Στην εισαγωγή του βιβλίου η συγγραφέας ξεκινά με έναν προβληματισμό που λιγάκι με εξέπληξε, όχι επειδή είναι ξένος και πρωτόφαντος, αλλά ακριβώς επειδή ένα αντίστοιχο ερώτημα ξεπρόβαλε μπρος μου, όταν πρωτοδιάβασα τον τίτλο του βιβλίου: Πόσες σύγχρονες γυναίκες ταυτίζουν τον εαυτό τους με την έννοια του φεμινισμού;

Η προσωπική μου εμπειρία, μέσα από συζητήσεις μου με άλλες γυναίκες, έδειχνε πως λίγες θα το έκαναν πρόθυμα και συνειδητά: κάποιες συνοφρυώνονται στο άκουσμα της λέξης, θεωρώντας παρωχημένη ακόμη και την ιδέα να χαρακτηριστούν «φεμινίστριες», αφού οι γυναίκες σήμερα έχουν κατακτήσει σε γενικές γραμμές ίσα δικαιώματα με τους άντρες. Κάποιες άλλες θεωρούν υπερβολικές τις ακτιβιστικές πρακτικές των φεμινιστριών (γενικά) και δεν θα ήθελαν να ταυτιστούν μαζί τους, παρότι πιστεύουν στην ισότητα των δυο φύλων. Αρκετά πολύ νέα κορίτσια, με τη μικρή εμπειρία ζωής, θεωρούν δεδομένα και αδιαπραγμάτευτα τα ίσα δικαιώματα που απολαμβάνουν, για παράδειγμα, στο σχολείο και στο περιορισμένο ακόμη κοινωνικό τους περιβάλλον, και βλέπουν μάλλον υπερβολικό, ίσως και περίεργο, το να οργανωνόμαστε σε ομάδες με βάση το φύλο μας για να τα διεκδικήσουμε.

Η εισαγωγή του βιβλίου απέδειξε πως οι προβληματισμοί αυτοί ήταν και είναι οικουμενικοί. Για να μπορέσει, ωστόσο, κάποιος να αποδεχτεί ή να απορρίψει μια έννοια, ένα φαινόμενο, ένα κίνημα χρειάζεται να το γνωρίζει. Έχω την αίσθηση πως ένα σημαντικό ποσοστό γυναικών είτε δεν γνωρίζει τι είναι ο φεμινισμός, πώς γεννήθηκε, ποια είναι η ιστορική διαδρομή του, είτε, ακόμη χειρότερα, νομίζει πως τον γνωρίζει μέσα από υπεραπλουστευμένους ορισμούς, αποσπασματικές και ενίοτε επιλεκτικά κατευθυνόμενες αφηγήσεις φεμινιστικών ακτιβιστικών δράσεων, ειρωνικά δημοσιεύματα από άντρες αντιφεμινιστικές, προβολές στερεοτυπικών, μονοδιάστατων και ασφυκτικά στενών απόψεων για τα δήθεν πιστεύω όλων των φεμινιστριών ανά τον κόσμο.

Ένα, λοιπόν, από τα πολλά προτερήματα του βιβλίου της Ντέμπορα Κάμερον είναι πως προσφέρει γνώση. Απλά, αλλά όχι απλοϊκά, με λόγο ξεκάθαρο και κατανοητό και σύμμαχο την εξαιρετική, ρέουσα γλώσσα της μετάφρασης του Φιλώτα Δήτσα, ξεδιαλύνει πολλά ζητήματα ουσίας που σχετίζονται με τον φεμινισμό. Διαχωρίζει την ιδέα του φεμινισμού –όπως αυτή διαφαίνεται πρώιμα σε γραπτά γυναικών συγγραφέων ήδη από τις αρχές του 15ου αιώνα– από το πολιτικό κίνημα του φεμινισμού που εμφανίζεται γύρω στα μέσα του 18ου αιώνα. Αναφέρεται στις διαφορές του «παλιού» και «νέου» φεμινισμού, στα φεμινιστικά κύματα, στη διασύνδεση του φεμινισμού με άλλες γυναικείες οργανώσεις και κινήματα, τα οποία συνέβαλαν στην ευόδωση των φεμινιστικών στόχων, όπως το εργατικό κίνημα, το συνεταιριστικό κίνημα κ.ά. Θίγει τα δυσδιάκριτα και αδιαφανή όρια που υπάρχουν ανάμεσα σε όρους και ορολογίες και δεν διστάζει να ξεκαθαρίσει χωρίς περιστροφές πως ο φεμινισμός είναι κάτι περίπλοκο. Οι φεμινίστριες έχουν διαφορετικές απόψεις και διαφωνίες, υφίστανται διαφορετικά την αντρική κυριαρχία εξαιτίας διαφορών καταγωγής, φυλής, θρησκείας, κοινωνικής τάξης, υπάρχει, ωστόσο, κάτι στο οποίο όλες συγκλίνουν: Οι γυναίκες ιστορικά υφίστανται καθεστώς υποταγής σε όλες τις κοινωνίες και αυτό είναι κάτι που μπορεί και πρέπει να αλλάξει μέσω πολιτικής δράσης.

