υπότιτλο «Στα χνάρια της Ιστορίας και της Παράδοσης», αποτελεί φόρο τιμής στην προσωπικότητά του.
Η Κωνσταντίνα Ριτσάτου είναι αναπληρώτρια καθηγήτρια Θεατρολογίας στο Α.Π.Θ. Προηγούμενη εργασία της είναι η μονογραφία για τον Αλέξανδρο Ρίζο Ραγκαβή και άλλα μελετήματα. Στα τέσσερα μεγάλα Μέρη του βιβλίου της θα μας μιλήσει για την καταγωγή του τιμώμενου, τους πρώτους πειραματισμούς, τη Σάτιρα και την Κωμωδιογραφία, τη Λαογραφία, την Ιστορία και την Τέχνη. Επίσης, τη συμβολή του στις ζυμώσεις του 1880, τα Δράματα και τις Κωμωδίες, τη μέριμνα για τη σκηνική πράξη, τους καρπούς της ωριμότητας στις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα.
Ο Καμπούρογλου είναι ένας ακάματος εργάτης της γενιάς του 1880, ένας λόγιος που γιόρτασε τα 80χρονά του γράφοντας κάθε μέρα, σαν να ήταν καταδικασμένος σε «ισόβια πνευματικά καταναγκαστικά έργα», όπως έλεγε ο Παύλος Νιρβάνας. Και δεν ήταν μόνο ιστοριοδίφης, αλλά και δημιουργός με ποιητικό και δραματικό έργο σε μια Αθήνα, όπου οι τριβές ανάμεσα στους ειδικούς για το δράμα και την κωμωδία ήταν μεγάλες. Το έργο του, έργο αγάπης, και οι ιστοριοδιφικές του έρευνες είναι μείζονος σημασίας.
Στα κατά καιρούς δημοσιευμένα Απομνημονεύματά του, ο ίδιος λέει, όπως μας πληροφορεί στις πολύτιμες υποσημειώσεις του βιβλίου της η συγγραφέας, ότι άκουγε με θαυμασμό τις αφηγήσεις της λογίας μητέρας του, όπου είχε ενσωματωμένο τον λαϊκό μύθο, αν και γαλουχημένη με την ευρωπαϊκή παιδεία. Ο ίδιος ήταν διδάκτωρ της Νομικής, εργάστηκε για λίγο ως δικηγόρος, μελέτησε Αριστοφάνη από τον οποίο διδάχτηκε τα αριστοφανικά μέτρα και τα μετέφερε στα δικά του έργα. Στο περιοδικό Εβδομάς, που ίδρυσε το 1884, δέχτηκε και γυναίκες συνεργάτιδες. Το 1891 προσελήφθη στην Αρχαιολογική Εταιρεία και τον επόμενο χρόνο διορίστηκε επιμελητής των χειρογράφων στην Εθνική Βιβλιοθήκη. Κέρδισε το Αριστείον Γραμμάτων και Τεχνών, έγινε μέλος της Ακαδημίας Αθηνών και Πρόεδρός της. Βραβεύτηκε για τα ποιήματά του, έχει τεράστιο θεατρικό και δημοσιογραφικό έργο.
«Δεν έχω ιδιαιτέραν πατρίδα και τούτο με λυπεί κατάκαρδα. Του πατρός μου η οικογένεια, Φαναριώτικη αρχοντική, κατεστράφη κατά την επανάστασιν. Της μητέρας μου η οικογένεια, Αθηναϊκή αρχοντική […] πες που κατεστράφη και αυτή. Άλλωστε ούτε η Κωνσταντινούπολις ούτε αι Αθήναι ημπορούν να είναι η ιδιαιτέρα μου πατρίς: τα κέντρα του Πανελληνίου». Απόγονος δύο κατεστραμμένων αρχοντικών οικογενειών, ανέλαβε να περισώσει τον μύθο του στο θέατρο. Τα έργα του υμνούν την Αθήνα, την Ιστορία της και τα μνημεία της. Έγινε ο Αναδρομάρης της, που έγραφε με ύφος ανάλαφρο, σαν να ήθελε να άρει το βάρος της ιστορικής μάθησης και να δώσει χαρά στον αναγνώστη.
Οι πειραματισμοί του Καμπούρογλου με την κωμωδία φανερώνουν τις επιδράσεις του από τον Ραγκαβή ή τον Μολιέρο, κυρίως όμως από τον Αριστοφάνη. Χαρακτηριστική η φράση της «Μουρμούρας»: «Τον αγαπώ τοσούτον, όσον αγαπά/ η μυίγα την του θέρους εποχήν», από τον Γάμο άνευ νύφης.
