Γιώργος Βέης: «Για την ποιητική γραφή»
Δώρο Χριστουγέννων, χαρμόσυνη είδηση, ευχάριστο άγγελμα, όπως και αν το πει κανείς, ένα βιβλίο γραμμένο από τον πρέσβη ε.τ. και ποιητή Γιώργο Βέη είναι πάντα εγγύηση ποιότητας πληροφορίας και γραφής.
Το βιβλίο του Για την ποιητική γραφή: Δοκιμίων σύνοψις (με δοκίμια δημοσιευμένα ήδη σε περιοδικά) αφιερώνεται στον εξαιρετικό φίλο και συνοδοιπόρο Διονύση Μουσμούτη, μιας άλλης μεγάλης τέχνης εραστή και μελετητή, του Θεάτρου και όχι μόνο, καθώς και κάθε κείμενο αφιερώνεται σε πρόσωπο αγαπημένο, φίλο μελετητή, συνοδοιπόρο στη σκέψη και στην τέχνη. Ωστόσο, το βιβλίο είναι επίσης αφιερωμένο και στον άγνωστο αναγνώστη, τον οποίο ο Βέης τιμά με τη γραφή του. Διότι είναι γνωστό ότι δεν είναι μόνο το τι λέει, αλλά και ο τρόπος που το λέει, με τις πλούσιες παραπομπές και αναφορές σε άλλα βιβλία, διευρύνοντας το γνωστικό πεδίο του αποδέκτη των κειμένων του. Φυσικά δεν μας διαφεύγει ποτέ ότι ο λόγος είναι απαιτητικός, πράγμα που σημαίνει διπλή και συχνά πολλαπλή επίσκεψη των κειμένων. Όμως μέσα από το εκ πρώτης όψεως «δύσκολο» συγκείμενο αναπηδούν πίδακες δροσερού λογοτεχνικού νερού, απαστράπτοντος στοχασμού, με την ευρεία έννοια πολιτικού, αλλά και καθημερινού που αναβαθμίζεται σε υψίστης ποιότητας νέκταρ και αμβροσία.
Το βιβλίο Για την ποιητική γραφή: Δοκιμίων σύνοψις (δεν μας διαφεύγει η τριτόκλιτη λέξη, απομακρυσμένη από την τριβή που επιφέρει η γλώσσα της καθημερινής ανάγκης) αποστασιοποιείται από το προφανές για να εντρυφήσει στα σκοτεινά της αβύσσου του νου, εκκινώντας πάντα από τη φωτεινή, τη φανερή, πλευρά των πραγμάτων.
Τα μυστικά της θάλασσας ξεχνιούνται στ’ ακρογιάλια
η σκοτεινάγρα του βυθού ξεχνιέται στον αφρό
λάμπουνε ξάφνου πορφυρά της μνήμης τα κοράλλια…
Ω μην ταράξεις… πρόσεξε ν’ ακούσεις τ’ αλαφρό
ξεκίνημά της… τ’ άγγιξες το δένδρο με τα μήλα
το χέρι απλώθη κι η κλωστή δείχνει και σε οδηγεί…
Ω σκοτεινό ανατρίχιασμα στη ρίζα και στα φύλλα
να ’σουν εσύ που θα ’φερνες την ξεχασμένη αυγή!
Αυτοί οι στίχοι του Γιώργου Σεφέρη από τον «Ερωτικό Λόγο», αυτό το ανατρίχιασμα στη ρίζα και στα φύλλα, το χέρι, τα μήλα, τα φύλλα δεν είναι άλλο από εκείνο που ψάχνει ο Γιώργος Βέης στα δικά του ακρογιάλια του νου και στη δική του σκοτεινάγρα του μυαλού, αφού πρώτα μας οδηγήσει, όπως η Βεατρίκη τον Δάντη, στους κύκλους του κειμενικού παραδείσου.
Ο Βέης ασχολείται με όλα όσα αφορούν την ποίηση και την πεζογραφία, εξακτινωμένη στον χώρο και στον χρόνο, στην Ελλάδα και στον κόσμο, στο σήμερα και στο πάντα, σε άπασα τη φιλοσοφία και ιδιαιτέρως στους αγαπημένους του Νίτσε και Σοπενχάουερ, φάρους στην παγκόσμια σκέψη.
