Άκης Γαβριηλίδης: «Ο Ασιάτης Σεφέρης»
Από όσους Έλληνες γνώρισα, ο Σεφεριάδης ήταν ο πλέον Ασιάτης.
Χένρι Μίλερ
Ο Άκης Γαβριηλίδης πιάνει το νήμα της αφήγησης από το μότο του Χένρι Μίλερ, στο βιβλίο του με τον τίτλο Ο Ασιάτης Σεφέρης (Εκδόσεις Ασίνη, 2021), και ερευνά το φαινόμενο Σεφέρης, αυτόν τον ογκόλιθο στα ελληνικά γράμματα, όχι από τότε που έρχεται στην Αθήνα και μετά φεύγει στην Ευρώπη και ανοίγεται στον κόσμο, αλλά από τη ρίζα. Ακολουθεί στη μελέτη του μιαν αντίστροφη πορεία, αυτή που αναζητεί αλλού εκείνα που έχουν ήδη βρεθεί εδώ. Το αλλού είναι προφανώς η Ασία. Η μελέτη ή, αλλιώς, το νήμα της Αριάδνης δεν μας βγάζει από τον λαβύρινθο αλλά μας βάζει, για να δούμε εκεί στα υπόγεια της συνείδησης και της καταγωγής της τι συμβαίνει.
«Ο Σεφέρης είναι αεθνικός ποιητής», μας λέει εξαρχής ο συγγραφέας και αφού αναπτύξει τα γνωστά, που λίγο-πολύ όλοι ξέρουμε, θα υποστηρίξει ότι ο Σεφέρης είναι «αυτοκρατορικός» και θέμα του βιβλίου του είναι «η μετακίνηση, το προχώρεμα». Η απώλεια της πατρίδας εκεί, την οποία προκάλεσε η πατρίδα εδώ, όπου και ο Γαβριηλίδης κάνει λόγο για τη «διαφωρά» (με ωμέγα), όπως όρισε ο Jacques Derrida αυτή τη δίπολη αντίθεση.
«Ο τόπος μας είναι κλειστός. Τον κλείνουν δυο μαύρες Συμπληγάδες», λέει ο Σεφέρης και ο συγγραφέας εξηγεί ότι οι Συμπληγάδες έκλειναν την Ασία, όχι την Ελλάδα. Εμπόδιζαν όσους από την Ελλάδα ταξίδευαν προς την Ασία, τους Αργοναύτες. Άρα η πατρίδα που έχασε και νοσταλγεί ο Σεφέρης είναι η Οθωμανική Αυτοκρατορία. Και ακόμη υποχρεώθηκε να υπηρετεί ένα κράτος που είναι συνυπεύθυνο για την απώλεια της πατρίδας του. Ο Σεφέρης λοιπόν είναι Ασιάτης, όπως και οι γονείς του και οι παππούδες του, και οι δύο γενιές του, οι πιο πίσω πρόγονοί του που ζούσαν στην ενδοχώρα και, φυσικά, παρατίθενται οι πληροφορίες σχετικά με το γενεαλογικό του δέντρο.
Επιστρέφουμε: «Έχουμε μείνει από τότε που χάσαμε το Έθνος ένας λαός 8 εκατ», λέει. Η λέξη, βεβαίως, «Έθνος» περιλαμβάνει τη χαμένη Μ. Ασία και δεν την ανθολογεί τυχαία ο συγγραφέας. Ο Σεφεριάδης «υπονομεύει κάθε δυϊσμό», «δύο κόσμοι που πολεμιούνται μεταξύ τους», όπως γράφει στο Χ41 ο ποιητής και όπως είχε ήδη γράψει στο Έξι νύχτες στην Ακρόπολη.
Στα Βουρλά ζούσε ευτυχισμένος, κοντά σε ψαράδες, και γεωργούς που απάγγελλαν Ερωτόκριτο, αναφέρεται περιφρονητικά στους Τούρκους όταν αρχίζουν οι διωγμοί και τους αποκαλεί «Ζεϊμπέκια». Οι ζεϊμπέκηδες ήταν άνθρωποι πολεμοχαρείς, ανυπότακτοι, ληστές ή «κλέφτες», άτακτοι που τους χρησιμοποίησε η εξουσία ως χωροφύλακες. Από τα Βουρλά ξεριζώθηκε όπως στον «Βασιλιά της Ασίνης» τα «βούρλα ξεριζωμένα». Και η Ασίνη δεν είναι μία, αλλά πολλές. Υπάρχει και η Ασίνου στην Κύπρο και φυσικά η Ασία, για να του θυμίζει την πατρίδα. Είναι δυστυχώς γνωστό ότι οι «Έλληνες στρατιώτες βίαζαν κι έκαιγαν», έπαιρναν άδεια από τον στρατό δήθεν για να πάνε στην πατρίδα τους κι αυτοί γύριζαν πίσω «κι έκαναν πλιάτσικο».
Η μελέτη ή, αλλιώς, το νήμα της Αριάδνης δεν μας βγάζει από τον λαβύρινθο αλλά μας βάζει, για να δούμε εκεί στα υπόγεια της συνείδησης και της καταγωγής της τι συμβαίνει.
