Margaret MacMillan: «Μια σύντομη ιστορία του πολέμου»

Ο φόβος κυριαρχεί στις αφηγήσεις όσων έχουν πολεμήσει στην πρώτη γραμμή του μετώπου, «φόβος μήπως σκοτωθούν ή πληγωθούν, αλλά και μήπως δεν ανταποκριθούν στις απαιτήσεις του πολέμου, μήπως πανικοβληθούν και αρχίσουν να έχουν απρόβλεπτες αντιδράσεις». Άλλες φορές πάλι αυτό που κυριαρχεί σε μια μάχη είναι η παραζάλη και η σύγχυση, οι διοικητές δεν μπορούν να καταλάβουν πώς εξελίσσεται μια σύγκρουση, οι στρατιώτες δεν έχουν ιδέα για την πορεία των επιχειρήσεων. Είναι δύσκολο να αντιληφθεί κάποιος τι σημαίνει πόλεμος, λέει η Μάργκαρετ ΜακΜίλαν, «τον θόρυβο της μάχης, τους ήχους της, τις μυρωδιές της, τον φόβο του θανάτου, την έξαρση και τον ενθουσιασμό μιας επίθεσης, τον πανικό του ηττημένου». Η καθηγήτρια Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Τορόντο και ομότιμη καθηγήτρια Διεθνούς Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης είναι μια από τις πιο γνωστές ιστορικούς διεθνώς και «διερευνά με εντιμότητα και ανθρωπιά τόσο τον τρόμο και την έξαψη που προκαλεί ο πόλεμος, όσο και το εύρος και την επίμονη παρουσία του. Μόνο ένας ιστορικός με το βάθος της γνώσης, την εποπτεία των πηγών, την καθαρότητα της σκέψης και τη δεξιοτεχνική γραφή της θα μπορούσε να το καταφέρει αυτό σε έναν μόνο τόμο», έγραψε ο Robert Zoellick, πρώην υφυπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, αναφερόμενος σε τούτη την έκδοση.

Οι κοινωνικοί επιστήμονες που έχουν μελετήσει το φαινόμενο προσπάθησαν να απαντήσουν στο ερώτημα αν το χαρακτηριστικό του ανθρώπου να πολεμά και να σκοτώνει είναι γενετικό κι όταν μελέτησαν τους χιμπατζήδες, των οποίων το γενετικό υλικό είναι πανομοιότυπο με το ανθρώπινο σε ποσοστό 99%, είδαν έκπληκτοι ότι σε κάποιες ομάδες αυτών των ζώων παρατηρούνται βίαιες επιθέσεις, ακόμα και θανατώσεις νεογέννητων, που φανερώνουν τη σκοτεινή πλευρά τους. Οι φιλόσοφοι από τη μεριά τους διχάστηκαν, ο Ζαν-Ζακ Ρουσό υποστήριξε ότι ο άνθρωπος ήταν αγαθός από τη φύση του και η κοινωνία ήταν αυτή που τον διέφθειρε, ενώ ο Τόμας Χομπς σε μια προσέγγιση που μοιάζει πιο κοντά στην πραγματικότητα υποστήριξε ότι ο πρωτόγονος άνθρωπος βρισκόταν πάντα σε κίνδυνο και η ζωή του απειλούνταν, έτσι έμαθε να αγωνίζεται για την επιβίωσή του και να γίνεται βίαιος όταν χρειαζόταν – αυτό το χαρακτηριστικό πέρασε στα γονίδιά του.

Αν στα ήδη υπάρχοντα φονικά όπλα έρθουν να προστεθούν η αξιοποίηση της τεχνητής νοημοσύνης, οι αυτόματες μηχανές θανάτου και ο πόλεμος στον κυβερνοχώρο, ίσως το τέλος της ανθρωπότητας όπως την ξέρουμε να μην είναι πολύ μακριά.

Με το πέρασμα των χρόνων η στάση μας απέναντι στον πόλεμο έχει αλλάξει, οι εκατόμβες θυμάτων που προκάλεσαν ο Α’ και ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος δεν είναι πια αποδεκτές από την κοινωνία και γι’ αυτό οι κυβερνήσεις πρέπει να ελαχιστοποιούν τις απώλειες σε περιπτώσεις συγκρούσεων, για να μη χάσουν τη στήριξη της κοινής γνώμης. Ωστόσο, οι αιτίες για την έναρξη ενός πολέμου δεν έχουν πάψει να υφίστανται, όπως αποδείχτηκε πρόσφατα στην Ουκρανία. Πέρα από τις ιδεολογικές και θρησκευτικές αντιθέσεις, υπάρχουν πάντα μεγάλα κύματα μετανάστευσης, όπως και στο παρελθόν, περιορισμένοι πόροι που τίθενται σε κίνδυνο λόγω της κλιματικής αλλαγής και «χαρισματικοί» ηγέτες έτοιμοι να εκμεταλλευτούν τη δυσαρέσκεια των μαζών, που βλέπουν τις ζωές τους να ρυθμίζονται από απρόσωπες γραφειοκρατίες· όλοι αυτοί οι παράγοντες ήταν και συνεχίζουν να αποτελούν αιτίες πολέμου. Επιπλέον, δεν μπορεί να αποκλειστεί η πιθανότητα εμφύλιων πολέμων ειδικά στις σύγχρονες μεγαλουπόλεις, όπου ολόκληρες συνοικίες ελέγχονται από ένοπλες συμμορίες έτοιμες να σκοτώσουν για να διαφυλάξουν τα προνόμιά τους.

Οι κοινωνίες της Δύσης διανύουν μια παρατεταμένη περίοδο ειρήνης, αλλά εξακολουθούν να επενδύουν τεράστια κεφάλαια για τον στρατιωτικό εξοπλισμό τους και επιπλέον ο πόλεμος, είτε το θέλουμε είτε όχι, μάλλον φαντάζει ελκυστικός στις νέες γενιές, δεδομένης της τεράστιας επιτυχίας βιντεοπαιχνιδιών σαν το Call of Duty. Όπως όμως τονίζει η Καναδή ιστορικός, «αυτή η αλληλεξάρτηση πολέμου diastixo.gr | βιβλίο & τέχνες και κοινωνίας ίσως να πρέπει –αλλά και να μπορεί– να τελειώσει κάποτε· όχι επειδή εμείς έχουμε αλλάξει, αλλά επειδή η τεχνολογία έχει αλλάξει και μάλιστα με θεαματικό τρόπο. Αν στα ήδη υπάρχοντα φονικά όπλα έρθουν να προστεθούν η αξιοποίηση της τεχνητής νοημοσύνης, οι αυτόματες μηχανές θανάτου και ο πόλεμος στον κυβερνοχώρο, ίσως το τέλος της ανθρωπότητας όπως την ξέρουμε να μην είναι πολύ μακριά».