Benjamin Carter Hett: «Ο δρόμος προς τον πόλεμο»
Τη δεκαετία του 1930 η δημοκρατία αποτύγχανε παντού, όπως λέει ο Benjamin Carter Hett· μετά την οικονομική κρίση του 1929, «ένα μείγμα εθνικισμού, ρατσισμού, περιχαράκωσης και δυσπιστίας για τον ορθολογισμό των ανθρώπινων όντων» απειλούσε τις προοδευτικές κυβερνήσεις πυροδοτώντας την επιθυμία για αυταρχικές πολιτικές. Στη Γερμανία, ο Χίτλερ μέσα από μια σειρά δολοφονιών και μια εκστρατεία τρομοκρατίας έθεσε υπό τον έλεγχό του όλους τους ανεξάρτητους οργανισμούς, τον Τύπο, τις επαγγελματικές οργανώσεις, τα εργατικά σωματεία κι οποιονδήποτε φορέα μπορούσε να τον αμφισβητήσει. Στη Γαλλία, όπου υπήρχε παράδοση εξεγέρσεων και αμφισβήτησης των θεσμών, οι συγκρούσεις ακροδεξιών και ακροαριστερών οργανώσεων είχαν διαλύσει το κράτος και στην Αμερική οι ισχυροί αντιδραστικοί κύκλοι, με πρωτεργάτη την Κου Κλουξ Κλαν, είχαν επιβάλει μια πολιτική απομονωτισμού με αυστηρές ποσοστώσεις στις εισροές μεταναστών, για τους οποίους πίστευαν ότι έφερναν μαζί τους τις πιο απεχθείς ξένες συμπεριφορές που μόλυναν τις παραδόσεις του λαού.
Μετά την απογείωση των οικονομιών, κυρίως της αμερικανικής, η παγκόσμια ύφεση έσπειρε τον φόβο και τη σύγχυση επιτρέποντας στον Χίτλερ να ξεκινήσει τη συστηματική καταπάτηση της Συνθήκης των Βερσαλλιών. Το 1935, ανακοίνωσε την επαναφορά της επιστράτευσης και τη δημιουργία αεροπορικής δύναμης (Luftwaffe), ενώ η Βρετανία και η Γαλλία «δέχτηκαν την κίνηση του Χίτλερ ουσιαστικά με ένα απλό μουρμουρητό». Το 1936, «έστειλε μια μικρή στρατιωτική δύναμη πέρα από τον Ρήνο, στην περιοχή μεταξύ του ποταμού και των συνόρων με τη Γαλλία, το Βέλγιο και την Ολλανδία – τη Ρηνανία, όπως ήταν γνωστή. Και πάλι οι σύμμαχοι υποκλίθηκαν στην τόλμη του Χίτλερ, παρόλο που ακόμα και η ελάχιστη στρατιωτική αντίσταση θα είχε στείλει τους γερμανικούς σχηματισμούς τρεχάλα πίσω από τις γέφυρες». Το 1938, έκανε ένα ακόμα αποφασιστικό βήμα ενσωματώνοντας την Αυστρία στο ναζιστικό κράτος, ενώ «οι δυτικές δυνάμεις δέχτηκαν την προσάρτηση σχεδόν χωρίς κιχ». Το πρόβλημα του ναζιστή ηγέτη ήταν ότι ενώ είχε μηδενίσει την ανεργία μέσα από ένα πρωτοφανές πρόγραμμα επανεξοπλισμών, τα οπλικά συστήματα που είχαν παραχθεί έπρεπε να χρησιμοποιηθούν με κάποιον τρόπο κι αυτός ο τρόπος ήταν φυσικά ένας παγκόσμιος πόλεμος. Ο Χίτλερ γνώριζε ότι δεν είχε καιρό, έπρεπε να κινηθεί γρήγορα, προτού οι δυτικές δημοκρατίες σταθεροποιηθούν και δυναμώσουν.
Το βιβλίο αναζητά τις αναλογίες του σήμερα με τις συνθήκες που επικρατούσαν πριν από τον μεγαλύτερο πόλεμο της ιστορίας, εξηγώντας τον τρόπο με τον οποίο οι υπερασπιστές του κοινοβουλευτισμού ανταποκρίθηκαν στις προκλήσεις ενός σοκαριστικά καινούργιου κόσμου.