Δεν μπορούμε να παραβλέψουμε το σονέτο –Πρελούδιο– «Ars Poetica»· «προαύλισμα» ήταν η λέξη που χρησιμοποίησε στην ποιητική του συλλογή Βράχια, και τα δύο μουσική εκπέμπουν. Το ή η «Ars Poetica», από τη συλλογή Ν, όπως Νοσταλγία, αποτελεί και κατευθυντήριο εισαγωγικό μπούσουλα ή νήμα της Αριάδνης για την ξενάγηση στα ενδότερα και στα μυστικά της ποιητικής γραφής ή και Βεατρίκη, όπως είδαμε να τη συναντά ο Δάντης στην Ponte Vecchio. Όχι, δεν πρόκειται για Δωμάτιο με θέα στον Άρνο, αλλά βιβλίο με θέα στα άπειρα κείμενα των άπειρων κειμενικών αναφορών. Στο ποίημα, καθόλου τυχαίο, όπως προφαίνεται, ο Βέης έχει οδηγούς τα πουλιά στα δέντρα, τον αέρα στα φύλλα, τη μεγαλειώδη φύση που θα τον διδάξει «για τη δόξα, όχι την εφήμερη ίσκιων και παθών των ανθρώπων, αλλά για κείνη της πανσελήνου […] είδωλο και αλήθεια μαζί…». «Ars Poetica», ένα σονέτο με τον λατινικό του τίτλο, αντλημένο από τον Οράτιο που σονάρει-ηχεί, και ο ποιητής, οιωνοσκόπος και φυλλομάντης, μεταβάλλεται σε μέγα μάγο και μαΐστορα και μάγιστρο της τέχνης, ερμηνευτή του αόρατου και ανάκουστου. Τα πουλιά και ο κελαηδισμός τους, τα φύλα και ο αέρας ανάμεσά τους, όλα τού μιλούν και τον διδάσκουν. «Φωνές φτασμένες από το άγνωστο» αποκαλεί o Ελύτης τα μηνύματα της φύσης, ενώ, στο πρώτο κείμενο κιόλας, ο Βέης μάς ειδοποιεί ότι ανήκει σ’ αυτούς που πιστεύουν ότι η ποίηση «εκλύει οραματική σοφία» και ότι η «φαντασία είναι το στήριγμα και η αναβάθμιση του κοσμοειδώλου». Κι ακόμα, μας λέει ότι «πέρα από την εμπειρία των αισθήσεων, θα υπάρχει πάντα η ακαινοτόμητη εμπειρία του Ποιητικού Νου», το αντίβαρο στον ρεαλισμό… «Με λογισμό και μ’ όνειρο» είπε ο Σολωμός, «αν δεν στηρίξεις το ένα σου πόδι έξω από τη γη…», είπε ο Ελύτης, προϋπόθεση για την ισορροπία ανάμεσα στο ορατό και το αόρατο, στην ύλη και στο πνεύμα· αλλιώς δεν θα τη βρεις.
Όμως μέσα από το εκ πρώτης όψεως «δύσκολο» συγκείμενο αναπηδούν πίδακες δροσερού λογοτεχνικού νερού, απαστράπτοντος στοχασμού, με την ευρεία έννοια πολιτικού, αλλά και καθημερινού που αναβαθμίζεται σε υψίστης ποιότητας νέκταρ και αμβροσία.
