fbpx
«Όψεις της καθημερινότητας στην επαναστατημένη Ελλάδα»

«Όψεις της καθημερινότητας στην επαναστατημένη Ελλάδα»

Ο Πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου της Τράπεζας Πειραιώς Γεώργιος Χατζηνικολάου προλογίζει την παρούσα έκδοση με τον τίτλο Όψεις της καθημερινότητας στην επαναστατημένη Ελλάδα και προβάλλει τη συνεργασία του με το Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, τονίζοντας τη σημασία του μεγάλου γεγονότος. Στα επίσης προλογικά σημειώματα, ο Διευθύνων Σύμβουλος Χρήστος Μεγάλου εστιάζει στα τεκταινόμενα πίσω από τα πολεμικά γεγονότα –διαμόρφωση της οικονομικής και κοινωνικής πραγματικότητας– και ο πρύτανης του Πανεπιστημίου, καθηγητής Μελέτιος-Αθανάσιος Δημόπουλος μιλάει, μεταξύ άλλων, για τη σημασία της λειτουργίας της αγοράς και αναφέρεται στο πλούσιο αρχειακό υλικό «που έρχεται από τα κάτω, αποτυπώνει τη σκέψη και τον λόγο των αγωνιστών, χωρίς διαμεσολαβήσεις» και σχολιάζει τη σημαντικότητα της έκδοσης για την καλαισθησία της, την εικονογράφηση και την επιστημονικότητα του λόγου.

Η Βάσω Σειρηνίδου –αναπληρώτρια καθηγήτρια Ιστορίας Νέου Ελληνισμού, στο Τμήμα Ιστορίας-Αρχαιολογίας ΕΚΠΑ– επιλέγει τα κατάλληλα παραδείγματα της καθημερινής ζωής για να αναδείξει τα προβλήματα των «ταπεινών ανθρώπων» και τις καθημερινές εμπειρίες τους μέσα στην εξαιρετικά δύσκολη εποχή της Επανάστασης σε σχέση με το ευρύτερο πεδίο της οικονομίας και με τους νεοπαγείς θεσμούς: Οι ψωμάδες και οι μπακάληδες της Τρίπολης με την Αγορανομία. Οι καταπιεζόμενοι Μπασακιώτες από τους στρατιώτες άλλων επαρχιών, που τους μεταχειρίζονται σαν Οθωμανούς με το Εκτελεστικό. Ένας ωρολογοποιός, ο οποίος έκανε τη δουλειά του σωστά, αλλά […] με το υπουργείο της Αστυνομίας. Αυτό σημαίνει πως ήδη λειτουργούν θεσμοί. Το βιβλίο κάνει λόγο για αγορά, διαβίωση, διαμαρτυρία. Ο Σάκης Δημητριάδης ερευνά τη λειτουργία της αγοράς και ο Νίκος Ισμυρνιόγλου τις εκδηλώσεις διαμαρτυρίας.

Ο υπουργός Εσωτερικών Γρηγόριος Δικαίος, ο γνωστός μας Παπαφλέσσας, ήταν επιφορτισμένος με τη λειτουργία της αγοράς και τον εφοδιασμό της με καλά και φθηνά προϊόντα. Να υπενθυμίσουμε ότι οι συντεχνίες είχαν διαλυθεί, χωρίς ωστόσο να έχουν τελείως αποδυναμωθεί. Το δημιουργηθέν Υπουργείο Αστυνομίας (Σύνταγμα της Επιδαύρου 1822 και Οργανισμός Ελληνικών Επαρχιών 1823) απέκτησε πάρα πολλές αρμοδιότητες –ευνομίας, ευταξίας, περιφρούρησης της δημόσιας ασφάλειας και προστασίας του πολιτεύματος– και έκανε τον αστυνόμο κεντρική φιγούρα της διοίκησης των πόλεων.

Με εξαίρεση το πολιορκημένο Μεσολόγγι, καμία πόλη δεν γνώρισε σοβαρή διατροφική κρίση. Γυναίκες και άντρες του λαού, που δεν συμμετείχαν «στο πλέγμα της εξουσίας», «αποτελούσαν το παραγωγικό, φορολογικό και πολεμικό δυναμικό της επαναστατημένης κοινωνίας». Οι αναφορές διαμαρτυρίας και τα οικονομικά αιτήματα προς τις Αρχές φανερώνουν τον αντίκτυπο της Επανάστασης στη μεγάλη μάζα του λαού, των αμάχων και των ποικίλων προβλημάτων που πηγάζουν από τις κοινωνικοπολιτικές αλλαγές. Ένα νέο λεξιλόγιο γεννιέται από το αγωνιζόμενο έθνος και η χήρα Ντεγρήνα απευθύνεται κατευθείαν και προσωπικά στον Παπαφλέσσα για το μουλάρι που της σκότωσαν οι συγχωριανοί της, με το δικαίωμα που της δίνει το δίκιο της: «…και αν έχω δίκαιον να το λάβω. Ειδεμή να το ηξεύρω».

