Το 1821: Από την Επανάσταση στο κράτος αποτελεί μία συλλογή από ιστορικές μονογραφίες που αφορούν όχι αυτή καθεαυτή την Επανάσταση του 1821, αλλά τη μετάβαση από το επαναστατημένο στο εθνικό κράτος, τους στόχους που υλοποιήθηκαν, αλλά και αυτούς που απέτυχαν να πραγματοποιηθούν.

Υπό αυτή την έννοια πρόκειται για ένα βιβλίο διαφορετικό από την πληθώρα των πονημάτων που εκδόθηκαν το 2021 στη χώρα μας, δηλαδή τη χρονιά της επετείου της Παλιγγενεσίας, αφού η θεματική του δεν εστιάζει σε καμία πτυχή της Ελληνικής Επανάστασης, αλλά σε διαθεματικές προσεγγίσεις που αφορούν τόσο την ίδια την Επανάσταση, όσο και την κατάσταση στη χώρα μας κατά τις δεκαετίες που ακολούθησαν. Συγκεκριμένα, το εύρος του εκτείνεται στα πρώτα χρόνια ζωής του ελληνικού κράτους, τα οποία περιλαμβάνουν και την Ελληνική Επανάσταση, δηλαδή από το 1821 έως και το 1922, τότε που τοποθετείται οριστικά η κατάρρευση της Μεγάλης Ιδέας και η διάψευση των όποιων ελπίδων διατηρούσαν οι Έλληνες για περαιτέρω επέκταση του κράτους.

Την επιμέλεια του ανά χείρας τόμου υπογράφουν η Κωνσταντίνα Ε. Μπότσιου και ο Σωτήρης Ριζάς, διαπρεπείς ιστορικοί. Το βιβλίο χωρίζεται σε τρεις ενότητες-πτυχές, οι οποίες περιλαμβάνουν από τέσσερις ιστορικές μονογραφίες η κάθε μία.

Η πρώτη είναι αφιερωμένη στο ίδιο το κράτος, τη δημιουργία του και τη μετεξέλιξή του. Πιο συγκεκριμένα, ο Κώστας Π. Κωστής εξετάζει τον τρόπο με τον οποίο το νεοσυσταθέν κράτος μας μετεξελίχθηκε από αυτοκρατορικό σε μοναρχικό και, εν συνεχεία, σε νεωτερικό εθνικό κράτος. Με τους θεσμούς του ελληνικού κράτους ασχολείται στο δικό του κείμενο ο Σωτήρης Ριζάς, το κατά πόσον, δηλαδή, αυτοί εκσυγχρονίστηκαν ή όχι κατά τη διάρκεια της εξεταζόμενης περιόδου, έχοντας ως αφετηρία τους θεσμούς των τοπικών ελίτ της οθωμανικής εποχής. Η Κωνσταντίνα Ε. Μπότσιου αναλύει κατόπιν την προβληματική συνεργασία που είχε το ελληνικό έθνος με τα υπόλοιπα βαλκανικά έθνη κατά την προσπάθειά τους να αποτινάξουν τον τουρκικό ζυγό, αφού οι ενδοβαλκανικοί ανταγωνισμοί γρήγορα κέρδισαν έδαφος και τα αντικρουόμενα συμφέροντα των εθνών τορπίλισαν την οποιαδήποτε πιθανότητα συνεργασίας. Έτσι οι Έλληνες στράφηκαν κυρίως στις Μεγάλες Δυνάμεις, οι οποίες καθόριζαν τις εξελίξεις στην περιοχή. Τέλος, οι Αδαμάντιος Συρμαλόγλου και Μιχάλης Ψαλιδόπουλος εξετάζουν την εξέλιξη του φορολογικού συστήματος από τη δεκάτη της Τουρκοκρατίας ως τον φόρο εισοδήματος του 1909.

Εν κατακλείδι, το εν λόγω βιβλίο είναι ένα βιβλίο Ιστορίας το οποίο εστιάζει κυρίως σε ερωτήματα του τύπου «γιατί» και «πώς», παρά στα συνήθη «πότε» και «ποιος», κι αυτή φυσικά είναι και η γοητεία του.