Το βιβλίο χωρίζεται στην πορεία σε επτά κεφάλαια, στα οποία αναλύονται ισάριθμες έννοιες δορυφόροι του φεμινιστικού κινήματος: Κυριαρχία, Δικαιώματα, Εργασία, Θηλυκότητα, Σεξ, Πολιτισμός, Ρίξεις και προοπτικές. Η προσέγγιση των εννοιών είναι πολυδιάστατη και διεισδυτική, αποκαλύπτοντας λιγότερο ορατές εκφάνσεις των ζητημάτων αυτών, οι οποίες λειτουργούν εις βάρος των γυναικών. Καθώς η συγγραφέας τις αποκαλύπτει, τις ορίζει· τους δίνει συγκεκριμένη υπόσταση, τις καθιστά απολύτως αναγνωρίσιμες και κάποιες τις καταδεικνύει ως κρυμμένες ή ανερχόμενες μορφές πατριαρχίας.

Και θα τολμούσαμε επίσης να πούμε πως οι γυναίκες οφείλουν στον εαυτό τους, στις γυναίκες που προηγήθηκαν και σε αυτές που ακολουθούν, να παλέψουν αδιαπραγμάτευτα για αυτή την ιδέα.

Η Ντέμπορα Κάμερον, ωστόσο, δεν δαιμονοποιεί τους άντρες. Αντιθέτως εξηγεί, γιατί, ενώ είναι πολλοί εκείνοι οι οποίοι έχουν φεμινιστικές απόψεις, εντούτοις η πατριαρχία είναι κυρίαρχο κοινωνικό φαινόμενο ανά τον κόσμο: Η πατριαρχία δεν τρέφεται από τις απόψεις του κάθε άντρα χωριστά και από τα δικά του προσωπικά πιστεύω, αλλά στηρίζεται στον τρόπο με τον οποίο είναι δομημένοι οι κοινωνικοί θεσμοί –πολιτικοί, νομικοί, θρησκευτικοί, δικαστικοί– και ο τρόπος αυτός είναι η ανδρική κυριαρχία και υπεροχή έναντι των γυναικών.

Είναι όμως οι γυναίκες άμοιρες ευθυνών; Τι συμβαίνει στο μυαλό όσων συντηρούν συνειδητά την πατριαρχία, συνεργαζόμενες με άντρες και με θεσμούς που εξυπηρετούν τους στόχους της; Η συγγραφέας δίνει πολύ ενδιαφέρουσες ερμηνείες, ψυχολογικές και κοινωνικές.

Η συγγραφική διαδρομή του βιβλίου δεν ήταν ολότελα μοναχική. Η Κάμερον τη «μοιράζεται» αρκετά συχνά με σημαντικές γυναίκες, παλαιότερες και σύγχρονες, η καθεμιά εκ των οποίων έχει με τον τρόπο της συνεισφέρει στο κίνημα της γυναικείας χειραφέτησης. Ανάμεσά τους, η Βιρτζίνια Γουλφ, η Σιμόν ντε Μποβουάρ, η Σούλαμιθ Φάιρστοουν, η Τσιμαμάντα Νγκόζι Αντίτσι, η Άλις Γουόκερ και πολλές ακόμη. Δεν διστάζει ωστόσο να «προσκαλέσει» στην παρέα γυναίκες και άντρες με αντιφεμινιστικές απόψεις, ανθρώπους οι οποίοι «βοήθησαν», όπως αποδεικνύεται, να οργανωθεί πιο συστηματικά η φεμινιστική σκέψη και δράση.