Συγκεκριμένα, ο Σάκης Δημητριάδης –μεταδιδακτορικός ερευνητής, Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας– μελετά την αγορά. Αρχίζει από το Αρχείο του Αγώνος στα Γενικά Αρχεία του Κράτους, από όπου προκύπτει αξιόλογο υλικό όσον αφορά το παρελθόν, το θεσμικό πλαίσιο, τη δραστηριότητα, τα αστικά κέντρα κ.ά.

Οι συντεχνίες που λειτούργησαν από τον 16ο έως τον 19ο αιώνα είναι αντικείμενο συστηματικής έρευνας· ποιες είναι σχέσεις με το κράτος και τη θρησκεία, οι αντιπαραθέσεις, οι διαφορές της οθωμανικής από την ευρωπαϊκή συντεχνία. Επικρατέστερη άποψη των οθωμανολόγων είναι ότι οι συντεχνίες είχαν τη διαμεσολάβηση ανάμεσα στην κυβέρνηση και τους επαγγελματίες των αστικών κέντρων. Οι επαγγελματίες –ραφτάδες, οικοδόμοι, υποδηματοποιοί, κουρείς– ήταν οργανωμένοι σε σινάφια: το σινάφι «των καπήλων», «των ταβερναραίων», αργότερα «της ραπτικής τέχνης» και «των καλαφατών». Οι ασχολούμενοι με το μέταλλο επίσης (εδώ οι άγνωστες λέξεις που ονοματίζουν τις ειδικότητες είναι κάμποσες)· όλα αυτά τα σινάφια είναι νομικές συμβάσεις ανάμεσα σε εμποροτεχνίτες με σαφείς όρους για την έναρξη επαγγέλματος, τις εγγυήσεις που όφειλαν να καταβάλουν, τις δεσμεύσεις, τους περιορισμούς, σημεία σύγκλισης αλλά και απόκλισης, ιεραρχία: μάστορας-κάλφας-μαθητευόμενος. Η συμπεριφορά –υπακοή, σεβασμός– ήταν ανάλογη με την πείρα και τον βαθμό ανεξαρτησίας. Ο χρόνος μαθητείας, πολυετής και συγκεκριμένος για κάθε βαθμίδα και εξέλιξη· εν ολίγοις, μία σκλαβιά επαγγελματική στον αφέντη μάστορα.

Διατάξεις που αφορούσαν την πρόσβαση στα αγαθά: πότε πρέπει να καταναλώνονται, να ανακοινώνεται η εμφάνιση στην αγορά ενός προϊόντος μέσω του διαλαλητή, να ενημερώνεται ο πρωτομάστορας, να μην μπορεί κάποιος να το μονοπωλήσει, να μην υπάρχει, όσο το δυνατόν, ανταγωνισμός. Στο οικοδομικό σινάφι να μην μπορεί να πάρει κάποιος τη δουλειά που έχει συμφωνήσει άλλος. Η παραβίαση των κανόνων επέφερε τη διαγραφή του παραβάτη από τη συντεχνία. Ακόμα, τα μέλη της συντεχνίας όφειλαν να παρευρεθούν στην κηδεία μαστόρων, μελών των οικογενειών τους ή φιλοξενουμένων τους, με ποινή και πάλι τη διαγραφή τους. Οι συντεχνίες που συγκέντρωναν μεγάλο αριθμό μελών εξελίχτηκαν σε ενοχλητική πηγή αντιπολίτευσης.

Γυναίκες και άντρες του λαού, που δεν συμμετείχαν «στο πλέγμα της εξουσίας», «αποτελούσαν το παραγωγικό, φορολογικό και πολεμικό δυναμικό της επαναστατημένης κοινωνίας».

Το Ναύπλιο, η Ερμούπολη, η Τριπολιτσά με τις μετακινήσεις των πληθυσμών αναδεικνύονται σε μεγάλα εμποροβιοτεχνικά κέντρα, όπου αναπτύσσονται και αντιζηλίες – και κυρίως στην Τριπολιτσά, λόγω της συρροής προσφύγων από άλλες περιοχές της Ελλάδας, με συνέπεια τις συγκρούσεις μεταξύ μαστόρων, παραγωγών και εμπόρων για την εξαγωγή ή εισαγωγή προϊόντων, την τιμή… Όλα τούτα ανήκουν στην αρμοδιότητα του Μινιστέριου των Εσωτερικών. Η καταφυγή σ’ αυτό, οι αντιφάσεις, οι διευθετήσεις, οι υπολεπτομέρειες, δείχνουν την προσπάθεια να μπει σε τάξη κάτι που είναι για την ώρα χαοτικό. Στις σελίδες του βιβλίου υπάρχουν όλα τα επίσημα έγγραφα και τα κατά τόπους ισχύοντα με γνώμονα πάντα την εξυπηρέτηση του πολέμου και τις διατροφικές ανάγκες του λαού. Ωστόσο, τα παραθυράκια για να παρανομήσουν κάποιοι πάντα υπήρχαν και είναι χαρακτηριστικά τα παραδείγματα που φωτίζουν την επινοητικότητα του αχόρταγου εμπόρου, ώστε να εξασφαλίσει το μονοπώλιο προς ίδιον κέρδος.