Στα κείμενα του βιβλίου, ο ποιητής-συγγραφέας θα μιλήσει για την Ποίηση γενικά και τον ρόλο της, για την κριτική και τον δικό της ρόλο, για τα είδη της ποιητικής γραφής, για τα θέματα: «το ιστορικό καταπίστευμα», «το αυτοβιογραφικό ομίλημα», «ο καθρέφτης του θανάτου», τα μεγάλα γεγονότα της Ιστορίας «ως καλώς συγκερασμένα», αλλά υπάρχουν και οι μιμητές και οι «εκ του προχείρου». Οι εκδόσεις «ιδίοις αναλώμασιν» έχουν τη σημασία τους στη ζυγαριά της ποιότητας, αν και όχι πάντα. «Η επίκληση της Φύσης […] εκ των πραγμάτων έσχατη αξία», επισημαίνει ο Βέης. Αν δεν υπήρχε, θα έπρεπε να την εφεύρουμε ή, με άλλα λόγια, είναι αυτή που μας παρέχει ιδέα παραδείσου, αν δεχτούμε ότι όλα, και όχι μόνο ο άνθρωπος, πλάστηκε κατ’ εικόνα και ομοίωσιν. Και η «λέξη»· «το ες αεί αντικείμενο του πόθου της… το πράγμα». Κι αν ο Λακάν είπε πως η λέξη είναι ο φόνος του πράγματος, μας θυμίζει ο Βέης, θα αντιλέξω με τη ρήση ενός παλιού γραμματικού και ισχυρού φιλολόγου, που έλεγε πως το ρήμα «λέγω» σημαίνει βάζω κάτι να πλαγιάσει. Άρα η λέξη και το σημαινόμενό της βρήκαν τη θέση τους στον κόσμο, που είναι ίδιο με αυτό που είπε ο Λακάν, αλλά λιγότερο πικρόγευστο. Κι αν, τέλος, ο Ελύτης είπε: «Μονάχα οι λέξεις δεν μου αρκούσανε», ήταν επειδή ήθελε να δώσει χώρο και στις εικόνες που πάλευαν να ξεφύγουν από την καταδυνάστευση και υπεροχή των λέξεων μέσα του.
«Ο κόσμος δεν είναι μία καρτ ποστάλ» λέει ο Βέης ότι είπε ο Σοπενχάουερ. Δηλαδή, δεν είναι εικόνα μόνο του ιδεατού κόσμου, σταθερή και ακίνητη, αλλά είναι κόσμος έμψυχος και μας μιλάει με χίλιους τρόπους, όπως προσφυώς μας έχει δείξει ο Βέης στα ποιητικά του κείμενα, αλλά και στα επίσης ποιητικά πεζά του! Από δω, από τη γη, λέει ο ποιητής Μάλντεσταμ, «μπορεί να αρχίσει το ταξίδι λόγος/ στους ορίζοντες του στήθους…».
«Η ποίηση […] αποτυπώνει […] ό,τι την ελκύει περισσότερο από την επικράτεια των αοράτων» και ο άνθρωπος πρέπει να «πιάσει την αστραπή», όπως προτρέπει και πάλι η ελυτική Μαρία Νεφέλη, και να της δώσει «διάρκεια», να την κάνει «ισόβια». Και όσο η υπέρβαση του χρόνου εν προκειμένω συμβαδίζει με την υπέρβαση της λογικής, τόσο και ο Βέης, αφού μας προειδοποιήσει για την «πολυπλοκότητα επί των εκφάνσεων περί το θέμα», θα καταλήξει στο ότι «η μία λεκτική πρόσχωση προσκαλεί (ή προκαλεί) την επόμενη… Το ποιητικό κείμενο συνιστά ένα είδος συντελεσμένου χρονοφρονήματος». Πλαγιογραμμένη η λέξη, υποδηλώνει τη λεξικοθηρική ποιητική αναζήτηση της ακριβείας, χαρακτηριστικό του Βέη.
Εξαιρετικής σημασίας οι σελίδες οι αφιερωμένες στην Ιστορία, στη Φιλοσοφία, στην Αγγελάκη Ρουκ, και επανερχόμαστε στο «μυστικό νόημα του ποιήματος», που κρύβεται στις πτυχώσεις του χιτώνα της θεάς, όπως λέει ο ποιητής ή «Η πτύχωση είναι το σπίτι του άλλου νοήματος» ή το «μυστικό είναι, εν ολίγοις, το σοφά κρυμμένο Δισκοπότηρο του ποιήματος» όπως λέει ο Βέης, πάντα ζητούμενο και πάντα διαφεύγον.
Τα δοκίμια αυτά, τηρουμένων των αναλογιών, θα μπορούσαμε να πούμε ότι αποτελούν το αντίστοιχο των Δοκιμών του Γιώργου Σεφέρη και των Ανοιχτών Χαρτιών του Οδυσσέα Ελύτη, και ότι πρόκειται για ένα μόνο μέρος του θησαυρού που περιμένει να δει το φως της δημοσιότητας στα συρτάρια του ακαταπόνητου Γιώργου Βέη.
Για την ποιητική γραφή
Δοκιμίων σύνοψις
Γιώργος Βέης
Ύψιλον
112 σελ.
ISBN 978-960-17-0383-1
Τιμή €10,00
