Γεώργιος Αναπνιώτης: «Αναζητώντας τη βυζαντινή Κωνσταντινούπολη»
Ο Γεώργιος Αναπνιώτης είναι αρχιτέκτων-ερευνητής, γέννημα της Κωνσταντινούπολης, απόφοιτος του ιστορικού Ζωγράφειου Γυμνασίου και πτυχιούχος της Ακαδημίας Καλών Τεχνών της Πόλης. Το 1966, λόγω των δυσμενών για τους Έλληνες συνθηκών, ήρθε στην Ελλάδα. Εργάστηκε σε πολλές σημαντικές δουλειές της ειδικότητάς του, ενώ παράλληλα αρθρογραφούσε σε έντυπα με θέματα που αφορούν τη βυζαντινή και μεταβυζαντινή Κωνσταντινούπολη. Επί εικοσαετία ασχολήθηκε με την αστεοδομία, την αρχιτεκτονική και την τεχνολογία της βυζαντινής Κωνσταντινούπολης. Ιδιαίτερα μελέτησε την περίφημη Μεγάλη Αλυσίδα του Κεράτιου Κόλπου και εν ολίγοις έχει αφιερώσει τη ζωή και την επιστημονική σκέψη του στην πόλη όπου γεννήθηκε και που για 1.000 χρόνια ήταν η Βασιλεύουσα. Επόμενο είναι πως ό,τι κάνει γίνεται με την ψυχή και το συναίσθημα τονισμένα στον υπερθετικό βαθμό.
Στον υπερθετικό βαθμό υψώνεται και ο θαυμασμός μας για το ογκώδες βιβλίο που αυτή τη στιγμή κρατάμε στα χέρια μας, με το εντυπωσιακό σχεδιάγραμμα κατόψεως στο εξώφυλλο, έργο του συγγραφέα. Το πανόραμα της Κωνσταντινούπολης από ψηλά, με τον Μεγάλο Ιππόδρομο, τα στάδια, την Αγία Σοφία, τους τρούλους των εκκλησιών, τους κήπους, τη θάλασσα και τα πλεούμενα. Η μνημειώδης γραφή του Οικουμενικού Πατριάρχη με τον έπαινο και την ευλογία του για το σημαντικότατο αυτό βιβλίο, ο Πρόλογος του Καθηγητή Ε.Μ.Π. κ. Νικολάου Ουζούνογλου, και του κ. Κυριάκου Ντηνιακού, ετοιμάζουν για την είσοδό μας στο κυρίως θέμα: την Κωνσταντινούπολη.
Ενώ για όλες τις μεγάλες πόλεις μπορεί κανείς να βρει βιβλία, για την Κωνσταντινούπολη δεν είναι εύκολο. Στην Κωνσταντινούπολη δεν υπάρχει βυζαντινό μουσείο και ό,τι βυζαντινό έχει βρεθεί εκτίθεται σε μια πτέρυγα του Αρχαιολογικού Μουσείου, μας λέει ο συγγραφέας. Διάφορα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα δεν προβλήθηκαν και χάθηκαν κάτω από άγρια βλάστηση, μπάζα και απορρίμματα. Οι αρχαιολόγοι έκαναν τα στραβά μάτια, όταν η σκαπάνη της σύγχρονης οικοδομής σκόνταφτε στα βυζαντινά κατάλοιπα, και οι εργολάβοι συνέχιζαν αυτό που ερήμην της Ιστορίας είχαν αρχίσει. Επόμενο είναι αυτά που έχουν σωθεί να μην ξεπερνούν το 1% του συνόλου εκείνων που έχουν χαθεί και οι έρευνες που έχουν διεξαχθεί οφείλονται σε ξένους.
Η μελέτη του καθηγητή Αναπνιώτη εστιάζει στο σημαντικότατο ιστορικό τρίγωνο της περιοχής. Εκεί εντοπίζει περίπου είκοσι εκκλησίες που έχουν γίνει τζαμιά – πρόσφατα και η Αγία Σοφία. Σώζονται τα τείχη του Θεοδοσίου, αλλά αγνοούνται τα παλάτια, τα αρχοντόσπιτα, τα μοναστήρια, οι ξενώνες, τα νοσοκομεία, τα ιατρεία, τα σπίτια του λαού και πολλά άλλα. Τα νέα κτίσματα της Πόλης έγιναν με τα οικοδομικά υλικά που προέκυψαν από τη μεγάλη καταστροφή. Όμως και ευτυχώς, ενώ δεν υπάρχει ίχνος κτισμάτων ούτε αρχαιολογικά δεδομένα, υπάρχει πλήθος συγγραφών που μας πληροφορούν για όσα οι καταπατητές θέλησαν να εξαφανίσουν.