Πέρα, λοιπόν, από την ολόπλευρη και παράλληλα εμπεριστατωμένη με παραδείγματα και σαφείς αναφορές θεώρηση του φεμινισμού και των ζητημάτων που τον αφορούν, αυτό το οποίο, κατά τη γνώμη μου, είναι το μεγαλύτερο προτέρημα του βιβλίου είναι η νηφάλια και, κατά το μέτρο του δυνατού, αντικειμενική προσέγγιση του θέματος από τη συγγραφέα – κάτι που, παρεμπιπτόντως, χαρακτηρίζει και τα κείμενα που αναρτά στο προσωπικό της ιστολόγιο ως γλωσσολόγος και αφορούν στη χρήση και διασύνδεση της γλώσσας με τα φεμινιστικά ζητήματα. Όπως εκεί, έτσι κι εδώ εκθέτει με άνεση τις διαφορετικές απόψεις των φεμινιστριών, αλλά και των αντιφεμινιστών/αντιφεμινιστριών και συχνά ξεκαθαρίζει τη δική της θέση, δίνοντας, από τη μια, άπλετη τροφή για σκέψη και βοηθώντας, από την άλλη, τον αναγνώστη να σχηματίσει την προσωπική του άποψη και να προσδιορίσει τη θέση του σε σχέση με το φεμινιστικό κίνημα.

Η Ντέμπορα Κάμερον δεν μπαίνει στον πειρασμό να προβλέψει το μέλλον του φεμινισμού. Είναι πολύ έμπειρη και ξέρει πως σε έναν κόσμο διαρκώς και γοργά μεταβαλλόμενο, κανείς δεν γνωρίζει τις ανάγκες που θα προκύψουν ούτε μπορεί να τις εικάσει. Η άνοδος της ακροδεξιάς, σε διαφορετικές περιοχές του κόσμου, με τη ρατσιστική και αντιφεμινιστική ρητορική της ήταν αναμφίβολα ένα απρόσμενο πισωγύρισμα, που επηρέασε αρνητικά τα επιτεύγματα του κινήματος. Την ίδια στιγμή το «τέταρτο κύμα» θα πρέπει να ανταποκριθεί σε νέες προκλήσεις που σχετίζονται με την έμφυλη ταυτότητα και την πολυμορφία των φύλων, ενώ παράλληλα εξακολουθούν να βρίσκονται στο προσκήνιο διεκδικήσεις για τα βασικά και αυτονόητα δικαιώματα των γυναικών. Τι σηματοδοτεί, για παράδειγμα, η εφιαλτική επιστροφή των Ταλιμπάν για τις γυναίκες του Αφγανιστάν; Και ενώ φοβόμαστε για έναν πιθανό αφανισμό της γυναικείας υπόστασης σε αυτή τη χώρα του ακραίου ισλαμισμού, στον Δυτικό κόσμο οι γυναίκες δεν μπορούν στιγμή να επαναπαυθούν σε όσα έχουν κερδίσει, όχι μόνο γιατί τίποτα δεν είναι δεδομένο, αλλά γιατί όσα απομένουν να κερδηθούν είναι εξίσου σημαντικά. Όλες αυτές οι παράμετροι συμβάλλουν στις ζυμώσεις του σύγχρονου φεμινιστικού κινήματος και θα καθορίσουν πώς αυτό θα εξελιχθεί, ιδωμένο και μέσα από τη ματιά και τον τρόπο σκέψης των γυναικών των νέων γενεών.

Η συγγραφέας πάντως διατηρεί την αισιοδοξία της για το μέλλον και η αισιοδοξία αυτή απορρέει από όσα ακόμη μπορούν να επιτευχθούν μέσω της δράσης των γυναικών. Και είναι αυτή η έμφαση στη δράση –σε αντιδιαστολή με την αδράνεια, την ανοχή, την υποταγή– η οποία αφήνει μετά την ανάγνωση του βιβλίου την αίσθηση πως ο φεμινισμός, πέρα από ορισμούς και μικρές ή μεγαλύτερες διαφοροποιήσεις, είναι στάση ζωής· είναι και η μικρότερη πράξη αντίστασης στην καταπίεση των γυναικών. Και ακόμη κι αν η ίδια η συγγραφέας δεν αποδέχεται για τον φεμινισμό την έννοια του φιλοσοφικού κινήματος, θα τολμούσαμε να πούμε πως αυτός, εν τέλει, διαπνέεται από μια φιλοσοφική θεώρηση που βασίζεται στην απλή αλλά «ριζοσπαστική ιδέα ότι οι γυναίκες είναι άνθρωποι», όπως έγραφε η Μαρί Σιαρ το 1986. Και θα τολμούσαμε επίσης να πούμε πως οι γυναίκες οφείλουν στον εαυτό τους, στις γυναίκες που προηγήθηκαν και σε αυτές που ακολουθούν, να παλέψουν αδιαπραγμάτευτα για αυτή την ιδέα.

Φεμινισμός
Παρελθόν και παρόν ενός κινήματος
Deborah Cameron
μετάφραση: Φιλώτας Δήτσας
Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης
208 σελ.
ISBN 978-960-524-572-6
Τιμή €13,00

Twitter