Walter Puchner: «Το 1821 και το θέατρο»
Το 1821 και η Ελληνική Επανάσταση έδωσαν την ευκαιρία σε όλες τις μορφές της τέχνης να αναδείξουν αξιόλογα έργα. Η λογοτεχνία, οι εικαστικές τέχνες, αλλά και το θέατρο, άντλησαν έμπνευση από το κορυφαίο γεγονός όχι μόνο στα χρόνια της μεγάλης έκρηξης, αλλά και στον 20ό αιώνα.
Ο Βάλτερ Πούχνερ, στο βιβλίο του με τον τίτλο Το 1821 και το θέατρο: Από τη μυθοποίηση στην απομυθοποίηση, διατρέχει το χρονικό διάστημα από τα προεπαναστατικά χρόνια μέχρι τις μέρες μας σχεδόν, μελετώντας το φαινόμενο σε επτά εκτενή κεφάλαια, στα οποία εξετάζει κάθε μορφή θεάτρου, ελληνικού ή ξένου, συμπεριλαμβανομένου και του Θεάτρου Σκιών και των σχολικών εορτών, αναλύοντας και αξιολογώντας το είδος της εθνικής μας παρουσίας στο κοσμοϊστορικό γεγονός.
Τα Προλεγόμενα του βιβλίου γράφει ο καθ’ ύλην αρμόδιος Διονύσης Μουσμούτης, ο οποίος έχει εμπλουτίσει τη βιβλιογραφία μας, μεταξύ άλλων, και με το μνημειώδες δίτομο έργο Το θέατρο στη Ζάκυνθο του 19ου αιώνα. Ο ερευνητής αναφέρεται στο ιστορικό πλαίσιο μέσα στο οποίο ξεσπάει η Επανάσταση, στην αρνητική στάση των ηγεμονικών ευρωπαϊκών Αυλών, ενώ επιδεικνύουν φιλελληνική στάση οι λαοί. Τέλος, μπαίνει στην ελληνική οπτική των γεγονότων. Επισημαίνεται η προπαρασκευή του Αγώνα μέσα από το θέατρο, η συμβολή των θεατρανθρώπων στα πεδία των μαχών, η σημασία της επικράτησης ενός μικρού λαού έναντι μιας αυτοκρατορίας, τα συμφέροντα των Μεγάλων Δυνάμεων, η σημασία του Νεοελληνικού Διαφωτισμού και των μεταφράσεων ξένων έργων στην Ελλάδα για την παιδεία του Έθνους και την εθνική αφύπνιση, τονίζεται το γεγονός ότι μέσα στην Επανάσταση γίνονται εθνοσυνελεύσεις με δημοκρατικό τρόπο, καθώς και η σημασία της γυναικείας παρουσίας στον Αγώνα – Μπουμπουλίνα, Μαντώ Μαυρογένους, Ευανθία Καΐρη.
Ο Πούχνερ θα μας ενημερώσει για τον τελεσφόρο ρόλο του θεάτρου στην προπαρασκευή του Αγώνα, στην εθνική αφύπνιση και την αναπτέρωση του αισθήματος του πατριωτισμού. Παράλληλα, θα αναφερθεί στις δράσεις που έγιναν στο εξωτερικό υπέρ των Ελλήνων, όπου μέσα σε ένα πνεύμα οριενταλισμού και εξωτισμού γεννήθηκε ο φιλελληνισμός, που ξεκινούσε από τον ουμανισμό, επεκτεινόταν στην πάλη ανάμεσα σε χριστιανισμό και μωαμεθανισμό, αλλά και στη συμπάθεια προς έναν αγωνιζόμενο λαό κόντρα στις ευρωπαϊκές ολιγαρχίες.
Η εικόνα που μας δίνει για το θέατρο στο εκτενές πόνημά του είναι σφαιρική. Το θέατρο ξεκίνησε από τα Επτάνησα. Η Ελληνική Επανάσταση πέρασε στο ευρωπαϊκό θέατρο και επεκτάθηκε στις πόλεις Βουκουρέστι, Ιάσιο, Οδησσό, Αθήνα. Στην Αγγλία, Γαλλία, Γερμανία, Ισπανία, Σουηδία. Αναλύει έργα και αναδεικνύει προσωπικότητες του θεάτρου, τις προσωπικότητες των Ευανθίας Καΐρη, Π. Σούτσου, Ι.Ρ. Ραγκαβή, Ι.Ρ. Νερουλού, Θ. Αλκαίου, ενώ στον 20ό αι. ανάμεσα στους συγγραφείς που εμπνεύστηκαν από τον μύθο του ’21 εμφανίστηκαν και οι απομυθοποιητές Βασίλης Ρώτας και Βασίλης Ζιώγας.
Ο συγγραφέας θεωρεί ότι κακώς έχουν μείνει έξω από τον ερευνητικό φακό τα έργα του Θεάτρου Σκιών, με παράδειγμα δραματουργικής πνοής τον Κατσαντώνη του Αντ. Μόλλα.
Οπωσδήποτε στη δραματουργία του ’21, λέει ο Πούχνερ, εντάσσονται έργα προεπαναστατικά και μετεπαναστατικά, τα οποία συνδέονται με πρόσωπα όπως ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, ο Ρήγας Βελεστινλής και ο Ιωάννης Καποδίστριας. Σε όλα γίνεται εκτενής αναφορά, μελέτη και αξιολόγηση.
Ο Πούχνερ θα μας ενημερώσει για τον τελεσφόρο ρόλο του θεάτρου στην προπαρασκευή του Αγώνα, στην εθνική αφύπνιση και την αναπτέρωση του αισθήματος του πατριωτισμού.
