Pascal Boniface: «Η γεωπολιτική του Covid-19»
Ο Πασκάλ Μπονιφάς είναι γνωστός στην Ελλάδα ήδη από το 2001 με το βιβλίο του Άτλας διεθνών σχέσεων (Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα). Ακολούθησε το Οι πόλεμοι του αύριο (2004, Εκδόσεις Παπαζήση) και το 2008 το Ποδόσφαιρο και παγκοσμιοποίηση απ’ τις ίδιες Εκδόσεις. Το τελευταίο του βιβλίο, Η γεωπολιτική του Covid-19 (2020), μας φέρνουν στα ελληνικά οι Εκδόσεις Ροπή, σε μια πολύ καλή μετάφραση της Σοφίας Τζελέπη και με πρόλογο και επιστημονική επιμέλεια του Σωτήρη Ντάλη.
Πολυγραφότατος ο ίδιος –έχει γράψει πάνω από εβδομήντα βιβλία– και άριστος γνώστης της διεθνούς γεωπολιτικής σκηνής, τα τελευταία χρόνια βρέθηκε με την πλάτη στον τοίχο εξαιτίας της κριτικής που ασκεί στο βιβλίο του Antisemite, καταγγέλλοντας τον εκβιασμό ενάντια στον αντισημιτισμό, του οποίου βρέθηκε να είναι στόχος. Κατέχει τη θέση του διευθυντή στο Institut de Relations Internationales et Stratégiques (IRIS) στο Παρίσι και διδάσκει στο Institut d’Études Politiques της Λιλ. Συμμετέχει στο Ανώτατο Συμβούλιο Διεθνούς Συνεργασίας και στη Συμβουλευτική Επιτροπή για τον Αφοπλισμό, που είναι συμβουλευτικό όργανο του γενικού γραμματέα του Ο.Η.Ε. Αυτή η τελευταία θέση που κατέχει φαίνεται να έχει ασκήσει έντονα την επιρροή της στη συγγραφή αυτού του βιβλίου.
Το βιβλίο, καίτοι γραμμένο μόλις λίγους μήνες μετά την εξάπλωση του Covid-19 στον πλανήτη, αποτελεί ένα «απ’ τα πιο ενδιαφέροντα δοκίμια που γράφτηκαν αυτή την περίοδο με πηγή έμπνευσης την πανδημία». Όπως γράφει και ο Σ. Ντάλης στον πρόλογο της ελληνικής έκδοσης: «Ο συγγραφέας επιχειρεί μια χρήσιμη σύνθεση με προοπτική να αποτελέσει ωφέλιμο εργαλείο προετοιμασίας για ό,τι έπεται. Αξιοποιώντας τις στέρεες και τεκμηριωμένες γνώσεις του γύρω από τη διεθνή πολιτική, εστιάζει στη γεωπολιτική προσέγγιση και καταθέτει ένα εγχειρίδιο-οδηγό για τη μεταπανδημική εποχή». Και πράγματι έτσι είναι, αλλά και μέχρι εκεί. Διότι επιχειρείται, με μέσα και γνώσεις που κατέχει άριστα ο συγγραφέας εκ θέσεως, μια γεωπολιτική ανάγνωση, με αφορμή την πανδημία του Covid-19 και, ένεκα αυτού, της παγκοσμιότητας μάλλον –και όχι παγκοσμιοποίησης (βλ. και το σχετικό κεφάλαιο 8)– και του ρόλου του Δυτικού κόσμου, αν συνεχίσει να υφίσταται κι αυτός έτσι όπως τον μάθαμε, στην παγκόσμια σκακιέρα.