Η συγγραφέας θα διεξέλθει λεπτομερώς τα μέρη των έργων, τους χαρακτήρες, τα σημαίνοντα ονόματα, τις συσχετίσεις με τους μολιερικούς ήρωες, θα σχολιάσει γενιές, ιδεολογικά χάσματα και κωμικά ευρήματα. Μας ενημερώνει ότι ο Καμπούρογλου αξιοποίησε στα έργα του, πέρα από την κληρονομιά του, την προσωπική του εμπειρία, αναζήτησε π.χ. το σπίτι όπου διέμεινε ο Μπάιρον στην Αθήνα, περιέγραψε τις συνήθειες του λαού, παρέμεινε «οπαδός του ιδεολογήματος της “συνέχειας”», δεν αναζήτησε απτά τεκμήρια, πίστευε πως η λαογραφία είναι η ψυχή και η εικόνα, ενώ η ιστορία είναι το πλαίσιο. Ο ζήλος του για την παράδοση προηγήθηκε εκείνου του Νικολάου Πολίτη, κάτι που δεν αναγνωρίστηκε και αυτό τον πλήγωνε. Ήταν πεπεισμένος πως «Δεν υπάρχει σπηλιά και απλή τρύπα εις τα περίχωρα των Αθηνών, ακατοίκητος από κάποιο στοιχειό». Στη Νεράιδα του Κάστρου, έργο με ιστορικές αναφορές, καινοτομεί θεματολογικά, γλωσσικά και σκηνογραφικά. Διαπλέκει την καρτεσιανή λογική με τον ρομαντισμό. Διαμαρτύρεται όταν η αρχαία ιστορία καταπίνει την παράδοση. Γενικώς, «ο Αναδρομάρης έθιξε ουσιαστικά ζητήματα γύρω από την καλλιτεχνική δημιουργία» και δικαίως επαινέθηκε από τον Παλαμά.
Έγραφε με ύφος ανάλαφρο, σαν να ήθελε να άρει το βάρος της ιστορικής μάθησης και να δώσει χαρά στον αναγνώστη.
Στο βιβλίο θα βρούμε σελίδες της δεκαετίας του 1890 και έξι θεατρικά έργα, στα οποία ο Καμπούρογλου επιφέρει αλλαγές, διευκρινίζει τη διαφορά του ιστορικού δράματος από το είδος που γράφει ο ίδιος –έργο σύνθετο από λαογραφία, ηθογραφία, ευρωπαϊκή πρωτοπορία–, κάτι που φέρνει την Μπελ Επόκ στην Αθήνα. Αναφέρονται άλλοι συγγραφείς –Εφταλιώτης, Ίψεν, Ξενόπουλος, Καμπύσης– καθώς και η κινητοποίηση των ηθοποιών.
Με αφορμή τη Νεράιδα του Κάστρου –περιγραφή, μελέτη, σημειώσεις–, ο αναγνώστης αισθάνεται πως βλέπει την παράσταση – πρόκειται για την Καρυάτιδα, δηλαδή, που φέρνει στο προσκήνιο το θέμα της αρπαγής των γλυπτών από τον Έλγιν, έργο που τελειώνει με θαυμαστό, μαγικό τρόπο. Δεν πρέπει να μας διαφύγουν οι σκηνικές και ενδυματολογικές οδηγίες, η γλώσσα και η ιδεολογία του συγγραφέα που περνάει από το στόμα του ήρωά του, καθώς και ό,τι είχε υπόψη του από τους περιηγητές για τον τουρκοκρατούμενο ελληνισμό.
Το Παιδομάζωμα είναι «μια σελίδα αντλημένη από τον ιστορικό βίο του πολυτλήμονος έθνους… σε ένα κράμα με τους θρύλους και τις παραδόσεις». Εύλογα κατανοεί ο αναγνώστης ότι ο Καμπούρογλου αντλεί τα θέματά του από τον θησαυρό που έχει μέσα του. Την αγάπη για την Αθήνα, την ιστορία των Αθηνών, τα μνημεία της. Εδώ η Ριτσάτου αναγνωρίζει επιρροές από τον Ουγκό και συγκεκριμένα από τον Ερνάνη.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει και η περί Ιδεολόγου ενότητα – έργο του 1932, ενταγμένο στην περιρρέουσα ατμόσφαιρα, με δεσπόζουσα την προσωπικότητα του Περικλή Γιαννόπουλου.
Το βιβλίο της Κωνσταντίνας Ριτσάτου είναι ένα συναρπαστικό αφήγημα με θέμα τον Καμπούρογλου και το ελληνικό θέατρο, την ιστορία και τη λαογραφία, την αγάπη για την Αθήνα και την ανάδειξη της προσφοράς του τιμώμενου. Το κυρίως σώμα του βιβλίου υποστηρίζεται από τον πλούσιο υπομνηματισμό, ο οποίος συνιστά ένα ακόμα βιβλίο, με πληροφορίες διευκρινιστικές που υποβαστάζουν τη μελέτη. Πλουσιότατη και η βιβλιογραφία, ενώ το εξώφυλλο υποστηρίζει επιτυχώς την ιδέα του όλου.
Πρόταση: να παρασταθούν πάλι τα έργα του Καμπούρογλου και ας διαβάζονται «μετ’ ενθουσιασμού».
Ο Δημήτριος Γρ. Καμπούρογλου και το ελληνικό θέατρο
Στα χνάρια της Ιστορίας και της Παράδοσης
Κωνσταντίνα Ριτσάτου
Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης
σ. 516
ISBN: 978-960-524-867-3
Τιμή: 25,00€
