Κώστας Παλούκης: «Αρχειομαρξιστές»

Επί δεκαετίες το ΚΚΕ βρισκόταν στο κέντρο της ιστορίας του ελληνικού εργατικού και συνδικαλιστικού κινήματος κι εξακολουθεί να παραμένει παρά τη μικρή εκλογική του δύναμη. Τελευταία, όμως, η μελέτη του Μεσοπολέμου από μια νέα γενιά ιστορικών φέρνει στο προσκήνιο κομματικές, συνδικαλιστικές και κοινωνικές οργανώσεις πέρα κι έξω από το ΚΚΕ, οι οποίες διαμόρφωσαν κι αυτές, σε μικρότερο μεν αλλά όχι ασήμαντο βαθμό, τη φυσιογνωμία της κομμουνιστικής αριστεράς στην Ελλάδα.

Ένα από τα σημαντικότερα ρεύματα στο εσωτερικό της αριστεράς κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου ήταν ο τροτσκισμός και μια από τις σημαντικότερες οργανώσεις του ήταν η Κομμουνιστική Οργάνωση Μπολσεβίκων Λενινιστών Ελλάδας, οι γνωστοί Αρχειομαρξιστές (ΚΟΜΛΕΑ – Αρχειομαρξιστές). Η συγκεκριμένη πολιτική οργάνωση, η οποία δεν κατάφερε ποτέ να αποκτήσει μαζική απήχηση, εμφανίστηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1920, γνώρισε ανάπτυξη προς τα τέλη της ίδιας δεκαετίας, είχε έναν μικρό αλλά ευδιάκριτο ρόλο στο κομμουνιστικό κίνημα και τους συνδικαλιστικούς αγώνες κατά τη δεκαετία του 1930, παρήκμασε αργότερα κι έσβησε οριστικά στις αρχές της δεκαετίας του 1950.

Όπως αναφέρει ο ιστορικός και συγγραφέας του παρόντος έργου Κώστας Παλούκης, «το αρχειομαρξιστικό κίνημα αντιμετωπίστηκε σχεδόν από όλους τους χώρους της αριστεράς ως ένα ηττημένο ρεύμα και η μνήμη του θα ακολουθήσει το πεπρωμένο των ηττημένων: θα αποβληθεί σχεδόν πλήρως από το ιστορικό κάδρο».

Διαφωτιστικός και ηθικός σοσιαλισμός

Ο Κώστας Παλούκης μελέτησε σε βάθος την ιστορία του συγκεκριμένου πολιτικού ρεύματος αξιοποιώντας την υπάρχουσα βιβλιογραφία, καθώς και πλήθος τεκμηρίων (εφημερίδες, νομολογία, κρατικές ανακοινώσεις, πρακτικά συνδικαλιστικών συνεδρίων κ.ά.), για να μας περιγράψει μια κομμουνιστική οργάνωση και την περιορισμένη μεν αλλά ξεχωριστή παρουσία της στο εργατικό κίνημα του Μεσοπολέμου. Η ανάλυσή του δεν περιορίζεται στην παρουσία της συγκεκριμένης οργάνωσης, αλλά αποτελεί επίσης μια μελέτη για το εργατικό κίνημα στην Ελλάδα.

Το βιβλίο εστιάζει στην πορεία του αρχειομαρξιστικού ρεύματος αρχικά ως τάση στο εσωτερικό του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος Ελλάδας (ΣΕΚΕ) και στη συνέχεια ως αυτόνομου πολιτικού κόμματος. Ιδεολογικά, το ρεύμα του αρχειομαρξισμού προερχόταν από την επτανησιακή σοσιαλιστική παράδοση, η οποία από την πλευρά της προέρχεται από τη γιακωβίνικη παράδοση της ευρωπαϊκής επαναστατικής δράσης. Σε πρώιμο στάδιο, το αρχειομαρξιστικό ρεύμα αντιπροσωπεύει μια μορφή διαφωτιστικού και ηθικού σοσιαλισμού πριν μπολιαστεί με τη μαρξιστική-διεθνιστική παράδοση και περάσει ολοκληρωτικά στο κομμουνιστικό στρατόπεδο.

Η ομάδα αγωνιστών που το δημιούργησε έλαβε την τελική μορφή της γύρω στο 1923 και συσπειρώθηκε γύρω από το θεωρητικό περιοδικό Αρχείο Μαρξισμού, απ’ όπου πήρε το όνομά της. Ήταν –σε πρώτη φάση– ένα «υπόγειο κομμουνιστικό ρεύμα», μια ιδιόμορφη λενινιστική οργάνωση χωρίς διεθνείς διασυνδέσεις, η οποία πίστευε πως αν και το ελληνικό προλεταριάτο είχε ριζοσπαστικοποιηθεί εξαιτίας των συνεχών πολέμων και της εκστρατείας στη Μικρά Ασία, δεν διέθετε τα θεωρητικά εργαλεία που θα του επέτρεπαν να επαναστατήσει. Κατά τη γνώμη των αρχειομαρξιστών, το ελληνικό προλεταριάτο θα έπρεπε πρώτα να μορφωθεί από εκπαιδευμένα κομματικά στελέχη που θα μετέφεραν το επαναστατικό μήνυμα στους εργάτες. Και σε αυτή τη μορφωτική διαδικασία, οι αρχειομαρξιστές έπαιξαν πρωτεύοντα ρόλο.