Βήμα-βήμα ο Μπονιφάς πιάνει τα πράγματα απ’ την αρχή. Απ’ την έκπληξη που νιώσαμε με την πανδημία όταν αυτή πήρε παγκόσμιες διαστάσεις μέχρι τη σχετική πρόβλεψη που είχε γίνει, τις φωνές που προειδοποιούσαν και που κανείς δεν έλαβε σοβαρά υπ’ όψιν, ενώ αναφέρεται και στο ζήτημα της πρόληψης, που κοστίζει πολύ ακριβά, καταλήγοντας έτσι στο σχετικό κεφάλαιο: «Η κρίση του κορωνοϊού μάς εξηγεί επίσης πολλά πράγματα για την κατάσταση στην οποία βρίσκεται ο κόσμος μας, τα οποία ενδεχομένως δεν έχουμε εντάξει στο “λογισμικό” του εγκεφάλου μας. Η πραγματικότητα μπορεί να είναι σκληρή, δε βοηθάει όμως να την παραβλέπουμε. Το να λέμε τα πράγματα με το όνομά τους δεν είναι ποτέ ευχάριστο, το αντίθετο όμως επιφέρει ακόμη πιο καταστροφικές συνέπειες».
Ακολουθεί ένα αγωνιώδες ερώτημα που βρίσκεται στα χείλη του κόσμου, σχετικά με το τέλος του δυτικού τρόπου ζωής, εξαιτίας του κορωνοϊού. Με ήρεμο βλέμμα ο Μπονιφάς βάζει τα πράγματα στη θέση τους. Η αναγκαστική διέξοδος για τη διάσωση αυτού είναι η αλλαγή του τρόπου με τον οποίο βλέπουμε τα πράγματα. Η αποδυτικοποίηση του βλέμματος της Δύσης απέναντι σε όλο τον υπόλοιπο πλανήτη. Το αίσθημα υπεροχής που διακατείχε τους Δυτικούς, που κοιτούσαν αφ’ υψηλού όλο τον υπόλοιπο κόσμο, πρέπει να σταματήσει, αφού ούτε αντίκρισμα έχει πλέον ούτε ανεκτό γίνεται. Ταυτόχρονα, μάλιστα, καθίσταται κι επικίνδυνο, ωθώντας τους σε λάθη που θα πληρώσουν ακριβά στο εγγύς μέλλον, αν συνεχίσουν έτσι.
Έπονται τέσσερα κεφάλαια που αφορούν τη διαχείριση της κρίσης από τις δύο υπερδυνάμεις αυτή την εποχή. Αμερική και Κίνα. Ας υπενθυμίσουμε εδώ πως το βιβλίο γράφεται ενώ ακόμα στην Αμερική πρόεδρος είναι ο Ντ. Τραμπ, που μέριμνά του είναι η επανεκλογή του στις επερχόμενες εκλογές στο αξίωμα του Προέδρου –κάτι που δεν επετεύχθη– και η δαιμονοποίηση των Κινέζων μέσω της «κινέζικης γρίπης», προς ικανοποίηση του εκλογικού του σώματος πάλι με τον ίδιο στόχο, ενώ η Κίνα διοικείται από το Κ.Κ.Κ. με ηγέτη τον Σι Τζινπίνγκ, που εφαρμόζοντας αυτό που ονομάστηκε «πολιτική της μάσκας» βρήκε τον χώρο και μπήκε, αρχικά, σε σημεία της παγκόσμιας σκακιέρας, παίρνοντας τη θέση της Αμερικής, που τα εγκατέλειπε εξαιτίας της πολιτικής Τραμπ και όχι μόνο. Κάπως έτσι απαντάται και το «ρητορικό» ερώτημα του τρίτου κεφαλαίου. Κίνα, ο μεγάλος νικητής; Πιο σωστά θα λέγαμε: Κίνα, ο νικητής της παρούσης διαχείρισης της κρίσης. Η Κίνα γέννησε την κρίση και κατάφερε να βγει στα σημεία κερδισμένη από αυτήν. Όσο για την επιβολή έκτοτε του δικού της μοντέλου, μάλλον θα πρέπει να περιμένουμε ακόμα για να δούμε.