Ο Νίκος Ισμυρνιόγλου –ιστορικός ΜΑ– θα αναπτύξει το κεφάλαιο «Οικονομία, διαμαρτυρία και διεκδίκηση στην επαναστατημένη Ελλάδα» και θα στραφεί στον ρόλο των κατώτερων στρωμάτων, που διεκδικούν καλύτερους όρους ζωής. Η διαδικασία είναι γνωστή ως petitioning, δηλαδή εκδήλωση δυσαρέσκειας, αλλά και παρέμβασης στην πολιτική, η οποία διευκολύνθηκε –σε σχέση με την προηγούμενη οθωμανική– επειδή το κέντρο εξουσίας ήταν πλέον κοντά, η ελληνική είναι η γλώσσα επικοινωνίας και, κυρίως, επειδή έχουν απήχηση τα «χειραφετητικά προτάγματα της Επανάστασης» όπως «τέλος της τυραννίας, ισότητα απέναντι στους νόμους, εκλογικό δικαίωμα, λογοδοσία των αρχών». Από τα πλέον φλέγοντα αιτήματα διαμαρτυρίας ήταν η φορολογία. Να επισημάνουμε ότι τα φορολογικά έσοδα μέχρι το 1823 προέρχονταν από την Πελοπόννησο. Ο συγγραφέας θα κάνει λόγο για το πλαίσιο, πώς λειτουργούσε επί Οθωμανών, πώς τροποποιήθηκε, τι ήταν η φοροενοικίαση, επιβαρύνσεις, εκμετάλλευση από τους υπενοικιαστές, αυθαιρεσίες: «Τι να πρωτοπροφθάσωμεν και τι να πρωτοδώσομεν, εσαστίσαμεν». Το σύστημα πάντως προσπαθούσε να συγκεράσει το παλιό με το καινούργιο. Ωστόσο, τακτική φορολογία, έκτακτοι έρανοι, βίαιο και αναγκαστικό δάνειο δίνουν αφορμές για αιτήματα προς τη Δικαιοσύνη. Οι Κορίνθιοι διαμαρτύρονται γιατί στην πρώτη πολιορκία της Κορίνθου έθρεψαν τα στρατεύματα και έδωσαν όλα τα λάφυρα, χωρίς καμία ανταμοιβή. Οι μοναχοί του μοναστηριού της Ρεκίτσας «θυσίασαν όλη την κατάστασιν του μοναστηριού εις τα διαβαίνοντα στρατεύματα…». Στρατιωτικές ομάδες λειτουργούσαν σαν ληστές, τα άλογά τους έτρωγαν τα σπαρτά, άρπαζαν ό,τι έβρισκαν, έσφαζαν βόδια που ήταν χρήσιμα στο όργωμα. Οι πρόσφυγες που έρχονταν από άλλα μέρη και δεν ανήκαν στην παραγωγική τάξη, οι χήρες και τα ορφανά είναι μία άλλη κατηγορία που λιμοκτονεί. Οι Βοχαΐτες ζητούν να τους δοθεί βοχαϊκή γη, να καλλιεργούν. Τα εθνικά ακίνητα είναι ένα άλλο μεγάλο θέμα. Τα διεκδικούν οι έχοντες, που τα επιδιορθώνουν και τα συντηρούν, και άλλοι Έλληνες που θέλουν να τους χαριστούν. Άλλοτε με το παλιό σύστημα κι άλλοτε με το νέο προβάλλουν πολύπλοκα και δυσεπίλυτα προβλήματα, μέσα σε ένα νεωτερικό δικαιικό πλαίσιο, με μια γλώσσα διεκδίκησης, παράκλησης και υποταγής.