Η ανάλυσή του δεν περιορίζεται στην παρουσία της συγκεκριμένης οργάνωσης, αλλά αποτελεί επίσης μια μελέτη για το εργατικό κίνημα στην Ελλάδα.

Σύγκρουση με το ΚΚΕ

Η οργάνωση το 1923 ήρθε σε σύγκρουση με το ΚΚΕ, που επίσης αποτελούσε οργανικό κομμάτι του ΣΕΚΕ, κι αιτία δεν ήταν άλλη –πέρα από τις ευδιάκριτες ιδεολογικές διαφορές– από την αυξανόμενη επιρροή της μικρής αλλά μαχητικής ομάδας των Αρχειομαρξιστών στο συνδικαλιστικό κίνημα της εποχής. Ένα μπαράζ διαγραφών το 1924 θα θέσει εκτός ΣΕΚΕ τους περισσότερους αρχειομαρξιστές κι από εκείνο το σημείο θα ξεκινήσει η κόντρα τους με το ΚΚΕ, μια πρωτοφανής σε αγριότητα αντιπαράθεση μεταξύ συντρόφων που λίγο πριν βρίσκονταν στο ίδιο κόμμα.

Στα μέσα της δεκαετίας του ’20, μετά τη δικτατορία Πάγκαλου (Ιούνης 1925), οι αρχειομαρξιστές αριθμούσαν περίπου 500 μέλη πανελλαδικά και αυξάνονταν συνεχώς και ήδη το 1930 αποτελούσαν κόμμα με αυτόνομη πολιτική και συνδικαλιστική παρουσία, κόμμα πλήρως αποκομμένο όμως και σε διαρκή αντιπαράθεση με το ΚΚΕ. Στις αρχές της δεκαετίας του ’30, οι αρχειομαρξιστές αποφάσισαν να ενταχθούν στην Αριστερή Αντιπολίτευση, τον διεθνή φορέα που συσπείρωνε τους κομμουνιστές που είχαν αποχωρήσει από τα επίσημα κομμουνιστικά κόμματα της Ευρώπης που ήλεγχε ο Στάλιν, προσχωρώντας στο τροτσκιστικό ρεύμα.

Το αρχειομαρξιστικό κίνημα βρήκε απήχηση αρχικά μεταξύ των παλαιών πολεμιστών και των αναπήρων των πολέμων 1912-1922. Βαθμιαία η συνδικαλιστική του παρουσία διευρύνθηκε. Αφετηρία της αξιοσημείωτης πορείας των αρχειομαρξιστών στο ελληνικό συνδικαλιστικό κίνημα ήταν η νίκη της παράταξής τους στις αρχαιρεσίες του Σωματείου Αρτεργατών το 1927 και η ανάληψη της διοίκησής του. Ισχυρή ήταν επίσης η παρουσία τους στο Σωματείο Υποδηματεργατών, το Συνδικάτο Επισιτισμού, το Σωματείο Τεχνιτών και Βοηθών Ζαχαροπλαστών κ.ά.

Όπως υποστηρίζει ο Κ. Παλούκης, ο αρχειομαρξιστικός συνδικαλισμός υπήρξε κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου η τρίτη τάση ανάμεσα στον εργοδοτικό συνδικαλισμό των εργατοπατέρων του μοναρχισμού και του βενιζελισμού από τη μια πλευρά και του αμιγώς κομμουνιστικού συνδικαλισμού που εκπροσωπούσε το ΚΚΕ.

Το ελληνικό συνδικαλιστικό κίνημα

Στο βιβλίο ο συγγραφέας βρίσκει την ευκαιρία να εξιστορήσει την παρουσία των αρχειομαρξιστών στην κοινωνική, συνδικαλιστική και πολιτική ζωή της Ελλάδας. Το ενδιαφέρον στο εγχείρημά του αυτό είναι πως μέσα από τη «στενή» εξιστόρηση της πορείας μιας μικρής κομμουνιστικής οργάνωσης αναδεικνύει την «πλατιά» εικόνα του ελληνικού εργατικού κινήματος κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου.

ko paloukis22 Έτσι, το βιβλίο του Κ. Παλούκη λειτουργεί και ως ένα διαφωτιστικό εγχειρίδιο για την ιστορία του ελληνικού εργατικού κινήματος κατά τον Μεσοπόλεμο, στο οποίο ο αναγνώστης μπορεί να βρει πολλές θεματικές ενότητες και άγνωστες πτυχές. Όπως οι ποικίλες μορφές που έλαβε το συνδικαλιστικό κίνημα και οι μνημειώδεις αντιπαραθέσεις των παρατάξεών του· ο εργοδοτικός συνδικαλισμός και η θρυλική όσο και απεχθής φυσιογνωμία του «εργατοπατέρα», που εμφανίστηκε τότε· οι προκλήσεις που κλήθηκε να αντιμετωπίσει το εργατικό κίνημα κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου στο φόντο του τέλους της Μεγάλης Ιδέας· η στάση του ΚΚΕ και οι ρήξεις του με τις μικρότερες οργανώσεις που προήλθαν από το ΣΕΚΕ· ο εκμοντερνισμός της συνδικαλιστικής εκπροσώπησης και η σχέση των Ελλήνων συνδικαλιστών με την ευρωπαϊκή συνδικαλιστική παράδοση· η εξοργιστική μεταπήδηση αριστερών συνδικαλιστών στους κόλπους της δεξιάς, ακόμα και της φασιστικής ακροδεξιάς, κ.ά.