Θανάσης Ντινόπουλος: «Ο αλλόκοτος εγκέφαλος»

Ο Θανάσης Ντινόπουλος από τον τίτλο του βιβλίου ήδη προσδιορίζει το περιεχόμενό του. Τους σχετιζόμενους με το αντικείμενο δεν τους ξενίζει, τους άλλους τούς προκαλεί και όλους τούς προσκαλεί στη χώρα των θαυμάτων και στη πλάνη της αντίληψης. Ο επιθετικός προσδιορισμός του εγκεφάλου ως «αλλόκοτου» δείχνει την αδυναμία μας να τον κατανοήσουμε πλήρως, δεδομένου ότι ο ερευνητής και το αντικείμενο ταυτίζονται.

Στο βιβλίο Ο αλλόκοτος εγκέφαλος εμπεριέχεται συσσωρευμένη πληροφορία για τη λειτουργία και δυσλειτουργία αυτής της καταπληκτικής άγνωστης βιολογικής μάζας, μέσα από τη γλαφυρή περιγραφή και ανάλυση ενδιαφερόντων περιστατικών και συνδρόμων που διαφωτίζουν λίγο τη γνώση μας για τη λειτουργία του και, κυρίως, για τη σύνδεσή του με την παραγωγή συνειδητών εμπειριών και διανοητικών λειτουργιών.

Ο συγγραφέας, γνώστης της νευροανατομίας του εγκεφάλου, τον οποίο έβαψε, ζωγράφισε, παρατήρησε, προσέγγισε και υποστήριξε ακαδημαϊκά για 40 χρόνια, στο πρώτο μέρος περιγράφει απλά και κατανοητά πώς η μνήμη είναι τελικά διάτρητη και οι αναμνήσεις είναι ανακατασκευασμένες, ότι η ελεύθερη βούληση είναι πρόβλημα, ότι ο εφηβικός εγκέφαλος είναι παράδοξος, ότι ο αρσενικός εγκέφαλος διαφέρει από τον θηλυκό, ότι ο εγκέφαλος ερωτεύεται, αποκτά εξαρτήσεις και κάνει ερωτικά κυκλώματα, ότι η αμοιβάδα έχει συναισθήματα, και άλλες πολύ ελκυστικές ερμηνείες για τα ελκυστικά κομμάτια που αποτελούν τη ζωή μας. Σχετικό απόσπασμα από το βιβλίο για τη «νευρική βάση του έρωτα»: «Οι περιοχές που ενεργοποιήθηκαν έχουν άμεση ή έμμεση σχέση με το σύστημα ανταμοιβής, και το κύκλωμα στο οποίο συμμετέχουν οι περιοχές αυτές θα μπορούσε να ονομαστεί “ερωτικό κύκλωμα του εγκεφάλου”». Και παρακάτω: «Όταν ένα άτομο βρίσκεται στα πρώτα στάδια του έρωτα, συμπεριφέρεται σαν να έχει πλημμυρίσει από ντοπαμίνη. Έχει αυξημένη ενέργεια και εκδηλώνει έντονη δραστηριότητα, έχει μικρότερη ανάγκη για ύπνο και φαγητό και εστιάζει την προσοχή του στις πιο επουσιώδεις λεπτομέρειες της νέας του σχέσης. Κάτι, μάλιστα, από το οποίο αντλεί μεγάλη ευχαρίστηση».

Απ’ όλα τα «λάθη» που συμβαίνουν στον εγκέφαλο, ο συγγραφέας αναφέρεται και περιγράφει αρκετά από αυτά που θα ήθελαν να γνωρίσουν οι περισσότεροι, χωρίς απαραίτητα να έχουν κάνει σπουδές στις νευροεπιστήμες.