Η δεύτερη ενότητα-πτυχή είναι αφιερωμένη στην εξωτερική πολιτική του κράτους και στην ύπαρξη της Μεγάλης Ιδέας, η οποία σε μεγάλο βαθμό την καθόρισε. Ο Δημήτρης Μαλέσης ασχολείται στη μελέτη του με τον αλυτρωτισμό και την πραγμάτωση της Μεγάλης Ιδέας, μέσω των στρατιωτικών κινητοποιήσεων του 19ου αιώνα. Κατόπιν, ο Μιχάλης Ψαλιδόπουλος μελετά την οικονομική διάσταση της Μεγάλης Ιδέας και τον οικονομικό προστατευτισμό και φιλελευθερισμό του 19ου αιώνα. Ο Γεώργιος Καλπαδάκης παρουσιάζει τη διπλωματική πολιτική του πρώτου κυβερνήτη της χώρας, του Ιωάννη Καποδίστρια, μία επιτυχημένη πολιτική η οποία κατάφερε με πολύ κόπο να μεγαλώσει τα χερσαία σύνορα της Ελλάδας. Την τελευταία μονογραφία της εν λόγω ενότητας υπογράφει ο Κωνσταντίνος Κούμας εξετάζοντας την πολεμική διάσταση των ετών 1821-1913, από την Επανάσταση δηλαδή έως και τους Βαλκανικούς Πολέμους, καθώς και την εμπλοκή των Μεγάλων Δυνάμεων σε αυτούς.

Η τρίτη πτυχή-ενότητα ασχολείται με τη εθνική ολοκλήρωση του κράτους μας σε ό,τι αφορά τους θεσμούς και την κοινωνία. Το θέμα της εκπαίδευσης και της παιδείας μελετά στη μονογραφία του ο Θανάσης Χρήστου, αναλύοντας τις γαλλικές και τις γερμανικές επιδράσεις που δέχτηκαν οι εκπαιδευτικοί θεσμοί της χώρας μας, καθώς και τη μετεξέλιξή τους υπό τη διακυβέρνηση του Καποδίστρια, των Βαυαρών και του Όθωνα, και, τέλος του Ελευθερίου Βενιζέλου. Στη συνέχεια η Ελπίδα Βόγλη ασχολείται με τις περιπέτειες που γνώρισε το θέμα της ιθαγένειας στη χώρα μας και τη γνωστή διαμάχη αυτοχθόνων-ετεροχθόνων. Ο Νικόλαος Αναστασόπουλος αναλύει το φαινόμενο της ληστείας και της ασφάλειας κατά τις πρώτες δεκαετίες ζωής του ελληνικού κράτους, ένα φαινόμενο που είχε λάβει μεγάλες διαστάσεις και, τέλος, ο Θανάσης Μπαρλαγιάννης εξετάζει την εξέλιξη του συστήματος υγείας προς το κράτος πρόνοιας που αναπτύχθηκε μεταπολεμικά, εν τέλει, στη χώρα μας.

Εν κατακλείδι, το εν λόγω βιβλίο είναι ένα βιβλίο Ιστορίας το οποίο εστιάζει κυρίως σε ερωτήματα του τύπου «γιατί» και «πώς», παρά στα συνήθη «πότε» και «ποιος», κι αυτή φυσικά είναι και η γοητεία του. Ασχολείται με πολλά επιμέρους ζητήματα του 19ου αιώνα, όπως η ταυτότητα του κράτους, η εφαρμογή του κοινοβουλευτισμού, η αποστασιοποίηση από τη βαλκανική ταυτότητα και η άνοδος της ταυτότητας του «Έλληνα», αλλά και με όψεις της οικονομίας, του στρατού, της υγείας, της εκπαίδευσης, της επιρροής των Μεγάλων Δυνάμεων και των πολεμικών συρράξεων που ακολούθησαν την Ελληνική Επανάσταση. Πρόκειται, επομένως, για ένα πόνημα κατανόησης της Ιστορίας και όχι για απλή παράθεση γεγονότων, το οποίο μπορεί να συμβάλει τα μέγιστα στην καλύτερη κατανόηση από τους αναγνώστες τόσο της ίδιας της Ελληνικής Επανάστασης, όσο και του ίδιου του σύγχρονου κράτους μας.

1821: Από την Επανάσταση στο κράτος
Συλλογικό έργο
Επιμέλεια: Κωνσταντίνα Ε. Μπότσιου, Σωτήρης Ριζάς
Εκδόσεις Παπαδόπουλος
440 σελ.
ISBN 978-960-484-689-4
Τιμή €22,00

Η Λεύκη Σαραντινού είναι ιστορικός και συγγραφέας.

Άλλα κείμενα:

• Ken Follett: «Τα όπλα του φωτός»
• Pip Williams: «Το λεξικό των χαμένων λέξεων»
• Arturo Pérez-Reverte: «Ο Ιταλός»
• Ahmet Ümit: «Η χώρα των χαμένων θεών»
• Kristin Hannah: «Νυχτερινός δρόμος»

Twitter