Το κεφάλαιο είναι εκτενές. Καταλυτικές οι μαρτυρίες της Φιλιώς Χαϊδεμένου και άλλων. Τα παιδιά των καλών οικογενειών δεν στρατεύτηκαν. Ο Σεφέρης ήταν στο Παρίσι και, κατά την άποψη του Τσίρκα, δεν ήθελε να πολεμήσει «σε μια εισβολή του ελληνικού κράτους στην Οθωμανική Αυτοκρατορία» εναντίον της Μικράς Ασίας. Κάτι παρόμοιο έκανε και ο Καβάφης το 1897, όταν ετοιμαζόταν το εκστρατευτικό σώμα για τη Θεσσαλία. Έφυγε με τον αδελφό του στο Παρίσι. Ακολουθεί μεγάλη ανάλυση του ποιήματος «Νέοι της Σιδώνος, 400 μ.Χ.», όπου ο Τσίρκας, και όχι μόνο, αναλαμβάνει την ερμηνεία του ποιήματος και τη στάση του ποιητή (Αισχύλου, Καβάφη, Σεφέρη, Σιδώνιου νέου) προβαίνοντας και στην απάντηση της διάζευξης ποίηση ή στράτευση. Θα ακολουθήσει το σχεδόν ομότιτλο ποίημα του Αναγνωστάκη με όλες τις πολιτικές αιχμές. Θα προεκτείνει τα σχόλια πάνω στα «πολιτικά» τραγούδια του Γιάννη Μαρκόπουλου.
Θα μιλήσει για τις σχέσεις λευκών και ιθαγενών, προκαταλήψεις, ταμπού, ανατριχιαστικά «λοξά γούστα», τολμηρότητα των λίμερικ, πορνεία, ομοφυλοφιλία, παιδεραστία, «ταιηλορισμό», εκμετάλλευση της γης και όλων των έμβιων όντων παντοιοτρόπως, σεξουαλική εργασία και εκμετάλλευση της σεξουαλικότητας. «Πώς στον αποικιακό λόγο του Σεφέρη… πώς οι Αράπηδες, πώς οι Αραπίνες, πώς μιλάνε οι ομογενείς τα ελληνικά τους που δεν είναι σαν του Ερωτόκριτου» και το καταληκτικό σχόλιο του συγγραφέα: «Ο Σεφέρης, όσο βρίσκεται στην Αφρική, δεν νοσταλγεί την Ευρώπη. Νοσταλγεί την Ασία», με όλα τα τεκμήρια βεβαίως.
Οι πολιτικές προεκτάσεις στο ποίημα «Λεωφόρος Συγγρού» Α’ και Β’, τα πολιτικά δρώμενα στην Ελλάδα, στην Αιθιοπία, στην Ερυθραία, όπου οι Έλληνες υπέστησαν ήττα από τους Τούρκους. Αναφορές στον Θεοτοκά και στην Αργώ, στην τζαζ μουσική, στο ρεμπέτικο και αρχοντορεμπέτικο, στα φιλομοναρχικά τραγούδια αλλά και στα άλλα που συνέθεσαν οι γνωστοί δημιουργοί του είδους, ενδεικτικά ενός κλίματος πολιτικά και κοινωνικά φορτισμένου.
Ενδιαφέρον παρουσιάζει η ενότητα η οποία ασχολείται με τα ταξίδια των βασιλέων εξωτικών χωρών στην Ευρώπη σε μια προσπάθεια να τους αποδεχτούν οι πολιτισμένοι οικοδεσπότες τους και να εγκρίνουν την πρόοδό τους προς την ευρωπαϊκότητα. Η συζήτηση για τα μάρμαρα, η ελληνικότητα, ο Άνυτος, ο Μέλητος, ο Λύκων σε συσχετισμό με τις εκτελέσεις στου Γουδή, ο Αφρικανός ανθρωποφάγος, τον οποίον ο Σεφέρης βλέπει με αγάπη και εκτίμηση: «Ένας άντρας γίγαντας, ένας άρχοντας ανθρωποφάγος», πάντα βέβαια με τα πολιτικά παρασημαινόμενα. Ο πρόσφυγας και ο αιχμάλωτος που επιστρέφει στην πατρίδα του μετά τον πόλεμο, ο χαμός γιατί αδικήσαμε, κατά τον Μακρυγιάννη. Οι Αργοναύτες και η Μικρασιατική καταστροφή, οι Πέρσες και η δική τους καταστροφή, η δικαιοσύνη που επιβάλλεται από τον φυσικό κόσμο. Η θάλασσα είναι ο νόμος που θα τιμωρήσει τον υβριστή και τον στρατό του, τους Αργοναύτες του· είναι μία αρχαία ιδέα που έφτασε μέχρι την εποχή του ποιητή. Θέματα πολύ σοβαρά ερμηνεύονται με πλούσιες αναφορές και αποσπάσματα από παράλληλα κείμενα, τα οποία συμβάλλουν στο να αποκτήσει ο αναγνώστης μια εικόνα του σεφερικού έργου, που όσο κι αν λέει πως το ξέρει, μία μικρή λεπτομέρεια θα φωτίσει άλλα πεδία σκοτεινά ή ομιχλώδη.
Ο Σεφέρης είναι ίσως ο σπουδαιότερος ποιητής του αιώνα, ηγέτης στη γενιά του και δάσκαλος για τις επόμενες. 
«Δούλευε για το κράτος και για το έθνος, αλλά σκεφτόταν –και αισθανόταν– εκτός τόσο του ενός όσο και του άλλου».
Ο Άκης Γαβριηλίδης διεκπεραίωσε έντιμα έναν 500 σελίδων μέγα άθλο.
Ο Ασιάτης Σεφέρης
Άκης Γαβριηλίδης
Ασίνη
504 σελ.
ISBN 978-618-5346-26-3
Τιμή €22,00
