S. M. Plokhy: «Γιάλτα: Το τίμημα της ειρήνης»
Η αντίληψη που επικρατεί είναι ότι ο αληθινός θριαμβευτής της συμφωνίας της Γιάλτας ήταν ο Στάλιν, καθώς κατάφερε να καταστήσει τη Σοβιετική Ένωση μια από τις κορυφαίες υπερδυνάμεις του πλανήτη, έπεισε τον Αμερικανό πρόεδρο Ρούσβελτ ότι θα τηρούσε τις συμφωνίες που υπογράφτηκαν, ανάγκασε τον Τσόρτσιλ να δεχτεί τις ρωσικές αξιώσεις στην Πολωνία και στις χώρες που είχε καταλάβει ο Κόκκινος Στρατός, ενώ στα ανατολικά τής παραχωρήθηκαν ολόκληρη η Σαχαλίνη και οι Κουρίλες νήσοι, που ανήκαν στην Ιαπωνία. Οι διπλωματικές νίκες των Σοβιετικών οφείλονταν στην εδαφική κυριαρχία τους, είχαν κερδίσει τον πόλεμο επί του ευρωπαϊκού εδάφους, ο Κόκκινος Στρατός είχε ήδη φτάσει μέχρι τη Βουλγαρία κι ετοιμαζόταν να προελάσει προς το Βελιγράδι και τη Βουδαπέστη κι ο Στάλιν στην ουσία συνέχιζε το επεκτατικό παιχνίδι των τσάρων προκατόχων του, καταφέρνοντας να απλώσει τη ρωσική επιρροή σε μια έκταση τεράστια.
Αυτή όμως είναι η μια πλευρά του νομίσματος. Όπως εξηγεί ο Ουκρανός ιστορικός και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ S. M. Plokhy, οι Δυτικοί δεν ήταν και τόσο χαμένοι· κατάφεραν να εντάξουν τη Σοβιετική Ένωση στον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών –έτσι δεν θα ήταν ανεξέλεγκτη, έπρεπε πλέον να λογοδοτεί για τις πράξεις της– κι ακόμα κατάφεραν να εξασφαλίσουν τη συμμετοχή των Σοβιετικών στον πόλεμο κατά της Ιαπωνίας – αυτός ήταν ο βασικός στόχος των Αμερικανών, καθώς ήθελαν να τελειώσουν όσο πιο γρήγορα γινόταν τις αψιμαχίες (ο Ρούσβελτ μπορούσε πια να ανακοινώσει στους ψηφοφόρους του ότι έσωσε τη ζωή δύο εκατομμυρίων Αμερικανών). Μια άλλη επιτυχία των Δυτικών αφορούσε τις γερμανικές αποζημιώσεις· ο Στάλιν επιθυμούσε να επιβάλει εξουθενωτικές ποινές στην ηττημένη Γερμανία και υπήρχε κίνδυνος επανάληψης των συνεπειών του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, όταν οι Γερμανοί κάτω από το βάρος των υποχρεώσεων που είχαν να αντιμετωπίσουν οδηγήθηκαν σ’ έναν ακόμη πόλεμο. Τέλος, ο Τσόρτσιλ κατάφερε να βάλει στο παιχνίδι τη σύμμαχό του Γαλλία, που από τότε άρχισε να παίζει κεντρικό ρόλο στη διεθνή διπλωματία.