Με πολύ εύγλωττο τρόπο ο Μπονιφάς μάς έχει τοποθετήσει πλέον στη μέση του περίπλοκου γεωπολιτικού ζητήματος με κορωνίδα τον Covid-19. Ίσως και να χρειαζόταν μια αρμονική συνεργασία των δύο υπερδυνάμεων στην αντιμετώπιση του κορωνοϊού. Αυτά όμως γίνονται υπό άλλες συνθήκες και προϋποθέσεις. Εξ ου και η υπέρμετρη όξυνση της αντιπαλότητας μεταξύ τους και εξαιτίας του Covid-19. Η απώλεια της πρωτοκαθεδρίας της Αμερικής έναντι της Κίνας σε παγκόσμιο επίπεδο σαφώς και δεν θα φέρει μια κατάρρευση της πρώτης, τύπου Ε.Σ.Σ.Δ. Απλώς η Αμερική θα πρέπει να καταλάβει –κάτι που με τα πρόσφατα δεδομένα στο Αφγανιστάν και τη διαχείριση από τη μεριά της φαίνεται πως γίνεται αντιληπτό (πρβλ. και την τελευταία συνέντευξη Μπάιντεν στον Τζ. Στεφανόπουλος)– πως ο κόσμος πλέον όχι μόνο δεν είναι μονοδιάστατος, κάτι που αποτελούσε για χρόνια ψευδαίσθηση της Αμερικής, αλλά και ότι το δόγμα Ολμπράιτ, επί Κλίντον, μάλλον πρέπει να ληφθεί υπ’ όψιν ως προς το αρνητικό του.
Το αίσθημα υπεροχής που διακατείχε τους Δυτικούς, που κοιτούσαν αφ’ υψηλού όλο τον υπόλοιπο κόσμο, πρέπει να σταματήσει, αφού ούτε αντίκρισμα έχει πλέον ούτε ανεκτό γίνεται.
Κάπως έτσι γίνεται η Κίνα «ο καλός» της υπόθεσης για την παγκόσμια κοινότητα; Εδώ ο Μπονιφάς γίνεται σκεπτικιστής. Όχι αδίκως. «Η Κίνα νοιάζεται για τα εθνικά της συμφέροντα. Εμείς, οι Γάλλοι και οι Ευρωπαίοι, νοιαζόμαστε για τα δικά μας. […] Η Κίνα δεν είναι για εμάς ούτε σύμμαχος αλλά ούτε και εχθρός. Ανάλογα με την περίσταση, μπορεί να είναι εταίρος μας, αντίπαλος ή ανταγωνιστής. Ας της συμπεριφερθούμε όπως της αρμόζει στην εκάστοτε συνθήκη». Κι όσο και να θέλει να μιλήσει ως Ευρωπαίος εδώ ο Μπονιφάς, δεν τα καταφέρνει. Αναφέρεται περισσότερο στη Γαλλία, και καλά κάνει. Γιατί κάτι τέτοιο μάλλον δεν το συμμερίζονται οι ελληνικές κυβερνήσεις των τελευταίων χρόνων, εκ του αποτελέσματος. Αλλά γι’ αυτό δεν φταίει η Ευρώπη, πολλώ δε μάλλον η Γαλλία.
Το βέβαιο είναι πως δεν μπορείς να κατηγορήσεις τον Μπονιφάς για ευρωσκεπτικισμό. Επικριτή των κακώς κειμένων μπορεί – κι αυτό με ερωτηματικό. Αισιόδοξος εκ φύσεως, ο συγγραφέας επιλέγει να αναφερθεί απλώς στα ήδη γνωστά περί «ευρωπαϊκής Γερμανίας ή γερμανικής Ευρώπης», δίχως να πάρει ανοικτά θέση στο ερώτημα αν ο κορωνοϊός βάζει ταφόπλακα στο όνειρο της ισχυρής Ευρώπης ή θα αποτελέσει την ώθηση για ένα μοντέλο διακυβέρνησής της βιώσιμο και αξιοκρατικό για όλα τα μέλη της εξίσου. Το ερώτημα με το οποίο κλείνει αυτό το μικρό κεφάλαιο του βιβλίου ακούγεται στ’ αυτιά μας περισσότερο ως ευχή, το να γίνει δηλαδή η Ευρώπη ένας global player. Αφού είναι γνωστό πως οι προϋποθέσεις προς τούτο είναι άλλες και διαφορετικής υφής και τύπου.
