Valentin Groebner: «Retroland»
Η γαλλική εφημερίδα Libération δημοσίευσε πρόσφατα ρεπορτάζ για την Ακρόπολη και τα έργα συντήρησης, με τίτλο «Ακρόπολη: τσιμενταρισμένη και παραμορφωμένη ομορφιά». Η εφημερίδα διατυπώνει τον ισχυρισμό ότι στον ιερό βράχο του ελληνισμού πραγματοποιείται ένα μεγαλομανιακό έργο («projet mégalomane»), για το οποίο θα έπρεπε πρώτα να ερωτηθεί η UNESCO. Η εφημερίδα πίσω από το τσιμεντάρισμα της Ακρόπολης βλέπει άγρια τουριστική εκμετάλλευση του μνημείου.
«Η Ακρόπολη περιέχει διάφορες απτές αποδείξεις του παρελθόντος μας. Δεν είναι μόνο τα κτίρια που αποτελούν αυτό το παρελθόν. Οι πέτρες είναι καλυμμένες. Συνεπώς, καλύπτεται κι ένα μέρος της κατανόησης του παρελθόντος μας. Κανονικά, όταν συντηρούμε ένα μνημείο, δεν διαγράφουμε τα στοιχεία. Είναι έγκλημα να καλύπτουμε αυτό το μνημείο, αυτές τις πέτρες...» γράφει η εφημερίδα. Η κυβέρνηση απάντησε διά της υπουργού Λίνας Μενδώνη, αλλά δεν νομίζω πως έπεισε το διεθνές αναγνωστικό κοινό.
Το παρελθόν ως «χώρα»
Οι πέτρες είναι πράγματι μέρος της κατανόησης του παρελθόντος και το παρελθόν είναι μια συγκεχυμένη, εκτεταμένη και απρόσιτη χώρα. Η εμπειρία τού να ζήσει κανείς σε αυτή τη χώρα, έστω και για μερικά λεπτά ανάμεσα στις (τσιμενταρισμένες πλέον) πέτρες της, είναι η πιο ουσιαστική διάσταση του σύγχρονου τουρισμού.
Η διαπίστωση αυτή ανήκει στον ιστορικό Βάλεντιν Γκρέμπνερ, ο οποίος διδάσκει Ιστορία του Μεσαίωνα και της Αναγέννησης στο Πανεπιστήμιο της Λουκέρνης στην Ελβετία. Το Retroland, που δημοσίευσε το 2018 και κυκλοφόρησε πρόσφατα στην Ελλάδα από τις Εκδόσεις Λέμβος (σε μετάφραση Αρετής Βάνα), είναι ένα από τα πιο ενδιαφέροντα συγγράμματα πάνω στη βιομηχανία του τουρισμού και της εμπορικής αξιοποίησης της ιστορίας. Κυρίως όμως πρόκειται για ένα οξυδερκές, πικρό σχόλιο για την κατασκευή ιστορικότητας εκεί όπου δεν υπάρχει· τη δημιουργία «παραδείσων» σχεδιασμένων από κληρικούς, τοπάρχες, τουριστικούς πράκτορες, ξενοδόχους κι εστιάτορες. «Η μόνη πραγματικά ξένη χώρα, που παραμένει ακόμα εν όψει της παγκόσμιας κατάκτησης του τουρισμού στον 21ο αιώνα, είναι το παρελθόν» υποστηρίζει ο συγγραφέας και ταυτόχρονα θεωρεί ότι ο τουρισμός είναι ένα ταξίδι στον χρόνο ως «τόπο υπερβολικών συναισθημάτων».
Σιδηρόδρομος, φωτογραφία & τουρισμός
Ο Γκρέμπνερ υποστηρίζει ότι κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα η επέκταση του σιδηροδρομικού δικτύου στην Ευρώπη και η διάδοση της φωτογραφίας συντέλεσαν στην έκρηξη του τουρισμού και κατόπιν στο «ξαναγράψιμο» της ιστορίας, καθώς διάφορα σημεία στον ευρωπαϊκό χάρτη, από τη Λουκέρνη μέχρι την Παναγία των Παρισίων κι από το Σάλτσμπουργκ μέχρι την Αθήνα, αναβαθμίστηκαν σε τουριστικούς προορισμούς. Για να τεκμηριώσει τη θέση του, ταξίδεψε σε όλη την Ευρώπη αλλά και στο Μαρόκο, στη Σρι Λάνκα (Κεϋλάνη) κ.α. και μεταφέρει από εκεί εικόνες και σχόλια για την τουριστική βιομηχανία και το ιστορικό πλαίσιο –αυθεντικό ή κατασκευασμένο– μέσα στο οποίο αυτή έχει εγκιβωτιστεί.
Κύρια δουλειά του συγγραφέα στην υπέροχη αυτή εργασία είναι η μελέτη της τουριστικής χρήσης του ιστορικού υλικού, για την κατασκευή περιεχομένου. Το υλικό στο οποίο αναφέρεται ο Γκρέμπνερ είναι εκπληκτικό. Πρώτα απ’ όλα, οι πέτρες και η ξυλεία από τους Άγιους Τόπους που έφεραν στην Ευρώπη ήδη από τον 12ο αιώνα τα εγκληματικά στίφη των δυτικών Σταυροφόρων, ταπεινά οικοδομικά υλικά με τα οποία έχτισαν στη συνέχεια εκκλησίες και παρεκκλήσια παραδίδοντάς τα αμέσως στον μαζικό μεσαιωνικό προσκυνηματικό τουρισμό.