Ο εξονυχιστικός ερευνητής θα παραθέσει πληροφορίες πολιτικού και θρησκευτικού χαρακτήρα, που περνούν μέσα από το θέατρο και φανερώνουν τους στόχους διείσδυσης της Ευρώπης στη Μέση Ανατολή. Παραστάσεις δόθηκαν στη Γαλλική Πρεσβεία της Κωνσταντινούπολης και της Σμύρνης. Σημαντικότατο είναι το παράδειγμα του 1623, όταν ο μικρός γιος του Γάλλου πρέσβη De Césy έπαιξε, σε άπταιστα ελληνικά, σε έργο με εμφανή τα γεωπολιτικά παιχνίδια των Μεγάλων Δυνάμεων στην περιοχή, στην ιησουιτική εκκλησία του Αγίου Βενεδίκτου στον Γαλατά, με πλήθος Ελλήνων στο ακροατήριο. Παρόμοια είναι η παράσταση των Περσών του Αισχύλου στη Ζάκυνθο από τη φρουρά του Κάστρου, ως το ανάλογο της Ναυμαχίας της Ναυπάκτου του 1571, με τον Juan d’Austria επικεφαλής των χριστιανικών δυνάμεων θριαμβευτή. Στην Οδησσό, στο Βουκουρέστι, στην Αυλή της Αυθεντικής Ακαδημίας του ηγεμόνα Καρατζά, ανεβαίνουν έργα που είχαν θέμα την τυραννοκτονία και οι ηθοποιοί αντιμετωπίζονταν σαν εθνικοί ήρωες.
Ο συγγραφέας θα αναφερθεί με λεπτομέρειες στα έργα, πού και πότε παίχτηκαν, ποια είναι η υπόθεση, θα δώσει στοιχεία της παράστασης και τον αντίκτυπό τους στα ελληνικά σχολεία. Θα αναφέρει τα κέντρα: Ιάσιο, Κυδωνίες, Τεργέστη, Άργος. Θα τονίσει ότι η Ελλάς του Σέλεϊ είναι μίμηση των Περσών του Αισχύλου –όλοι είμαστε Έλληνες φωνάζει ο Άγγλος ποιητής– και ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, έργο, ίσως, του Ζαμπέλιου, θα ανεβεί κρυφά με ολέθριες δυστυχώς συνέπειες στην Κωνσταντινούπολη, το 1820.
Οι ηθοποιοί, μας λέει ο Πούχνερ, δεν μάχονται μόνο πάνω στη σκηνή αλλά και στην πρώτη γραμμή του πυρός. Κι εδώ παραθέτει τόπο και χρόνο των μαχών, ονόματα και στρατιωτικό βαθμό των πεσόντων ηθοποιών, όπως στο Δραγατσάνι. Θα σχολιάσει τον ενθουσιασμό των θεατών που «ήθελε να διεγείρει ο Αλέξανδρος Υψηλάντης», γιατί είχε αντιληφθεί τη δύναμη του θεάτρου. Βλέποντας τη μεγάλη δύναμη που ασκούσε το θέατρο στο κοινό, ο Νικήτας Σταματελόπουλος ζήτησε το τζαμί του Αγάπασα για να γίνει θέατρο. Στην Τήνο ανέβηκε ο Φιλοκτήτης, ο Μάρκος Μπότσαρης και ο «Μεγακλής» –από τα δράμα Ολύμπια του Μεταστασίου που μετέφρασε ο Ρήγας–, ενώ η Ευανθία Καΐρη, μικρή αδελφή του Θεόφιλου, έγραψε τον Νικήρατον τρεις μήνες μετά την ηρωική Έξοδο του Μεσολογγίου, το πρώτο πατριωτικό δράμα. Στη Νάξο απήγγελλαν Όμηρο, στη Σάμο ανέβασαν την Πολυξένη του Ι.Ρ. Νερουλού. Όλα αυτά παίχτηκαν κατά τη διάρκεια του Αγώνα, αποδεικνύοντας ότι το θέατρο ήταν πολιτικοποιημένο, αν και κάποιοι, λανθασμένα, θέλουν να υποστηρίζουν το αντίθετο.
Ο Βάλτερ Πούχνερ θα μιλήσει για τα ιστορικά γεγονότα, τον φιλελληνισμό, καθώς και άγνωστους φιλέλληνες δημιουργούς. Ακόμα, θα μπει στα ενδότερα του θεάτρου, θα περιγράψει σκηνικά και κοστούμια, θα αναλύσει τα έργα – και από την ύψιστη μυθοποίηση, με τις υπερβολές και τον υψιπετή στόμφο, θα φτάσει στην απομυθοποίηση.
Πολύ μεγάλη και ιδιαζόντως ενδιαφέρουσα είναι η συγκριτική μελέτη των έργων των Θεοτικά, Καζαντζάκη και Φλώρου, που έχουν θέμα τους τον Καποδίστρια.
Το βιβλίο είναι θησαυρός. Η βιβλιογραφία πλούσια, ο υπομνηματισμός συχνός, οι πληροφορίες αμέτρητες και, εν πολλοίς, άγνωστες, η αφήγηση απολαυστική, συναρπαστική είτε για την ιστορία πρόκειται είτε για την υπόθεση. Στο εξώφυλλο δυο ωραίοι μεταμοντέρνοι φουστανελάδες, σε νεοκλασικό σαλόνι, μας κοιτάζουν με νόημα, από τον χρόνο της ιστορίας και της φωτογραφίας.
Το 1821 και το θέατρο
Από τη μυθοποίηση στην απομυθοποίηση
Walter Puchner
Εκδόσεις Όταν
σ. 530
ISBN: 978-618-84632-8-8
Τιμή: 24,00€
