Patrick Boucheron: «Μακιαβέλλι»
Ο Πατρίκ Μπουσρόν (Παρίσι, 1965) είναι Γάλλος ιστορικός και καθηγητής στο Κολέγιο του Παρισιού. Είχε διατελέσει καθηγητής μεσαιωνικών σπουδών στην École normale supérieure και στο Πανεπιστήμιο του Παρισιού. Έχει εκδώσει δεκαοκτώ βιβλία, όλα σχεδόν μεσαιωνικού ενδιαφέροντος, με πιο γνωστό το France in the World – A New Global History (2017), στο οποίο υπήρξε επιμελητής 122 ιστορικών αναφορικά με το θέμα και το οποίο έγινε μπεστ σέλερ. Δύο από τα βιβλία του έχουν μεταφραστεί στα αγγλικά, ένα εκ των οποίων είναι και το Μακιαβέλλι – Η τέχνη τού να διδάσκεις στους ανθρώπους τι πρέπει να φοβούνται, που μας φέρνει στα ελληνικά ο εκδοτικός οίκος Πατάκη, σε μια εξαιρετική μετάφραση της Μήνας Πατεράκη-Γαρέφη.
Το βιβλίο, που αποτελείται από έξι κεφάλαια, είναι προϊόν των ραδιοφωνικών εκπομπών του συγγραφέα στη France Inter το 2016 σχετικά με τον Μακιαβέλλι, εξαιρουμένης της πέμπτης ενότητας του πρώτου κεφαλαίου, με τίτλο «Ιστορικό ενός επικίνδυνου βιβλίου». Σκόπιμα ο Μπουσρόν, και πολύ σωστά, προτίμησε να μην αλλάξει στο βιβλίο τον προφορικό λόγο των εκπομπών, γεγονός που το κάνει πολύ εύκολο στην ανάγνωση, δίχως να χάνονται τα ουσιώδη, που στη συγκεκριμένη περίπτωση είναι πάρα πολλά. Διότι πράγματι ο συγγραφέας καταφέρνει σε μια μικρή έκταση –μόλις 200 σελίδες μικρού σχήματος στην ελληνική έκδοση– να μας πει τα απολύτως βασικά και αναγκαία, με εύληπτο λόγο, για τον Μακιαβέλλι, και ιδίως να ερμηνεύσει τον υπότιτλο του βιβλίου: Η τέχνη τού να διδάσκεις στους ανθρώπους τι πρέπει να φοβούνται. Πώς φτάνει όμως σε αυτό το συμπέρασμα;
Ο Μπουσρόν, μέσα από μια πλούσια βιβλιογραφία που παρατίθεται στο τέλος της έκδοσης με τα σχετικά σχόλια της επιλογής εκάστου βιβλίου, αποφαίνεται κάτι που είναι συνεχώς μπροστά στα ματιά μας, καίτοι δεν του δίνουμε σχεδόν ποτέ την απαραίτητη σημασία. Αφού πρώτα μας βάζει στην εποχή του Μακιαβέλλι, στη ζωή του, στην κοινωνία της εποχής και ιδίως στην πολιτική της Φλωρεντίας, και όχι πάντα με αμιγώς χρονολογική σειρά, παρά μόνο παρακολουθώντας από απόσταση τη χρονολογική εξέλιξη και τη ζωή του Μακιαβέλλι, μέσα από διάφορες, ενδιάμεσες, πολύ στοχευμένες παρεμβολές που διαφωτίζουν τα πράγματα, φτάνει και στη συγγραφή του Ηγεμόνα. Και αφού μας έχει δώσει όλο το πλαίσιο του πώς τα κατάφερε ο Νικολό Μακιαβέλλι να φτάσει σε θέσεις εξουσίας, τις απογοητεύσεις που υπέστη από τους πρίγκιπες της εποχής, τους κόπους και τις πάντα εύστοχες παρατηρήσεις του σχετικά με τα τεκταινόμενα της εποχής του στα γραπτά του. Πολύ επιτυχημένος κάπου εδώ είναι και ο διαχωρισμός του όρου μακιαβελισμός από τον ίδιο τον Μακιαβέλλι, έτσι όπως μας το εξηγεί ο συγγραφέας.
Σκόπιμα ο Μπουσρόν, και πολύ σωστά, προτίμησε να μην αλλάξει στο βιβλίο τον προφορικό λόγο των εκπομπών, γεγονός που το κάνει πολύ εύκολο στην ανάγνωση, δίχως να χάνονται τα ουσιώδη, που στη συγκεκριμένη περίπτωση είναι πάρα πολλά.