Στα τρία τελευταία κεφάλαια του βιβλίου, όπου ο συγγραφέας καταπιάνεται με την παγκοσμιοποίηση και το μέλλον αλλά και το πολυμερές σύστημα διακυβέρνησης, αρχίζει να διαφαίνεται και η προσωπική του γνώμη σχετικά. Πράγματι, η παγκοσμιοποίηση επλήγη από τον κορωνοϊό. Κλειστά σύνορα, απαγόρευση μετακινήσεων, ατόμων κυρίως, και δυσχέρεια μεταφοράς αγαθών, εσωτερικές απαγορεύσεις με αποτέλεσμα τον περιορισμό ατομικών ελευθεριών κ.λπ. Αλλά όλ’ αυτά δεν συστήνουν και το τέλος της παγκοσμιοποίησης. Ο Μπονιφάς το ερμηνεύει πολύ σωστά ως μέθη που είχε προκαλέσει η αίσθηση της παγκοσμιοποίησης, πως «όλα θα πήγαιναν πάντα προς το καλύτερο, ότι υπήρχε πρόοδος και ότι ήμασταν φυλαγμένοι από πιθανές καταστροφές». Από τη μια ο φόβος που προκάλεσε η πανδημία του κορωνοϊού και από την άλλη η συνειδητοποίηση της αδυναμίας του Δυτικού κόσμου να τη διαχειριστεί δυναμικά, μας έδειξαν αφενός την ευαισθησία αυτού του συστήματος –ίδια με της Δημοκρατίας–, πέραν της αντίληψης που προσέλαβε ο Δυτικός, ότι η παγκοσμιότητα δεν είναι αποκλειστικά δικό του επίτευγμα. Ευνοώντας τα υπόλοιπα έθνη για δεκαετίες, με όποιον τρόπο κι αν έγινε αυτό, μοιραίο ήταν κάποια στιγμή να μεταβληθούν οι συσχετισμοί των δυνάμεων, με το γνωστό αποτέλεσμα της υπεροχής τους στη διεθνή σκακιέρα.
Η πρόταση του Μπονιφάς ως λύση προκειμένου να μην ξανασυμβεί στο μέλλον κάτι ίδιο ή παρόμοιο του Covid-19 και να μη φτάσουμε να ξαναπούμε «δεν το ξέραμε», μέσα στο πλαίσιο μιας παγκοσμιότητας, είναι τα πολυμερή συστήματα διακυβέρνησης. Ευκταία ως λύση, πλην όμως με αρκετό δρόμο μέχρι την επίτευξή τους. Δεν έχει άδικο. Και μάλλον γνωρίζει πως κάτι τέτοιο έχει αρκετό δρόμο ακόμα. Εξ ου και η ρήση του Τσόρτσιλ για τη δημοκρατία, με την οποία αποφασίζει να κλείσει το τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου πριν από τα Συμπεράσματα: «Το χειρότερο σύστημα, με εξαίρεση όλα τα άλλα». Κι αυτό μάλλον γιατί οι λαοί δεν είναι ακόμα έτοιμοι…
Η γεωπολιτική του Covid-19
Όσα μας δίδαξε η πανδημία
Pascal Boniface
Πρόλογος – Επιστημονική επιμέλεια: Σωτήρης Ντάλης
Μετάφραση: Σοφία Τζελέπη
Ροπή
216 σελ.
ISBN 978-618-5289-59-1
Τιμή €15,90