Στην πλουσιότατη εικονογράφηση του βιβλίου (travelogues.gr), οι περιηγητές καλλιτέχνες που αποτύπωσαν σε χαρτί τις «όψεις καθημερινότητας της επαναστατημένης Ελλάδας» προσέγγισαν με συναίσθημα και υπευθυνότητα τη ζωή των απλών εργαζόμενων ανθρώπων. Επιλέγω: Παζάρι της Αθήνας, κάτω από την Ακρόπολη σε έγχρωμη εκδοχή. Σκηνή στα ερείπια της Βιβλιοθήκης του Αδριανού. Γυναίκα που εκλιπαρεί στο χώμα μπροστά στον δικαστή. Σκηνή στην ύπαιθρο, αγρότης με το ζώο στον τράχηλο, το βρέφος στην αυτοσχέδια κούνια στο δέντρο, η γυναίκα πλάι του, τα άλλα παιδιά κοντά της. Παζάρια σε διάφορες πόλεις. Οικογενειακές σκηνές σε εσωτερικό χώρο, το βρέφος στο λίκνο του. Πορτρέτα Ελλήνων οπλαρχηγών με τις λαμπρές στολές τους. Ζευγάρι που επιστρέφει από τη δουλειά, τα βόδια που σέρνουν ένα υπερφορτωμένο κάρο, απέραντη εξοχή πίσω τους. Κατεργασία βαμβακιού, όλη η οικογένεια με τις γυναίκες καθεμία σε διαφορετική απασχόληση, το παιδάκι με το βιβλίο, το άλλο στην αγκαλιά, τσαμπιά σταφύλια στεγνώνουν κρεμασμένα στο χαγιάτι, τα φοινικόδεντρα πιο πίσω. Όμορφα πρόσωπα, εξιδανικευμένα, κομψά, περιποιημένα, θλιμμένα, κουρασμένα.

Όλα αυτά –καθώς και τα έγγραφα στη χειρόγραφη μορφή τους, η πλούσια βιβλιογραφία και τα κείμενα– συνθέτουν έναν πολύτιμο τόμο που αφορά τις «όψεις της καθημερινότητας», δηλαδή της τριβής και της φθοράς που προκύπτει από τη δύσκολη καθημερινή ζωή στα μετόπισθεν του μείζονος Αγώνα για την Ελευθερία.

 

Όψεις της καθημερινότητας στην επαναστατημένη Ελλάδα
Επιστημονική επιμέλεια: Βάσω Σειρηνίδου
Εθνικόν και Καποδιστριακόν Πανεπιστήμιον Αθηνών
182 σελ.
ISBN: 978-618-86008-0-5
Χορηγός: Τράπεζα Πειραιώς


 

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
ΚΡΙΤΙΚΕΣ > ΜΕΛΕΤΕΣ - ΔΟΚΙΜΙΑ
Ben Ansell: «Γιατί η πολιτική αποτυγχάνει»

Ο Μπεν Άνσελ στο βιβλίο του Γιατί η πολιτική αποτυγχάνει: Πέντε παγίδες και πώς να τις αποφύγουμε, το οποίο κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις Εκδόσεις Μεταίχμιο, σε μετάφραση του Γιώργου Μαραγκού, καταπιάνεται...

ΚΡΙΤΙΚΕΣ > ΜΕΛΕΤΕΣ - ΔΟΚΙΜΙΑ
Ελένη Κ. Σπηλιώτη: «Εθνικός Διχασμός: Φιλοβασιλικοί εξόριστοι στη Σκόπελο»

Μ’ ένα σαπιοκάραβο, μέσα σε κατακλυσμιαία βροχή και με φόβο πιθανού τορπιλισμού, φτάνει στις 31 Ιανουαρίου 1918 στη Σκόπελο μια ομάδα επιφανών πολιτικών και άλλων προσώπων που με απόφαση του...

ΚΡΙΤΙΚΕΣ > ΜΕΛΕΤΕΣ - ΔΟΚΙΜΙΑ
«Για τη διαχείριση του πένθους και της απώλειας» και «Γιατί υπάρχει το κακό στον κόσμο;»

Αν υπάρχει ένας μελετητής ικανός να μας εισάγει τόσο στον πλούτο της γλώσσας όσο και των ιδεών του Μεγάλου Ιεράρχη Βασιλείου αλλά και του Πλουτάρχου είναι ο Ιωάννης Πλεξίδας. Με από πολλών ετών...

ΤΕΛΕΥΤΑΙΕΣ ΚΑΤΑΧΩΡΙΣΕΙΣ

ΕΙΔΗΣΕΙΣ

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ

Διεύθυνση

Πτολεμαίων 4
(Πλατεία Προσκόπων)
11635 Αθήνα,
Τηλ.-fax: 210.7212307
info@diastixo.gr
ISSN: 2585-2485

ΕΓΓΡΑΦΗ ΣΤΟ NEWSLETTER

Εγγραφείτε τώρα στο newsletter μας και μάθετε πρώτοι. τα τελευταία νέα για το βιβλίο και για τις τέχνες.

Με την επίσκεψη στο site μας, αποδέχεστε τη χρήση Cookies από το diastixo.gr, με σκοπό τη βελτίωση των υπηρεσιών που σας παρέχουμε.