Η τέχνη τού να διδάσκεις στους ανθρώπους τι πρέπει να φοβούνται, ο υπότιτλος του βιβλίου δηλαδή, αποτελεί μια παράφραση του Ρουσό από το Κοινωνικό συμβόλαιο από τον ίδιο τον συγγραφέα, αναφορικά με τον Μακιαβέλλι, και συστήνει την απάντηση του Ρουσό στον Ντιντρό. Πολύ εύστοχη η παρατήρηση της μεταφράστριας για την ακρίβεια της φράσης, που δεν είναι αυτή ακριβώς φυσικά. Πλην όμως, ναι, θα μπορούσε να ερμηνευθεί καθολικά και κάπως έτσι. Μάλλον ο Μπουσρόν βρίσκεται πολύ πιο κοντά σε αυτή την ερμηνεία – καίτοι παραθέτει στη συνέχεια αυτούσια από τον Ηγεμόνα τα λόγια του Μακιαβέλλι: «πρόθεσή μου είναι να γράψω κάτι χρήσιμο για όποιον είναι σε θέση να καταλάβει…»Κι ακριβώς αυτή είναι η φράση που κρύβει μέσα της, ιδίως για την εποχή, το μεγαλείο του Μακιαβέλλι.
Το μεγαλείο του Ηγεμόνα, του Deprincipatibus, δηλαδή, Περί ηγεμονιών για την ακρίβεια, όπως επισημαίνει ο συγγραφέας, πέραν των μεγαλειωδών αποκαλυπτικών δεδομένων που παραθέτει ο Μακιαβέλλι και με τα οποία «σπάει όντως τον καθρέφτη», βρίσκεται στο υπόβαθρό του, και ακριβώς στο τι είχε συνειδητοποιήσει ο Μακιαβέλλι και καταλάβει για να το γράψει. Και η βάση όλων αυτών έγκειται σε ένα-δυο πραγματάκια, που σήμερα μπορεί να θεωρούνται δεδομένα με μεγάλη ευκολία –είναι όμως;– πλην όμως για εκείνη την εποχή ήταν επαναστατικά. Η ανακάλυψη από τη μια μεριά του Μακιαβέλλι της έννοιας του χρόνου, εντελώς διαφορετικής από την αντίληψη που επικρατούσε μέχρι τότε γι’ αυτόν. Αφετέρου είδε στο πρόσωπο του εκάστοτε κυβερνήτη τη δημιουργία της ατομικότητας. Σε πρώιμο στάδιο, φυσικά, εκκινώντας από ένα ένστικτο, εκείνο της αυτοσυντήρησης μεν, φτάνοντας δε στο σημείο εκείνο που τον καθιστά έναν «ανενδοίαστο δεξιοτέχνη»της προσωπικότητάς του. Προσοχή, δεν αναφερόμαστε στο προφίλ και μόνο. Αλλά σε εκείνες τις βαθύτερες ενορμήσεις που συστήνουν άτομο – ένα πολύ πρώιμο Είναι. Έννοιες που φυσικά οδήγησαν σε μια έκρηξη, εκείνη της Αναγέννησης. Και τα δύο αυτά στοιχεία αναφέρονται αρκετές φορές μέσα στο κείμενο του Μπουσρόν, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο. Συνδυάστε λοιπόν αυτά τα δύο δεδομένα, με την πολιτική, την κοινωνιολογία και την ψυχολογία και μαζί με τη συνθήκη του Μακιαβέλλι, έτσι όπως μας την παρουσιάζει ο Μπουσρόν, και θα καταλάβετε για τι εκρηκτικό μείγμα πρόκειται!
Καθότι δεν εστιάζει μόνο στον Ηγεμόνα ο Μπουσρόν αλλά επεκτείνεται και σε άλλα κείμενα του Μακιαβέλλι, συμπεριλαμβανομένων και των επιστολών που έχει ανταλλάξει, για να μας δώσει ένα ολοκληρωμένο προφίλ του 
εμπνευστή της Realpolitik, καλείται να τιθασεύσει ένα τεράστιο σε όγκο υλικό. Τα δεδομένα που σταχυολογεί από αυτό συστήνουν ένα όσο πιο ολοκληρωμένο προφίλ γίνεται για τον Μακιαβέλλι. Ο εύληπτος τρόπος γραφής του βιβλίου θα σας βοηθήσει να ανακαλύψετε με μεγάλη ευκολία την προσωπικότητα του μεγάλου συγγραφέα της πολιτικής σκηνής (ανά τους αιώνες), τη διαχρονικότητα του έργου του, και πολλές φορές θα φτάσετε και να τον συμπαθήσετε – τουλάχιστον…
Μακιαβέλλι: Η τέχνη τού να διδάσκεις στους ανθρώπους τι πρέπει να φοβούνται
Patrick Boucheron
μετάφραση: Μήνα Πατεράκη-Γαρέφη
Εκδόσεις Πατάκη
σ. 208
ISBN: 978-960-16-8454-3
Τιμή: 8,80€