Υλικό είναι τα μεσαιωνικά τείχη, τα οποία ενώ αρχικά είχαν κατασκευαστεί για να περιορίζουν τη μετακίνηση των κατοίκων και να δυσκολεύουν την πρόσβαση των ξένων, στη συνέχεια γκρεμίστηκαν για να αναπτυχθεί η ελεύθερη αγορά και ο καπιταλισμός, κι αργότερα ξαναχτίστηκαν και σήμερα αποτελούν τα διαμάντια των ευρωπαϊκών προορισμών.
Είναι τα χωριά που βρίσκονται στα ορεινά καντόνια της Ελβετίας, που ενώ θεωρούνται πρότυπα μεσαιωνικών οικισμών και παραδοσιακής ελβετικής ομορφιάς, ουσιαστικά δεν υπήρχαν την εποχή που υποτίθεται ότι άκμασαν. Αξίζει να διαβάσετε την …ισοπεδωτική ανάλυσή του για τη Λουκέρνη της Ελβετίας και τον τρόπο που μια –κατά γενική ομολογία παλαιότερων περιηγητών– μικρή, άσχημα χτισμένη, σχεδόν ερημωμένη το Μεσαίωνα πόλη, εκτινάχθηκε τουριστικά και, με τη βοήθεια των μεταφορικών μέσων και της σύνδεσής της με οδικούς και σιδηροδρομικούς άξονες, μετατράπηκε σε διάσημο θέρετρο για υψηλά βαλάντια.
Κύρια δουλειά του συγγραφέα στην υπέροχη αυτή εργασία είναι η μελέτη της τουριστικής χρήσης του ιστορικού υλικού, για την κατασκευή περιεχομένου.
Διακοπές στη λιακάδα ή στην ιστορία;
Σχολιάζει το ότι πολλά μουσεία ανά τον κόσμο καταφεύγουν σε διοράματα (τρισδιάστατες κατασκευές με μινιατούρες) για την αναπαράσταση της ιστορίας και τη συγκρότηση ιστορικής μνήμης, γεγονός που συνέβη και στα καθ’ ημάς με τον εορτασμό των 200 χρόνων της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 και προκάλεσε θυμηδία.
Αναφέρεται επίσης στην αναβίωση και στον λαμπρό εορτασμό ασήμαντων ή και ανύπαρκτων μαχών της μεσαιωνικής περιόδου, απλώς και μόνο για την προσέλκυση τουριστών. Εδώ ο οξυδερκής Γερμανός βλέπει με καθαρή ματιά την απέλπιδα προσπάθεια των κρατών για τη συγκρότηση ταυτότητας και την εκμετάλλευση της όλης προσπάθειας από την ακροδεξιά.
Εκεί όμως που με κέρδισε κατά κράτος είναι στη μικρή, εύστοχη ανάλυσή του για το εμβληματικό τραγούδι των Βρετανών Sex Pistοls, το «Holidays In The Sun», στο οποίο ο Jonny Rotten το 1977 εκφράζει μέσα σε λίγους στίχους τη στροφή του μέσου Ευρωπαίου βιομηχανικού εργάτη από τον τουρισμό αναψυχής στον ιστορικό τουρισμό: «I don't want to holiday in the sun/ I want to go to the new Belsen/ I want to see some history/ 'Cause now I got a reasonable economy»· Μπέλζεν είναι ο διαβόητος τόπος μαρτυρίου, το ναζιστικό στρατόπεδο Μπέργκεν-Μπέλζεν στη Γερμανία.
Αναφορά στην Ακρόπολη
Ο Γκρέμπνερ κάνει εκτεταμένη αναφορά στην Ελλάδα. Γράφει για την αναπαλαίωση των πύργων στη Μάνη, όπου οι εύποροι νέοι ιδιοκτήτες τους –πολλοί συμπατριώτες του μεταξύ αυτών– «κάνουν τη Μάνη όλο και πιο “μανιάτικη”» και σχολιάζει το πώς η Ακρόπολη μετατράπηκε, με τη βοήθεια των σκίτσων που φιλοτεχνούσαν και των φωτογραφιών που τραβούσαν οι Ευρωπαίοι περιηγητές, σε οικείο παγκόσμιο μνημείο πολύ πριν αρχίσει ο μαζικός τουρισμός προς το μνημείο. Κριτικάρει τον νυχτερινό φωτισμό της Ακρόπολης, που έχει ως στόχο όχι την ανάδειξη του μνημείου, που άλλωστε επί χιλιάδες χρόνια ήταν …σκοτεινό κατά τη διάρκεια της νύχτας, αλλά την τουριστική του εκμετάλλευση και ειρωνεύεται το μόνιμο εργοτάξιο γύρω από το μνημείο ως «μια αδιάκοπη και μη αναστρέψιμη διάσωση…». Σκληρή αλλά τεκμηριωμένη κριτική, βασισμένη σε μια πολύ ιδιαίτερη αντίληψη, με την οποία ο ειλικρινής με τον εαυτό του αναγνώστης δεν μπορεί παρά να συμφωνήσει.
Την ώρα που γράφονταν οι γραμμές αυτές, ανακοινώθηκε ότι το θρυλικό Κάστρο Μπραν του Κόμη Δράκουλα στη Ρουμανία μετατράπηκε σε εμβολιαστικό κέντρο, σε μια προσπάθεια της κυβέρνησης και των τοπικών αρχών να ενθαρρύνουν τον εμβολιασμό και τον τουρισμό. Για την Ακρόπολη πάντως δεν έχει ακουστεί ακόμα κάτι…
Retroland: Ιστορικός τουρισμός και η αναζήτηση για το αυθεντικό
Βάλεντιν Γκρέµπνερ
Μετάφραση: Αρετή Βάνα
Επιμέλεια: Ηλίας Τριανταφύλλου
Λέμβος
240 σελ.
ISBN 978-618-5413-08-8
Τιμή €14,84