Οι φόβοι των ανθρώπων που έβλεπαν ότι οδηγούνται σε έναν ολοκληρωτικό πόλεμο επανέρχονται στο προσκήνιο στις μέρες μας, καθώς η παγκόσμια οικονομική κρίση απειλεί τους θεσμούς του δυτικού κόσμου, οι ψηφοφόροι έλκονται από τη σιγουριά και το σθένος δικτατόρων και αυταρχικών καθεστώτων και τα προβλήματα που καλούνταν να αντιμετωπίσουν οι ηγέτες εκείνου του καιρού φαίνονται πολύ γνώριμα: Πώς πρέπει να απαντούν οι δημοκρατίες, όταν ένα στυγνό καθεστώς αποτελεί απειλή για την ασφάλεια; Για ποιους σκοπούς πρέπει μια δημοκρατία να πάει σε πόλεμο και πώς πρέπει να πολεμήσει; Τι κάνεις όταν οι ίδιοι σου οι δημοκρατικά εκλεγμένοι πολιτικοί γίνονται φερέφωνα της προπαγάνδας ενός εχθρικού ξένου κράτους; Σε τέτοιες συγκυρίες σύμφωνα με τον διδάκτορα του πανεπιστημίου του Harvard και καθηγητή του Hunter College και του City University of New York, οι δημοκρατικοί ηγέτες πρέπει να βρουν έναν τρόπο να ξεδιαλύνουν αυτές τις απειλές «με το ένα μάτι στυλωμένο νευρικά στους δικούς τους λαούς».
Η άνθηση των δημοκρατικών συστημάτων μέχρι πριν από μερικές δεκαετίες έκανε πολλούς να μιλούν για το τέλος της ιστορίας, όμως όπως συνέβη πριν από ενενήντα χρόνια, οι προοδευτικές κυβερνήσεις βρέθηκαν ξανά στο στόχαστρο δικτατόρων και λαϊκιστικών κινημάτων και κλήθηκαν να αντιμετωπίσουν παρόμοια πρωτόγνωρες καταστάσεις. Σε μια επανάληψη σεναρίων που βλέπουμε να διαδραματίζονται μπροστά στα μάτια μας, ο Άγγλος πρωθυπουργός Τσάμπερλεν ήταν αποφασισμένος να μην εμπλακεί σε έναν ολοκληρωτικό πόλεμο με τους Γερμανούς. Η θεωρία της περιορισμένης εμπλοκής και του κατευνασμού (appeasement) του είχε γίνει έμμονη ιδέα και την προώθησε με πείσμα και αποφασιστικότητα, μέχρι που είδε τις στρατιές του Χίτλερ να ξεχύνονται στις πεδιάδες της Γαλλίας. Ο Τσάμπερλεν πίστευε ότι μπορούσε να χειραγωγήσει τον Χίτλερ κι ότι μπορούσε να βασιστεί στον λόγο του. Οι Βρετανοί διπλωμάτες που επισκέπτονταν το Βερολίνο κατάπιναν τη γλώσσα τους μπροστά στις ωμές απειλές του Γερμανού δικτάτορα και κατέληξαν να κάνουν τη μια υποχώρηση μετά την άλλη, λες και ο αντίπαλός τους είχε κερδίσει έναν πόλεμο χωρίς να χρειαστεί να πολεμήσει. Η Συμφωνία του Μονάχου που ανέμιζε θριαμβευτικά ο Τσάμπερλεν επιστρέφοντας από τη Γερμανία το 1938 ήταν η κατάληξη των διαπραγματεύσεων και προκάλεσε επευφημίες και πανηγυρισμούς από το έξαλλο βρετανικό πλήθος, το οποίο δεν είχε ξεχάσει τον εφιάλτη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Όταν όμως έγινε γνωστή η συμφωνία Χίτλερ και Στάλιν για τον διαμελισμό της Πολωνίας, ο Άγγλος πρωθυπουργός κατάλαβε ότι είχε εξαταπηθεί και ότι είχε παίξει το παιχνίδι του αντιπάλου του.
Το βιβλίο αναζητά τις αναλογίες του σήμερα με τις συνθήκες που επικρατούσαν πριν από τον μεγαλύτερο πόλεμο της ιστορίας, εξηγώντας τον τρόπο με τον οποίο οι υπερασπιστές του κοινοβουλευτισμού ανταποκρίθηκαν στις προκλήσεις ενός σοκαριστικά καινούργιου κόσμου. Στη διάρκεια του πολέμου και έπειτα από πολλές ταλαντεύσεις, ο Ρούσβελτ, ο Τσόρτσιλ κι ο Στάλιν βρήκαν μια κοινή συνισταμένη, ήξεραν γιατί πολεμούσαν, είχαν επιτέλους ένα ξεκάθαρο όραμα του κόσμου μετά τη νίκη των συμμάχων, το οποίο οι λαοί τους θα έβρισκαν ελκυστικό. Πριν απ’ αυτό όμως, όπως το έθεσε ο Τσόρτσιλ, θα έπρεπε «κάθε ίχνος του Χίτλερ, κάθε κηλίδα από τα μολυσμένα, διαβρωτικά του δάχτυλα να σκουπιστεί και να καθαριστεί και, αν χρειαζόταν, να ανατιναχτεί από προσώπου γης».
Ο δρόμος προς τον πόλεμο
Μια ιστορία κρίσης της δημοκρατίας, ανόδου του ρατσισμού και καθυστερημένης αναγνώρισης του κακού, με βαθιές αντιστοιχίες στην εποχή μας
Benjamin Carter Hett
μετάφραση: Χρήστος Λιθαρής
Διόπτρα
552 σελ.
ISBN 978-960-653-481-2
Τιμή €18,80