Ο παρών τόμος, πέραν των κατατοπιστικών κειμένων, περιέχει πλούσια εικονογράφηση, η οποία φιλοδοξεί να αναπαραστήσει τη φυσιογνωμία και το αστικό τοπίο της Κωνσταντινούπολης, τις υπερκατασκευές της και τη θάλασσα που την περιβάλλει. Διεξοδική είναι η μελέτη που αφορά τη Μεγάλη Αλυσίδα του Κεράτιου Κόλπου, αλλά, όπως χαρτογράφησε ο Ε.Μ. Αντωνιάδης, υπήρχε και μία ακόμα που έκλεινε τον Βόσπορο από την πλευρά της Προποντίδας. Όμως, υπήρχε πράγματι αυτή η δεύτερη ή απλώς πρόκειται για ευγενή πόθο του Μανουήλ Α’ Κομνηνού, που βασίζεται σε πληροφορία του βυζαντινού ιστορικού Χωνιάτη; Το χαρακτηριστικό της περιοχής είναι τα άγρια νερά, τα αντίθετα ρεύματα, οι βίαιοι άνεμοι, τα ωραία νησιά, τα τεχνητά λιμάνια· ένας τόπος για πολλά και ποικίλα δρώμενα. Μεγάλη αναφορά γίνεται και στο γνωστό Πέραν με τα ποτάμια, τους δρόμους, τους κήπους, τα οπωροφόρα δέντρα, τη Μεγάλη Οδό, που ήταν και μέρος της διόλκου από όπου σύρθηκαν οι εβδομήντα γαλέρες του Μεχμέτ Β’ το 1453 στον Κεράτιο.
Στα επιμέρους κεφάλαια ο συγγραφέας θα μας δώσει πληροφορίες για το αρχαίο και το ρωμαϊκό παρελθόν της πόλης και για όλους τους κατά καιρούς κατακτητές της. Παραδείγματος χάριν, όταν η περιοχή κατακτήθηκε το 196 μ.Χ. από τον Σεβήρο, σφάχτηκαν οι πολεμιστές, κατεδαφίστηκαν τα ισχυρά τείχη, καταστράφηκαν τα δημόσια κτήρια και οι ναοί, εν ολίγοις και ο Σεβήρος έκανε ό,τι θα έκαναν και οι Τούρκοι στο μέλλον.
Είναι αμέτρητα τα σημεία όπου ο αναγνώστης θα κάνει στάση και τα οποία θα ξαναδιαβάσει για να απολαύσει, χωρίς ποτέ να χορτάσει, την εξαιρετική αφήγηση.
Ο ερευνητής-μελετητής επισημαίνει πως ήταν δώδεκα οι ελληνικές αποικίες, με σημαντικότερες το Βυζάντιο και τη Χαλκηδόνα, και πρώτους αποίκους τους Μεγαρείς. Θα μας ξεναγήσει συστηματικά και θα μας δείξει τον τόπο, τα κτήρια, τους ναούς, θα κάνει συγκρίσεις με άλλες πόλεις, θα σταματήσει εκεί που στρατοπέδευσε ο Ξενοφών το 400 π.Χ. επιστρέφοντας με τους Μύριους στην Ελλάδα, θα στρέψει το βλέμμα μας στην Τετράστοο Στοά, στο άγαλμα του Ήλιου, στους αρχαίους και στο άγαλμα της Αφροδίτης, καλλιτέχνημα του Φειδία. Θα μας μιλήσει για τη θρησκεία, το πολίτευμα, τα ιστορικά γεγονότα, τις εξελίξεις που οδήγησαν στο ρωμαϊκό Βυζάντιο.