Στη Γιάλτα κρίθηκε βέβαια και το μέλλον της Ελλάδας, την οποία ο Τσόρτσιλ επιθυμούσε υπό την επιρροή του επειδή αποτελούσε κρίσιμο σταθμό των βρετανικών νηοπομπών προς τη Μέση Ανατολή και την Ινδία. Στην παγκόσμια σκακιέρα που είχαν μπροστά τους οι μεγάλοι του κόσμου οριοθέτησαν τα συμφέροντά τους σε περιοχές όπως το Ιράν και η Κίνα, ο μεγάλος χαμένος όμως της διάσκεψης ήταν η Πολωνία· μέχρι και σήμερα οι Πολωνοί θλίβονται όταν θυμούνται το παιχνίδι που παίχτηκε εις βάρος τους και τους άφησε βορά στις ορέξεις των Σοβιετικών, όμως οι Δυτικοί δεν μπορούσαν να κάνουν και πολλά. Οι Σοβιετικοί πάντα έβλεπαν την Πολωνία ως το αδύνατο σημείο των συνόρων τους και φοβόνταν ότι από κει θα δέχονταν κάθε νέα γερμανική εισβολή, έτσι στο τέλος κατέστησαν την Πολωνία προτεκτοράτο μέχρι και τη δεκαετία του ’80, όταν το κομμουνιστικό σύστημα κατέρρευσε.
Στη Γιάλτα κρίθηκε βέβαια και το μέλλον της Ελλάδας, την οποία ο Τσόρτσιλ επιθυμούσε υπό την επιρροή του επειδή αποτελούσε κρίσιμο σταθμό των βρετανικών νηοπομπών προς τη Μέση Ανατολή και την Ινδία.
Ο S. M. Plokhy είχε πολλούς λόγους να ασχοληθεί με το θέμα που τον γοήτευε από παλιά και για το οποίο κάποια στιγμή ένιωσε μια ακαταμάχητη επιθυμία να το διερευνήσει, αν και «απαιτούσε ένα γιγάντιο άλμα από την πρώιμη νεωτερική περίοδο στα μέσα του 20ού αιώνα, που θα τρόμαζε κάθε ιστορικό». Όπως λέει, θα ήθελε να το δει ο πατέρας του, ο οποίος «έζησε τη φρίκη της γερμανικής κατοχής της Ουκρανίας την περίοδο 1941-43 και έμαθε για τη συμμαχική νίκη στην Ευρώπη καθώς εργαζόταν ως τηλεγραφητής στη Χερσόνησο Καμτσάτκα και βοηθούσε στη μεταφορά αμερικανικών εφοδίων στην ΕΣΣΔ». Το σκηνικό που υφαίνει είναι τεράστιο και βασίζεται στο άνοιγμα των εγγράφων και την αρχειακή επανάσταση που ακολούθησε την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης. Ξεκινώντας από τις ιστορικές καταβολές και τα πορτρέτα των πρωταγωνιστών, καταφέρνει να πολλαπλασιάσει το ενδιαφέρον του αναγνώστη καθώς προχωρά προς την κορύφωση της αφήγησης, η οποία περιγράφει τις συνέπειες της συμφωνίας με την ωμή παρέμβαση των Σοβιετικών στη Ρουμανία και τον πόλεμο των κατασκόπων, ο οποίος μαινόταν κατά τη
διάρκεια των διαπραγματεύσεων αλλά και μετά το πέρας τους. Η αξία του βιβλίου του αντικατοπτρίζεται στα εγκωμιαστικά λόγια του διάσημου ιστορικού Άντονι Μπίβορ, τoυ κορυφαίου γεωπολιτικού αναλυτή Ζμπίγκνιου Μπρζεζίνσκι αλλά και της βραβευμένης με Πούλιτζερ Ανν Άπλμπαουμ. Η μελέτη του Ουκρανού καθηγητή πάνω στα γεγονότα της Γιάλτας είναι «η πείρα των πατεράδων και των παππούδων της γενιάς του Ψυχρού Πολέμου, η οποία ανήκει σε ένα μακρινό και ανοίκειο παρελθόν, την οπoία δεν έχουμε την πολυτέλεια να λησμονήσουμε».
Γιάλτα: Το τίμημα της ειρήνης
S. M. Plokhy
Μετάφραση: Πέτρος Γεωργίου
Εκδόσεις Πατάκη
σ. 548
ISBN: 978-960-16-8430-7
Τιμή: 29,00€