Στο δεύτερο μέρος, ο Θανάσης Ντινόπουλος μας διηγείται πώς ο εγκέφαλος διαχειρίζεται τα «λάθη» του και –σε άλλοτε πολλές και άλλοτε λίγες σελίδες– μας παίρνει μαζί του σε μία ευανάγνωστη εμβάθυνση του τρόπου οργάνωσης και λειτουργίας του εγκεφάλου. Απ’ όλα τα «λάθη» που συμβαίνουν στον εγκέφαλο, ο συγγραφέας αναφέρεται και περιγράφει αρκετά από αυτά που θα ήθελαν να γνωρίσουν οι περισσότεροι, χωρίς απαραίτητα να έχουν κάνει σπουδές στις νευροεπιστήμες. Ο συγγραφέας, μέσα από τη αλλόκοτη διαταραχή, προσπαθεί να κατανοήσει τον φυσιολογικό εγκέφαλο. Αγνωσίες, τραυλισμός, κοπρολαλία, παθολογικό γέλιο, το σύνδρομο της Αλίκης στη χώρα των θαυμάτων και πολλές άλλες ενδιαφέρουσες ανθρώπινες διαταραγμένες συμπεριφορές. Στο σύνδρομο της Αλίκης στη χώρα των θαυμάτων, αναφέρεται το εξής: « …οι άνθρωποι, τα αυτοκίνητα, τα κτήρια, τα ζώα, τα δένδρα κ.λπ. φαίνονται μικρότερα ή μεγαλύτερα ή οι αποστάσεις φαίνονται λανθασμένες… Ο ασθενής μπορεί να έχει σύγχυση για το μέγεθος και τη μορφή μερών του σώματός του… ο ασθενής αναστατώνεται, φοβάται και πανικοβάλλεται όσο διαρκούν οι παραισθήσεις, μπορεί ακόμη να αυτοτραυματιστεί ή να προκαλέσει κακό σε άλλους».

Παραισθήσεις, οφθαλμαπάτες, παραληρηματικές ιδέες για τον εαυτό ή/και για τους άλλους, υπερθρησκευτικότητα και κροταφική επιληψία, συναισθησία, χρώματα που ο εγκέφαλος δεν τα βλέπει, ψευδαίσθηση μιας παρουσίας-φαντάσμα, άρνηση ασθενών να αποδεχτούν τη νόσο τους, μέλη-φαντάσματα, αναπτύσσονται παράλληλα με τις απόψεις και ερμηνείες από καταξιωμένους νευρολόγους και νευροεπιστήμονες, όπως οι: O. Sacks, V.S. Ramachandran, S. Zeki, P. Courbon, L.E. Fried και αναρίθμητοι άλλοι. Στις σελίδες θα διαβάσουμε για τις πρώτες παρατηρήσεις που έγιναν τους προηγούμενους αιώνες, όπως από τον A. Heim, J.-M. Sarcot, J. Babinski κ.ά. και για τις σημερινές υποθέσεις και θεωρίες. Θα διαβάσουμε επίσης για σχετικές αναφορές σε κλασικά μυθιστορήματα, όπως στη Ναυτία και στο Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο (βλ. σχετικό βιβλίο του Ντινόπουλου).

Ο αλλόκοτος εγκέφαλος είναι ένα συναρπαστικό ανάγνωσμα για όλους, στο οποίο ο συγγραφέας αποκαλύπτει το νευρικό σύστημα και τις φαινομενολογικές ανατροπές των λειτουργιών ακόμα και με δόσεις από λογοτεχνικές μυθοπλασίες. Θα κλείσω με τη φράση του G.B. Shaw, όπως αναφέρεται στο βιβλίο: «Η επιστήμη είναι πάντα μεγάλος μπελάς. Ποτέ δεν λύνει ένα πρόβλημα χωρίς να δημιουργεί άλλα δέκα». Ο Ντινόπουλος τονίζει πως η ανανεούμενη άγνοια αποδεικνύει πόσο αστείρευτη πηγή ερωτημάτων παραμένει ο εγκέφαλος και πως αυτός αρνείται πεισματικά να αποκαλύψει τα μυστικά του.