Στο κεφάλαιο «Γιατί ιδρύθηκε η Νέα Ρώμη – Κωνσταντινούπολη, Τι είναι το Βυζάντιο, Τι είναι η Ρωμανία, Ρωμιός κ.ά.» θα μας αναπτύξει τους γεωγραφικούς και γεωστρατηγικούς παράγοντες του ιστορικού τριγώνου. Θα μας δώσει τα φυσιογνωμικά χαρακτηριστικά, για τα οποία ήδη έχουμε μιλήσει, για την Εγνατία οδό, που συνέδεε την Πόλη με τη Ρώμη και τον κόσμο όλο. Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως η δομή της Πόλης έχει την ιδεολογική της ερμηνεία: το Μέγα Παλάτιον (μια πόλη μέσα στην Πόλη) και ο Μεγάλος Ιππόδρομος (ο λαός), η Αγία Σοφία και το Πατριαρχείο (ο θρίαμβος της Ορθοδοξίας). Στον Ιππόδρομο, σε «υπερυψωμένο κάθισμα» παρακολουθεί ο αυτοκράτορας τις αρματοδρομίες. Στενή και δυνατή η σχέση του Αυτοκράτορα με τον Πατριάρχη. Ο Πατριάρχης έστεφε τον Αυτοκράτορα και ο Αυτοκράτορας διόριζε τον Πατριάρχη.
Όσο για το «Ρωμιός» σήμερα, ο καθηγητής Αναπνιώτης, αφού διατρέξει όλες τις παραμέτρους, μας διευκρινίζει ότι είναι αυτός που γεννήθηκε και κατοικεί στην Κωνσταντινούπολη, μιλάει ελληνικά και είναι χριστιανός ορθόδοξος και κληρονόμος του βυζαντινού πολιτισμού. Στην εξιστόρησή του συχνά παρεμβάλλει πολύ σημαντικές προσωπικές εμπειρίες, οι οποίες εκτός από το συναισθηματικό τους φορτίο συμβάλλουν στη διευκρίνιση πολλών θολών στοιχείων της πραγματικότητας.
Το κεφάλαιο με τη Μεγάλη Αλυσίδα του Κεράτιου Κόλπου ανήκει στα πιο συγκλονιστικά, γοητευτικά, θαυμαστά αφηγήματα του βιβλίου. Μόνο του είναι ένα βιβλίο ολόκληρο. Η Αλυσίδα φράζει το στόμιο του Κόλπου, όπου συνέβησαν συνταρακτικά γεγονότα και όπου τα πλοία του Βυζαντίου καθήλωσαν τα εχθρικά κατά την πολιορκία του 1453. Η Αλυσίδα δεν παραβιάστηκε ποτέ – και αυτή δεν είναι μία απλή λεπτομέρεια. Η αφήγηση στο σημείο αυτό είναι τόσο δυναμική και λεπτομερής, που θα μπορούσε άριστα να την αξιοποιήσει ένας σπουδαίος κινηματογραφιστής, να τη γνωστοποιήσει στο παγκόσμιο κοινό και να την αναδείξει. Και δεν είναι μόνο αυτό το γεγονός, άλλα της ιστορίας του πολύπαθου Βυζαντίου αναδύονται σαν αυτόνομα ιστορικά γεγονότα, τα οποία φωτίζουν και ξαναζωντανεύουν μάχες και ναυμαχίες, προσωπικότητες και απλούς στρατιώτες, όπως αυτό της 15ης Αυγούστου του 717, όπου ο Άραβας Σουλεϊμάν με 1.800 πλοία έπαθε μεγάλη καταστροφή. Το υγρό πυρ, η ικανότητα των πληρωμάτων των πλοίων και τα ρεύματα του Κόλπου συνέβαλαν στη συντριβή των επιδρομέων από τους Βυζαντινούς.
Είναι αμέτρητα τα σημεία όπου ο αναγνώστης θα κάνει στάση και τα οποία θα ξαναδιαβάσει για να απολαύσει, χωρίς ποτέ να χορτάσει, την εξαιρετική αφήγηση. Γιατί ο συγγραφέας Γεώργιος Αναπνιώτης, με το εξαιρετικό βιβλίο του, μας έδωσε όλο το γεωγραφικό, ιστορικό, πολιτικό, θρησκευτικό, κοινωνικό πλαίσιο, ξαναδημιούργησε την Κωνσταντινούπολη από την αρχή, την έκανε στα μάτια μας τόπο παραδείσου, κατοικία Θεού και λαού που ζει και ανασαίνει το θαύμα και την ανέστησε στην παλιά βυζαντινή της αίγλη. Μας έδωσε τα πάντα σε ένα μεγαλειώδες, μνημειώδες έργο. Τα θερμά συγχαρητήρια γι’ αυτή την επιφανή έκδοση δεν επαρκούν!
Αναζητώντας τη βυζαντινή Κωνσταντινούπολη
Αστεοδομία – Αρχιτεκτονική – Τεχνολογία
Γεώργιος Αναπνιώτης
Εκδόσεις Τσουκάτου
592 σελ.
ISBN 978-618-5466-08-4
Τιμή €106,00
